De Kiekeboes

Begin jaren zeventig had Merho al eens geprobeerd om met de personages uit het poppenspel Kiekeboe van zijn broer Walter een stripverhaal te maken. De poging bleef beperkt tot acht pagina's. De tweede poging lukte beter. De strip verscheen voor het eerst in Het Laatste Nieuws en De Nieuwe Gazet op 15 februari 1977. De albums werden uitgegeven door J. Hoste en vanaf 1990 door Standaard Uitgeverij.

Rond 2003 stopte de voorpublicatie in Het laatste nieuws en verscheen het voortaan in de kranten Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg.[2] Geleidelijk aan werd het werk steeds meer overgenomen door de assistenten zoals Thomas Du Caju en Kristof Fagard. Op 18 februari 2004 verscheen het honderdste album in de reeks, 27 jaar en 3 dagen na de eerste verschijning op 15 februari 1977.

Het boek "Kiekeboe 30 jaar" verscheen op 15 februari 2007 naar aanleiding van het 30-jarig bestaan van Kiekeboe. Een boek van ruim 90 pagina's met artikels en informatie over de reeks, de medewerkers, de personages en hoe een strip tot stand komt.

In het najaar van 2008 kwam het naslagwerk "Kiekepedia" uit. In dit boek staan alle personages uit de reeks opgesomd, allemaal met hun eigen identiteit, afbeelding en naamsverklaring.

De stripreeks Kiekeboe kreeg vanaf het 125e album (2010) een grondige restyling. De reeks heette voortaan "De Kiekeboes" en ook het formaat van de albums werd veranderd, ze kregen de A4-grootte. Volgens de uitgeverij was de naamsverandering nodig omdat de naam "Kiekeboe" niet aansloeg in Nederland. Daar werd de naam als te kinderachtig beschouwd.[1] Volgens Merho is de nieuwe vormgeving en titel de logische nieuwe stap en heeft de verandering niet zozeer met de verkoop buiten België te maken.[3]

Vanaf 2014 doet Merho het rustiger aan en verschijnen er geen 4 albums per jaar meer.[4] In 2018 stopte de voorpublicatie in de Gazet van Antwerpen.[2]

In december 2018 kwam het gerucht dat Merho naar opvolgers voor deze stripreeks zocht.[5] Dat jaar verhuisde Merho en zijn tekenstudio van Zoersel naar Brasschaat. Het leek alsof de reeks niet meer op dezelfde manier zou worden gemaakt. Merho zelf ging zich wel meer toespitsen op de redactie van de scenario's en de eindcontrole. Met die beweging wil hij het aantal afgewerkte albums per jaar terug opvoeren, zonder aan kwaliteit te verliezen. Kristof Fagard werkte reeds sinds 2013 vanaf het wit blad op aanwijzigingen van Merho's A4 schetsen. De inkleuring is nog steeds aan de hand van dochter Ine Merhottein. Een scenario en aanzet door Merho werd doorgegeven en uitgewerkt door Thomas Du Caju en de digitale inkt voor deze albums vloeit uit de pen van Jos Vanspauwen. Voor 2020 staan er albums op de planken met scenario's van Peter Van Gucht, waar Kristof Fagard een verhaal uit destilleert en volledig digitaal uitwerkt onder supervisie van Merho.

De Kiekeboes is een typische Vlaamse familiestrip. De personages zijn eerder antihelden dan helden. De situaties en de verhaalopbouw zijn vergelijkbaar met die van Suske en Wiske qua herkenbaarheid, maar de reeks mikt tegelijk meer op een volwassener publiek. Dit laat zich merken aan de erotiek (meestal in de gedaante van tienerdochter Fanny Kiekeboe en de overspelige bedrijfsleider Firmin Van De Kasseien), de vele verwijzingen naar maatschappelijke thema's of actuele begrippen (hormonenzwendel in Over koetjes en kalfjes, witwasserij in Witter dan wit) en de beruchte woordspelingen en andere taalspelletjes (zie ook hieronder). De nep-reclameaffiches zetten een traditie verder waarin vooral Piet Pienter en Bert Bibber van Pom uitblonk.

In de begindagen hadden sommige verhalen van Kiekeboe een grote sciencefictionfactor, of leken ze qua braafheid en naïviteit erg op andere strips zoals De Smurfen (De Wollebollen) of Suske en Wiske. De reeks evolueerde echter al snel met de tijdgeest. Kiekeboes vrouw, Charlotte, die in het begin een flauw huisvrouwtje was, werd een veel zelfstandiger en assertiever figuur. Ook de erotiek, die in het begin nog vrij schuchter en subtiel aanwezig was, werd geleidelijk aan explicieter.

De verhalen zelf werden minder naïef en sloten meer aan bij reële gebeurtenissen, op enkele pure fictiethema's zoals vampiers (Het witte bloed, De kus van Mona, De babyvampier, Mona, de musical, Tienduizend dagen, Schijnheilig bloed) na. Merho pikte aan het begin van zijn carrière soms rechtstreeks in op de actualiteit (De dorpstiran van Boeloe Boeloe is een parodie op Idi Amin Dada en De zwarte Zonnekoning op Jean-Bédel Bokassa), maar deed dat later subtieler omdat deze grappen te snel dateren.

Jaarlijks verschijnen er drie à vier albums. Van elk album worden gemiddeld 100.000 exemplaren verkocht. Mogelijk verschijnen er in de toekomst slechts twee tot drie albums per jaar.

De reeks staat bekend om haar talrijke woordspelingen en taalgrapjes. Deze komen onder meer voor in:

• Albumtitels:
  • De spray-historie (een woordspeling rond spray en prehistorie)
  • De Fez van Fes
  • De Aqua-rel (aquarel)
  • Heil Bod (heilbot)
  • Jeanne Darm (Gendarme)
  • Villa Delfia (Philadelphia)
• Op bordjes van reclame en affiches die te zien zijn in de achtergrond:
  • Verzekering De Stier: "Wij dekken alles"
  • Reisbureau: "Gesloten wegens vakantie"
  • Begrafenisondernemer: "Geopend wegens sterfgeval"
  • Schoenmaker "De Backer" / Bakkerij "Schoenmaeckers"
  • (125) Planten "Bij Verpotten": "Planten verpotten"
  • (128) Javel N°5: "Chanel N°5"
  • (128) Hugo Bros: "Hugo Boss" (Hugo Broos = Belgische oud-voetballer)
  • (128) 't Iszot: "Tissot"
  • (128) Dom Pétillant: "Dom Pérignon (Champagne) (pétillant=bruisend)"
  • (130) De bus naar "Huyswaerts": "Huiswaarts"
• Namen van fictieve landen, eilanden en gebieden:
  • het eiland Ernia: Een Hernia
  • het eiland Paranoia
  • Burlesconië Naar Silvio Berlusconi
  • San Rancun (sans rancunes)
  • De Côte d'Allure (allures, of ook "Cote d'Azur")
  • (128) Macadamia: "Macadam"
  • (129) Domaine "Le Trou De Pluteau": "Domein "Het Hol Van Pluto" (afgelegen plek)"
  • (3) Lampaka: Kampala de hoofdstad van Oeganda

• • (129) Liverny: "Liever niet"
• Namen van personages:
  • Claude Zac (klootzak)
  • Bas Ketbal (basketbal)
  • Anna Gram (anagram)
  • Alain Provist (à l'improviste, Frans voor geïmproviseerd)
  • Tom Aat (tomaat)
  • Luc Raak (lukraak)
  • Aart Appel (aardappel)
  • Lex Tok (lekstok is Vlaams voor "lolly")
  • Emmy Award (Emmy Award) (personage in Het Geslacht Kinkel)
  • Jo Hannesburg (Johannesburg (personage in Het Geslacht Kinkel)
  • Vader en zoon Ed Adop en Fred Adop (Antwerps voor "eet dat op" resp. "vreet dat op")
  • (27) B.H. Van Den Boezem: "Beha "
  • (27) Bill Point: "Voorloper van Paypal"
  • (27) Harm Slag: "Armslag"
  • (126) Winifred Caes: ""Wie Ni Fret Kaas" (Wie Eet Geen Kaas)"
  • (126) Mannichi: "Monchichi"
  • (126) Rik Terrizan: ""Riekt er es aan" (Ruik er eens aan)"
  • (126) Fukyu: "Fuck You"
  • (126) Britt Padt: "Brad Pitt"
  • (128) Dakanni: "Dat kan niet"
  • (128) Juan Tanimo: "Guantanamo"
  • (128) De Isbaazh Partij: "Is Baas"
  • (128) Labra D'Or: "Labrador"
  • (128) Torry Molinos: "Torremolinos"
  • (129) De Dafal Gang: "Dafalgan"
  • (130) Octaaf Hoogher: "Octaaf hoger"
  • (130) Toontje Hoogher: "Toon hoger"
  • (130) Backing Vogels: "Backing vocals"
  • (130) Marco Paulo: "Marco Polo"
  • (130) Bil Boa: "Bilbao"
  • (131) De Poteraer: "Sjoemelaar (poteren=sjoemelen)"
  • (131) Philippe Meubels: "Philippe Geubels"
  • (131) Magda Nuwelle: "Mag dat nu wel"
  • (131) Candy Nuwelle: "Kan die nu wel"
  • (132) Ti Spoon: "Teaspoon=theelepel"
  • (132) Ernest Anyway: "Ernest Hemingway"
  • (132) Buster Block: "Blockbuster"
  • (132) Sho Ping Mal: "Shopping mall (Winkelcentrum)"
  • (133) Bill Naet: "Bilnaad"
  • (135) Barbie Poppe: "Barbiepop"
  • (135) Ingrid Jenten: "Ingrediënten"

• Andere
  • (125) Nicotinka Sigaretten: "Nicotine"
  • (130) Fris en monster: "Fris en monter"
  • (130) Een postanale compressie: "Postnatale depressie"
  • (130) Sterven Op De Dansvloer: "Sterren Op De Dansvloer"
  • (130) Cavia: "Cava"
  • (130) Granny Award: "Grammy Award (Granny=Grootmoeder)"
  • (130) Digilexie: "Dyslexie qua Digitale Technologie"
  • (130) Torteldruifje: "Tortelduifje"
  • (131) Keuken op grootmoeders wijze: Bobonne Appétit: "Bonne appétit (Bobonne=oma)"
  • (135) De Creamcheese University In Philadelphia: "Creamcheese (roomkaas) Philadelphia (roomkaas en stad in USA)"

Ook als de voor- en familienaam van een personage niet noodzakelijk een woord vormen kunnen de namen een woordspeling vormen. Voorbeelden zijn Kiekeboes buurman Leon van der Neffe ("van der neffe" is Antwerps voor "die van hiernaast") en Generaal SStoeffer uit Het plan SStoeffer (een "stoeffer" is een Vlaams dialectwoord voor opschepper.)

Andere personages zijn woordspelingen op echt bestaande namen zoals: Nana Potpourri in King Sacha (Nana Mouskouri), John Massif in De spray-historie (John Massis), Boer Vil in Met de Franse slag (Bourvil), Chef Van Ouquelle in De anonieme smulpapen (Sjef van Oekel) en Bo Clootsaet in Het Boerka Complot (Bo Coolsaet). Volgens sommigen zou de naam van Kiekeboes baas Van de Kasseien verwijzen naar Willy Vandersteen, in wiens studio Merho aanvankelijk werkte.

Merho's gebruik van humor die afwisselend voor zowel kinderen als volwassenen leuk is en de woordspelingen in de namen van personages zijn duidelijk geïnspireerd door René Goscinny en Albert Uderzo's Asterix.

• Het witte bloed werd in 1992 bewerkt tot pilot voor een televisieserie. Omdat ze door het budget zaten, besloten de makers de film op video uit te brengen. Een reactie van de tv bleef echter uit. Tekenaar Merho zette er jaren later de schaar in voor een dvd-editie. Het uiteindelijke resultaat was een één uur durende film die als bijlage bij het album Mona, de musical zat.
• In 1999 werd gestart met het maken van de bioscoopfilm Misstoestanden. Hierin werd op komische wijze getoond hoe onmogelijk een Kiekeboe-film was. Wegens creatieve meningsverschillen tussen Merho en de makers distantieerde Merho zich reeds van de film tijdens de productie ervan. De film werd toch uitgebracht in 2000, maar verdween al binnen de twee weken uit de bioscopen vanwege de geringe publieksopkomst. Merho verbood alle vormen van verdere publicatie en reageerde zijn frustraties af in het album De Simstones. Een journalist had hem dit aangeraden nadat deze Merho's woede had aanhoord. Van de film bestaat wel een cd met de soundtrack.
• In het najaar van 2007 werd in Theater Elckerlyc in Antwerpen in samenwerking met Studio 100 en Standaard Uitgeverij een theaterstuk opgevoerd Baas boven baas, gebaseerd op het gelijknamige Kiekeboe-album. De belangrijkste rollen waren voor Ludo Hellinx (Marcel Kiekeboe), Véronique Leysen (Fanny Kiekeboe), Eddy Vereycken (Firmin Van de Kasseien), Hans De Munter (Leon Van der Neffe) en Jan Van Looveren (Lee Posuksi). De regisseur was Christophe Ameye.

Sinds 1996 staat er in Hasselt een stripmuur gewijd aan Kiekeboe. Op 5 mei 2007 werd in Antwerpen een stripmuur van Kiekeboe ingehuldigd. Op 28 juli 2007 werd op de zeedijk van Middelkerke een standbeeld van Fanny Kiekeboe ingehuldigd. Op 13 augustus 2018 werd in Westende, een deelgemeente van Middelkerke, een stripmuur ingehuldigd.[6]

In 2017 werd in Antwerpen het indoorpretpark Comics Station geopend. Het werd gethematiseerd naar 6 verschillende Belgische stripreeksen waaronder De Kiekeboes. Het heeft daar ook een eigen themazone.

• Volgens het album Spoken in huis ligt het huis van de Kiekeboes in Bokrijk.
• Vele decors uit de serie gebaseerd op werkelijk bestaande gebouwen in het Antwerpse dorp Zoersel, waar auteur Merho woont.
• Aan de kerk van Zoersel zit een standbeeld van stripfiguur Marcel Kiekeboe op een rustbank. De gemeentelijke basisschool die ernaast gelegen is, veranderde in 2011 haar naam naar 'De Kiekeboes'. Deze school komt ook voor in het album In vuur en vlam.
• Aan het Amerikaans Theater nabij het Atomium te Brussel is er sinds mei 2009 een fresco van de Kiekeboes aangebracht.
• Marcel Kiekeboe en Merho hadden een cameo in het Suske en Wiskealbum De speelgoedspiegel.
• De personages uit de stripreeks hadden een gastoptreden in het album Het geheim van de kousenband (2001).
• Er verschenen ook enkele verhalen in andere talen, namelijk Het witte bloed en De zaak Luc Raak.
  • in het Frans (Fanny et cie): Le Sang Blanc en Le Cas Luc As (beiden vertaald door Thierry Martens)
  • in het Engels (Jo and co): The White Blood en The Harry Golucky Affair
• Er verschenen ook heel wat reclame-albums, de meeste in het Nederlands, maar ook enkele in het Frans, één in het Engels en één in het Duits.
• Er werden ook enkele pogingen ondernomen om de populariteit van Kiekeboe in Nederland te verhogen. Zo verschenen er in de periode 2003 tot 2004 zelfs zes "Nederlandse" Kiekeboe-albums, niet onder de naam Kiekeboe, maar wel onder de naam Fanny en Co[7]:

1. De zes sterren
2. De affaire Chichi
3. De hoofdzaak
4. Verkeerd verbonden
5. Het geslacht Kinkel
6. In vuur en vlam

• Van verschillende albums verschenen ook luxe-uitgaven. Deze zijn genummerde beperkte-oplagen gesigneerd door Merho, vaak met een harde kaft, en op een groter of een kleiner formaat dan de gewone albums. Af en toe zit er een extraatje bij (beeldje, baksteen, ex-libris). De waarde van bepaalde luxe-uitgaves kan hoog oplopen.
• Momenteel worden er van elk nieuw album 100.000 exemplaren verkocht. In totaal werden er tot 2010 al 25 miljoen Kiekeboe-albums verkocht.
• Er zijn 4 standbeelden van De Kiekeboes: één van Marcel Kiekeboe en één van Fanny Kiekeboe in Middelkerke, één van Marcel Kiekeboe in Zoersel en één van De Kiekeboes in Schoten.

• Website van De Kiekeboes

Zie de categorie De Kiekeboes van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.