Joelia Tymosjenko

In december 1996 werd zij lid van het Oekraïense parlement, de Verchovna Rada. Tevens werd zij vicevoorzitter van de partij Hromada, die destijds werd geleid door oud-premier Pavlo Lazarenko. Nadat laatstgenoemde het land in 1998 was ontvlucht en in de Verenigde Staten gearresteerd op verdenking van het witwassen van zwart geld, liet Tymosjenko de partij omdopen tot Batkivsjtsjyna ("Vaderland"). In 1997 en 1998 was zij ook voorzitter van de begrotingscommissie van de Verchovna Rada.

Bij de presidentsverkiezingen van 1999 steunde zij Leonid Koetsjma en verschafte het presidentiële kamp een parlementaire meerderheid. In ruil daarvoor verkreeg zij in december 1999 de positie van vicepremier belast met energie in de regering van premier Viktor Joesjtsjenko. Haar bestrijding van de corruptie en een door haar geïnitieerde drastische liberalisering van de mijnbouwsector leverden haar echter veel vijanden op, vooral onder de Oekraïense (en Russische) oligarchen. Ook haar betrekkingen met president Koetsjma verslechterden. In augustus 2000 werd haar echtgenoot gearresteerd; hem werd verweten de staatskas voor honderden miljoenen dollars te hebben benadeeld. In de herfst van hetzelfde jaar werd ook Joelia Tymosjenko zelf aangeklaagd. In januari 2001 moest zij haar positie in de regering opgeven en in februari werd zij op verdenking van corruptie gearresteerd. Alle aanklachten tegen haar werden in maart door het gerechtshof in Kiev ongeldig verklaard en Tymosjenko werd vrijgelaten.

Na haar aftreden als lid van de regering richtte Tymosjenko samen met andere politici een Forum van Nationale Redding op, dat op veel weerstand en hindernissen van staatswege stuitte. Tijdens de campagne voor de parlementsverkiezingen van maart 2002 raakte zij zwaargewond bij een ernstig auto-ongeluk, waarvan de omstandigheden nooit opgehelderd zijn. Niettemin behaalde het liberale Blok Joelia Tymosjenko (BJoeT) 7,2 % van de stemmen.

Zie ook: Geschiedenis van Oekraïne - Regering Joesjtsjenko met Tymosjenko

Tymosjenko was medeoprichter van de coalitie Syla Narodu ("Kracht van het Volk"), die bij de presidentsverkiezingen van 2004 de kandidatuur van Viktor Joesjtsjenko steunde. Zij speelde een prominente rol in de Oranjerevolutie, die volgde op de frauduleuze overwinning van Viktor Janoekovytsj. Kort na zijn beëdiging tot president benoemde Joesjtsjenko op 24 januari 2005 Joelia Tymosjenko tot kandidaat-premier; op 4 februari werd deze benoeming door het parlement bekrachtigd. De relatie tussen president Joestsjenko en premier Tymosjenko verslechterde na de Oranjerevolutie. President Joestsjenko wilde de eerste een snelle liberalisatie van de economie, Tymosjenko was voorstander van staatscontrole en desnoods hernationalisatie van bedrijven die al geprivatiseerd waren.

Aan de eerste regering-Tymosjenko kwam op 8 september van hetzelfde jaar een voortijdig einde, toen president Joesjtsjenko haar en haar regering na een vermeend corruptieschandaal op het hoogste niveau en bloc naar huis stuurde. Tymosjenko werd opgevolgd door de gouverneur van de oblast Dnjepropetrovsk, Joeri Jechanoerov.

Joelia Tymosjenko met George W. Bush (april 2008)

Op 26 maart 2006 deed ze als lijsttrekker voor BJoeT mee aan de parlementsverkiezingen. De partij kwam overtuigend als tweede uit de bus met 22,29% van de stemmen. Op 25 mei 2006 nam zij als fractievoorzitter van haar partij zitting in het parlement. Tijdens de parlementsverkiezingen van 2007 verkreeg BJoeT 30,71% van de stemmen. Op 18 december 2007 werd ze met 226 van de 450 parlementsstemmen opnieuw tot premier verkozen.

Op oudejaarsdag 2008 staakte Rusland de gasleveranties aan Oekraïne, waarmee ook de gasleveranties aan West-Europa via Oekraïne in gevaar leken te komen. Er was onenigheid tussen Oekraïne en Rusland over de afbetaling van een schuld van 1½ dan wel 2 miljard dollar, en over de nieuwe gasprijs voor 2009. Het Russische staatsenergiebedrijf Gazprom wilde de prijs verhogen van 179,50 dollar per duizend kubieke meter naar 250 dollar.[1] Mogelijk speelden, behalve deze commerciële aspecten, ook politieke factoren een rol. De Russische regering nam het Oekraïne zeer kwalijk dat het tijdens de Russisch-Georgische oorlog van augustus 2008 de kant had gekozen van Georgië; ook was Rusland zeer gekant tegen het Oekraïense streven naar NAVO-lidmaatschap.[1] Inderdaad leidde dit conflict tot aardgastekorten in Centraal-Europa. Uiteindelijk sloot het Oekraïense staatsenergiebedrijf 17 januari 2009[2] een nieuw contract met Gazprom, waarin de prijs was verhoogd van 169 naar 330 euro per 1000 kubieke meter.[3] Na dit akkoord werd Tymosjenko door president Joestsjenko van verraad beschuldigd.

In februari 2010 verloor Tymosjenko in de tweede ronde van de presidentsverkiezing van Viktor Janoekovytsj, met 45,5% van de stemmen tegen 49%. Op 3 maart nam de Verchovna Rada (het Oekraïense parlement) een motie van wantrouwen tegen de (tweede) regering-Tymosjenko aan (met 243 van de 450 stemmen), waarna zij aftrad. Haar opvolger als premier werd Mykola Azarov.[4]

In december 2010 startte een gerechtelijk onderzoek naar mogelijk misbruik van overheidsgelden door Tymosjenko.[5] Zij vermoedde dat het onderzoek er was gekomen onder druk van Janoekovytsj.[5] Zij werd in augustus 2011 gearresteerd en hoorde een maand later 7 jaar cel tegen zich eisen.[6]

Op 11 oktober 2011 werd Tymosjenko veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf. De rechter oordeelde dat Tymosjenko “haar macht heeft gebruikt voor misdadige doeleinden” door Oekraïne’s staatsenergiebedrijf Naftogaz aan te zetten tot een overeenkomst met het Russische Gazprom.[7] Hij meende dat Tymosjenko in januari 2009 zonder toestemming van haar kabinet Naftogaz heeft gedwongen een nieuw contract met Gazprom te ondertekenen[3] en documenten heeft vervalst.[8]

De Verenigde Staten en de Europese Unie noemden de rechtszaak politiek gemotiveerd[7] en de aanklacht "een selectieve vervolging van politieke tegenstanders"[9]; de Russische toenmalige premier Vladimir Poetin, die de gasovereenkomst had getekend, zei het oordeel van de rechter niet te begrijpen, en noemde het “gevaarlijk en contraproductief om het hele pakket van overeenkomsten in twijfel te trekken”.[7]

Joelia Tymosjenko veronderstelde dat dit proces tegen haar politiek van aard was. Tijdens een pauze van de rechtszitting zei ze tegen de pers: “U weet heel goed dat dit vonnis niet wordt uitgesproken door de rechter, maar door president Janoekovitsj. Deze strafzaak is uit de duim gezogen. Janoekovitsj keert terug naar 1937”. Daarmee doelde ze op de showprocessen van Stalin tegen zijn tegenstanders tijdens zijn Grote Zuivering tussen 1934 en 1939.[10]

Ook in West-Europa wordt getwijfeld aan de onafhankelijkheid van deze rechter, en van rechtbanken in Oekraïne in het algemeen. De jonge rechter die het oordeel velde over Tymosjenko was pas twee jaar in functie en zijn aanstelling moest drie jaar later nog door het parlement worden bekrachtigd. Het is daarom denkbaar, dat hij met zijn oordeel in het gevlei trachtte te komen bij de partijen die president Janoekovitsj steunen en die op dit moment het parlement domineren.[3]

Eerst werd Tymosjenko vastgehouden in de Lukyanivska-gevangenis in Kiev. Op 30 december 2011 werd zij overgeplaatst naar de Kachanivska-strafkolonie in Charkov.

Op 20 april 2012 ging Tymosjenko in hongerstaking, volgens haar advocaten als protest tegen de oneerlijke gebeurtenissen in het land en tegen de dingen die haar waren aangedaan in de gevangenis. Ze zou zijn geslagen door de bewakers. Een bewaker gaf haar, door een deken heen, een stomp in haar maag. Haar dochter zegt het bewijs te hebben gezien: een blauwe plek van 8 à 10 centimeter. Timosjenko zou woensdag 9 mei 2012 stoppen met haar hongerstaking; dat liet haar dochter dinsdag 8 mei 2012 weten. Volgens haar dochter Jevgenia zou ze naar een ziekenhuis in Charkov worden gebracht. Daar zou ze door een Duitse arts worden behandeld.

Timosjenko heeft ernstige rugklachten, maar ze verzette zich lang tegen behandeling, omdat ze bang was dat ze zou worden vergiftigd. Toen Oekraïne beloofde dat Duitse artsen de behandeling zouden uitvoeren, stemde ze er toch mee in. Op 28 augustus 2012 lag ze nog steeds in het ziekenhuis wegens rugletsel, volgens haar opgelopen in de cel.[11]

Op 26 juni 2012 zou bij de hoogste rechtbank het hoger beroep van Tymosjenko dienen. Die dag waren Pat Cox en Aleksander Kwaśniewski als waarnemer namens het Europees Parlement aanwezig in Oekraïne. De rechter besloot die dag echter, de zaak uit te stellen tot 12 juli. Zou de rechter op 12 juli opnieuw de rechtszaak uitstellen, dan kon Tymosjenko zich niet meer tijdig inschrijven als kandidaat voor de parlementsverkiezingen in oktober 2012 (waarvoor men in Oekraïne geen strafblad mag hebben). Men kan er in Oekraïne niet van uitgaan dat een rechter onafhankelijk is; Tymosjenko was een politieke tegenstandster van toenmalig president Janoekovytsj.[12] Op 29 augustus 2012 verwierp de rechtbank het hoger beroep.[11]

Zie ook: Europees kampioenschap voetbal 2012 - Politieke boycot

31 mei 2012 liet Frankrijk weten, dat geen Franse ministers of staatssecretarissen, en ook niet de president, het Europees kampioenschap voetbal 2012 zullen bijwonen, wegens de manier waarop Oekraïne met de oppositie omgaat.[13] Groot-Brittannië liet iets soortgelijks weten.[14] De Duitse ministers van Sport en van Ontwikkelingssamenwerking hadden ook reeds besloten niet aanwezig te zullen zijn bij de groepswedstrijden van het Duitse team in Oekraïne; Bondskanselier Merkel had laten weten, haar besluit daarover nog uit te stellen, afhankelijk van de situatie van Tymosjenko.[14] Merkel liet 20 juni weten, de wedstrijd Duitsland-Griekenland, op 22 juni in het Poolse Gdansk, te zullen bijwonen.[15]

1 mei gaf de Nederlandse regering aan, weg te blijven bij wedstrijden in Oekraïne als niet vóór het toernooi de behandeling en procesgang van gevangenen, onder wie Tymosjenko, zouden verbeteren.[16] De Nederlandse minister van Sport, mevrouw Schippers, liet 8 juni weten, de wedstrijd op 9 juni van het Nederlandse elftal in Charkov bij te zullen wonen. De Nederlandse regering vindt een politiciboycot ongepast, mede omdat de behandeling van Tymosjenko inmiddels beter zou zijn, zij nu onder behandeling zou staan van buitenlandse artsen, Europese politici “zo ongeveer dagelijks” contact hebben met de advocaten van Tymosjenko, en omdat Tymosjenko zich zélf tegen een dergelijke boycot heeft uitgesproken.

Een advocate van Tymosjenko, mevrouw Telitsjenko, gaf tussen 17 en 23 juni 2012, op reis in Europa, aan, dat Europese staatshoofden het EK voetbal zouden moeten boycotten, om zo president Janoekovytsj onder druk te zetten. Dat J. Tymosjenko zich zelf juist tégen een boycot heeft uitgesproken, moet volgens Telitsjenko worden opgevat als de uitspraak van een politica die het nationale voetbalfeest niet wil verpesten, maar tegelijk de boodschap wil geven: blijf weg.[12]

In de week 17 tot 23 juni 2012 zei een openbaar aanklager, een strafzaak tegen Tymosjenko te zullen openen wegens een moord op een zakenman zestien jaar geleden. Toentertijd had president Janoekovytsj tegen de pers gezegd, dat Tymosjenko bij die moord betrokken is geweest.[12]