Hyperbare zuurstoftherapie

Hyperbare zuurstoftherapie wordt ook aangeduid als hyperbare geneeskunde. Normale lucht bevat ongeveer 78% stikstof, 21% zuurstof en 1% andere gassen, voornamelijk koolstofdioxide en helium. Onder normale atmosferische druk vullen de erytrocyten (rode bloedcellen) zich voor 98% met zuurstof (saturatie van 98%). Door patiënten 100% zuurstof te geven kan de saturatie 100% worden, maar dit is nog niet de essentie van de therapie. Onder druk lossen gassen op in vloeistof (wet van Henry), dus als de patiënt in de drukcabine zuurstof onder druk inademt zal er meer zuurstof in het bloed oplossen. Deze extra opgeloste zuurstof bevindt zich in het bloedplasma en niet in de erytrocyten. Aangezien erytrocyten de bloedvaten nodig hebben om naar de plek te komen waar ze hun zuurstof kunnen afgeven aan het weefsel dat deze zuurstof nodig heeft, komt er in weefsel met vaatschade weinig zuurstof. Maar opgelost zuurstof in het bloedplasma kan vrij diffunderen in weefsel met vaatschade, en doordat er door de therapie meer zuurstof is opgelost is de diffusieafstand vergroot, waardoor het weefsel met vaatschade alsnog de benodigde zuurstof krijgt. De functie van de hoge druk rondom de patiënt hangt af van het type therapie. Wanneer er in de cabine 100% zuurstof zit zorgt de druk direct voor de verhoogde plasmaconcentratie. Omdat zuurstof zeer reactief (brandgevaar) is, helemaal in hoge concentraties, wordt in ziekenhuizen alleen via een masker 100% zuurstof toegediend. De rest van de cabine bevat gewoon 21% zuurstof en wordt op druk gebracht.

De werking van hyperbare zuurstoftherapie is gebaseerd op de wet van Henry. Doordat het bloed in de longen in aanraking komt met 100% zuurstof over verhoogde druk (2,5, 2,4 of 2,0 atmosfeer absoluut) lost er tot 12 procent meer zuurstof in op, met name in het bloedplasma. Er zijn aanwijzingen dat de verhoogde zuurstofconcentratie suikerpatiënten met chronische wonden kan helpen, maar steekhoudende resultaten zijn begin 2015 nog niet voorhanden.[1]

Hypersaturatie zorgt voor het vrijkomen van belangrijke vasculaire groeifactoren. Dit start een proces van aanmaak van nieuwe capillaire haarvaatjes (neo-angiogenese). De hyperbare therapie zorgt ook voor mobilisatie van stamcellen waarna de combinatie van stamcelmobilisatie en neo-angiogenese de voorwaarden schept voor een verbeterde wondgenezing. De verhoogde zuurstofspanning in de weefsels veroorzaakt bovendien een toename van de effectiviteit van bepaalde typen antibiotica.[2]

In Nederland is hyperbare geneeskunde vooral bekend als behandeling van caissonziekte bij duikers. Deze patiënten met decompressieziekte behandelt men door ze op druk te brengen en hen daar 100% zuurstof te laten ademen. De gevolgen hiervan zijn tweeledig. Door de drukverhoging verkleint men de diameter van de afsluitende bel en door de verhoogde zuurstofdruk beperkt men de gevolgen van de ischemie.

Naast de behandeling van duikgerelateerde aandoeningen zijn er nog diverse andere behandelindicaties. Hoewel men deze aandoeningen al decennia behandelt met hyperbare zuurstoftherapie maakt de medische wereld nog maar spaarzaam gebruik van deze behandelmethode. Het positieve effect van hyperbare zuurstof op sommige ziektebeelden is voldoende bewezen.[3][4][5] Zorgverzekeraars voorzien in een volledig vergoeding van hyperbare zuurstoftherapie bij onderstaande indicaties:

• Chronische wonden (diabetische zweren, open been).
• Infectie van bot (chronische osteomyelitis). Wonden in de nabijheid van botweefsel worden vaak in stand gehouden door een infectie van dat onderliggende bot.
• Schade door bestraling aan de huid, onderhuids weefsel, spieren of slijmvliezen. Hierbij valt te denken aan wonden in bestraald gebied of aan functieverlies door verlittekening.
• Bloedverlies via de urine door bestralingsschade aan de blaas (radiatiecystitis).
• Ontsteking van de darmen of bloedverlies daaruit door bestralingsschade (radiatieproctitis of radiatieenteritis).
• Bestralingsschade in het KNO-gebied. Hyperbare zuurstoftherapie heeft niet alleen een zeer gunstig effect in geval van wonden of verlittekening in dit gebied. Ook vóór aanvang van reconstructie-operaties aan de kaak heeft deze behandeling een behoorlijk positieve invloed op de uiteindelijke prognose en de kwaliteit van het resultaat.
• Grote plastisch chirurgische operaties (crushletsels en replantatie van ledematen) waarbij de doorbloeding in het geopereerde gebied niet optimaal is.
• Ernstige bacteriële infecties van de huid.
• Koolstofmonoxidevergiftiging
• Decompressieziekte en gasembolie.
• Gasgangreen/anaerobe bacterie-infectie.

Bij de behandeling krijgen de patiënten 100% zuurstof toegediend via een masker of een kap en gaan zij naar een druk alsof zij 15 meter onder water verblijven. Hierdoor stijgt de zuurstofdruk van 1 bar (normale omgevingsdruk) naar 2,5 bar. De behandeling duurt, inclusief compressie en decompressie, ongeveer 2 uur. Afhankelijk van de aandoening zijn er meestal 20 tot 40 behandelingen nodig, bijvoorbeeld eenmaal per dag vijf dagen in de week. Een behandeling van 20 sessies duurt dus 4 weken. In Nederland zijn er behandelmogelijkheden op een negental plaatsen.

De enige absolute contra-indicatie is

• Een onbehandelde klaplong (pneumothorax)
• Tijdens de therapie moeten gebruiken van adriamycine

Relatieve contra-indicaties zijn:

• Ernstig longlijden (COPD).
• Epilepsie die niet goed medicamenteus onder controle is
• Verkoudheid of een verstopte buis van Eustachius waardoor klaren niet mogelijk is
• Hartaandoeningen waarbij de hartfunctie is verminderd (hartfalen)

De Amsterdamse hoogleraar chirurgie Ite Boerema en zijn student Pim Brummelkamp pasten hyperbare therapie reeds toe rond 1960, na openhartoperaties en levensbedreigende infecties met organismen die niet goed tegen zuurstof kunnen, zoals de verwekker van gasgangreen (clostridium welchii). Vrij vaak kon hierdoor amputatie worden voorkomen of het leven van een patiënt worden gered.[6]

• Nederlandse Vereniging voor Hyperbare Geneeskunde