Viktor Janoekovytsj

Janoekovytsj werd in het Donetsbekken geboren in een arbeidersgezin van Wit-Russische immigranten. Nadat hij wees was geworden, bracht hij zijn tienerjaren door bij zijn grootmoeder. In 1967 en 1970 werd hij wegens roof en geweldpleging tweemaal veroordeeld tot gevangenisstraffen.[9] Vanaf 1969 werkte hij als gasinstallateur in een metaalfabriek en vanaf 1972 als elektricien bij een plaatselijk busbedrijf. In 1980 behaalde hij het diploma werktuigbouwkunde aan het Polytechnisch Instituut van Donetsk. Kort daarop werd hij lid van de CPSU en kreeg hij een managementfunctie in de transportsector, waarin hij snel zou opklimmen.

Zijn politieke carrière begon in augustus 1996, toen hij werd benoemd tot plaatsvervangend voorzitter van de administratie van de oblast Donetsk; in mei 1997 werd hij voorzitter. In 2001 studeerde hij vervolgens af aan de Oekraïense Academie voor Buitenlandse Handel als master in het internationaal recht, en kort daarop verkreeg hij de titels doctor en professor. Op voordracht van president Leonid Koetsjma volgde hij op 21 november 2002 Anatolij Kinach op als premier van Oekraïne.

Er wordt veel gespeculeerd over Janoekovytsj' plotselinge bliksemcarrière, temeer daar uit later gepubliceerde, handgeschreven documenten blijkt dat hij zelfs zijn eigen titels en de naam van zijn vrouw niet zonder spelfouten kon schrijven. Zijn aanhangers zien het slechts als een combinatie van zijn eigen kwaliteiten en de protectie van ex-kosmonaut en parlementariër Georgi Beregovoi. Ook het feit, dat hij vermoedelijk voor de KGB heeft gewerkt, kan een rol spelen. Voor geen van deze veronderstellingen bestaat echter enig bewijs.

Officieel was de eerste regering-Janoekovytsj de eerste echte coalitieregering, gesteund door een meerderheid van de Verchovna Rada, het Oekraïense parlement. In de praktijk was de benoeming van ministers toen nog exclusief voorbehouden aan de president. De regering verloor haar meerderheid in de zomer van 2004.

Janoekovytsj behoort tot een politieke stroming die nauwe betrekkingen onderhoudt met het zakenleven. Zijn aanhangers zijn gegroepeerd in de zogenaamde "Partij van de Regio's" (Партія Регіонів), die de meeste steun geniet in Oost-Oekraïne. De politieke agenda van deze groep bestaat uit decentralisatie, overheidssubsidies voor de noodlijdende industrie in het gebied, en een goed sociaal vangnet. De laatste maanden voor de presidentsverkiezingen heeft de regering veel geld uitgetrokken voor sociale voorzieningen en pensioenen, hetgeen door critici wordt beschouwd als een gevaarlijke, populistische zet die de economische groei in gevaar brengt.

Ook streven Janoekovytsj en zijn partij nauwere betrekkingen met Rusland na, alsmede een officiële status voor de Russische taal. In Zuid- en Oost-Oekraïne, waar een hoog percentage Russen woont en waar zelfs de meeste Oekraïners het Russisch als eerste taal hebben, bestaat hiervoor veel steun. Gedurende de twee jaar van zijn premierschap is Janoekovytsj een steeds anti-nationalistischere, anti-westersere en pro-Russischere toon gaan aanslaan, waarbij ook de West-Oekraïense regio's het moesten ontgelden.

Op 31 oktober 2004 liep officieel de ambtstermijn van president Leonid Koetsjma af. Bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen die op die dag plaatsvonden, nam Janoekovytsj het op tegen ongeveer vijfentwintig andere kandidaten, waarvan de kandidaat van de democratische oppositie, Viktor Joesjtsjenko, de belangrijkste was. Uiteindelijk won Joesjtsjenko de verkiezingen met een gering verschil: 39,87 % van de stemmen was voor Joesjtsjenko tegen 39,32 % voor Janoekovytsj. Van de resterende kandidaten behaalde niemand meer dan 6 % van de stemmen. In deze verkiezingen, die in het teken stonden van geweld, fraude en wederzijdse beschuldigingen, genoot Janoekovytsj de onofficiële steun van president Koetsjma, al had deze hem nooit officieel tot "kroonprins" benoemd. De staatsmedia besteedden vrijwel uitsluitend aandacht aan de campagne van Janoekovytsj en de onafhankelijke media werden in hun functioneren gedwarsboomd.

De tweede ronde van de verkiezingen vond plaats op 21 november 2004. Het werd opnieuw een nek-aan-nekrace tussen Janoekovytsj en Joesjtsjenko, die uiteindelijk met een klein verschil (ca. 49 % versus 47 %) door Janoekovytsj werd gewonnen. De oppositie legde zich echter niet bij deze uitslag neer en riep de bevolking op tot massale stakingen en demonstraties, een oproep waaraan door miljoenen gehoor werd gegeven (de Oranjerevolutie). Intussen stapelden de bewijzen zich op, dat de tweede ronde van de verkiezingen gepaard was gegaan met een grootschalige verkiezingsfraude. Op 3 december werd de uitslag door het Oekraïense hooggerechtshof ongeldig verklaard. Een hernieuwde tweede ronde, die plaatsvond op 26 december 2004, werd gewonnen door Joesjtsjenko, die uitkwam op 52,0 % van de stemmen, terwijl Janoekovytsj bleef steken op 44,2 %. Op 31 december heeft Janoekovytsj zijn ontslag aangekondigd.

Op 26 maart 2006 deed hij mee aan de parlementsverkiezingen. Hij was lijsttrekker voor de Partij van de Regio's, die bij deze verkiezingen met 32,14 % van de stemmen als sterkste partij uit de bus kwam, hetgeen door veel analisten wordt toegeschreven aan het conflict dat er na de Oranjerevolutie gerezen was tussen zijn tegenstanders Viktor Joesjtsjenko en Joelia Tymosjenko. Eerst probeerden de partijen van Joestsjenko en Tymosjenko samen met de sociaaldemocraten van Oleksandr Moroz nog tot een regeerakkoord te komen om Janoekovytsj buiten de macht te houden, maar na enkele maanden onderhandelingen bleken de tegenstellingen toch onoverbrugbaar te zijn. Moroz besloot toen om Janoekovytsj te steunen. Nadat op 25 mei 2006 premier Joeri Jechanoerov het ontslag van zijn kabinet indiende, werd het nieuwe parlement ingezworen. Janoekovytsj heeft daarin zitting als fractievoorzitter van zijn partij.

Op 4 augustus 2006 werd Janoekovytsj opnieuw minister-president na door de president te zijn aangewezen. Zijn benoeming werd door het parlement goedgekeurd met 271 stemmen voor en 9 tegen. Na de vervroegde verkiezingen van 2007 werd hij opgevolgd door Joelia Tymosjenko (18 december 2007).

Na de tweede ronde van de verkiezingen in 2010 behaalde Janoekovytsj de meeste stemmen. De stemming vond plaats op 7 februari 2010. Janoekovytsj won de verkiezingen van premier Joelia Tymosjenko. Op 25 februari 2010 werd Viktor Janoekovytsj beëdigd als president van Oekraïne. In zijn inaugurele rede zei hij dat het land aan het begin stond van een nieuw tijdperk en kampt met schulden, armoede, corruptie en een instortende economie.

In november 2013 weigerde Janoekovytsj een associatieverdrag met de Europese Unie te ratificeren. Hierop werd Oekraïne het toneel van grootschalige demonstraties, die aanvankelijk pro-Europa waren, maar in januari 2014 steeds meer het karakter kregen van een volksopstand tegen de regering van Janoekovytsj. Opnieuw werd er massaal op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev gebivakkeerd, kwam het tot rellen en werden er regeringsgebouwen bestormd. De situatie escaleerde op 18 februari 2014, toen er werd geschoten op de demonstranten.

Tegenstanders van deze visie stellen dat Janoekovytsj nooit het bevel heeft gegeven op de opstandelingen te schieten en dat de schoten zijn gelost door de tegenstanders van Janoekovytsj om hem de schuld in de schoenen te schuiven. In de dagen die volgden, werd er hevig gevochten, waarbij in totaal ruim honderd doden en honderden gewonden vielen. Op 21 februari kwam het tot een omslag, toen president Janoekovytsj uit Kiev verdween, om eerst naar Charkiv te vluchten, vervolgens naar de Krim en uiteindelijk naar Rusland. Op 22 februari werd hij door de Verchovna Rada uit zijn ambt gezet en een dag later werd parlementsvoorzitter Oleksandr Toertsjynov tot waarnemend president benoemd.

Janoekovytsj werd in januari door een Oekraïense rechtbank bij verstek veroordeeld tot dertien jaar gevangenisstraf wegens hoogverraad. Volgens de rechtbank had Janoekovytsj de Russen geholpen om de Krim te annexeren. Hij had Rusland namelijk om hulp gevraagd toen de protesten bleven doorgaan. Rusland gebruikte het verzoek als legitimatie om Russische troepen naar de Krim te sturen, hoewel Janoekovytsj achteraf ontkende dat dit de bedoeling van het verzoek was geweest.[10]

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Viktor Yanukovych op Wikimedia Commons.