David Van Reybrouck

Van Reybrouck groeide op in het West-Vlaamse Assebroek bij Brugge, in een familie van bloemisten, boekbinders, elektriciens en kunstenaars. Zijn vader Dirk Van Reybrouck (1939-2006) was ingenieur en werkte van 1962 tot 1966 voor de Congolese spoorwegmaatschappij Bas-Congo-Katanga (BCK) op post in Likasi (toen Jadotstad). Zijn moeder Bernadette De Bouvere was lerares plastische opvoeding en schrijft gedichten.

Zijn grootvader Gregoire De Bouvere was sterk geïnspireerd door de Kajottersbeweging waar hij actief toe behoorde, en was werkzaam als boekbinder bij de Brugse uitgeverij Desclée de Brouwer. Zijn taak bestond erin missalen en brevieren te voorzien van goud op snee. Daarnaast trad hij op als kleinkunstenaar en animator op verenigingsfeesten. Hij was ook gemeenteraadslid in de gemeente Assebroek van 1952 tot 1958. Bij zijn grootvader vond David veel boeken van het Davidsfonds.[1]

Van Reybrouck studeerde archeologie en filosofie aan de Katholieke Universiteit Leuven. Hij behaalde een master in World Archaeology aan de Universiteit van Cambridge en promoveerde in 2000 aan de Universiteit Leiden op zijn proefschrift From Primitives to Primates: a History of Ethnographic and Primatological Analogies in the Study of Prehistory.

Hij woonde en werkte in Barcelona en Parijs. In 1999 en 2000 was hij wetenschappelijk coördinator van Archives of European Archaeology, een Europees onderzoeksnetwerk voor de geschiedenis van de archeologie. Daarna was hij als cultuurhistoricus verbonden aan de KU Leuven, waar hij onderzoek verrichtte naar de geschiedenis van de Belgische archeologie en naar de geschiedenis en de architectuur van West-Europese dierentuinen. Hij was redacteur van het vaktijdschrift Archaeological Dialogues. Zijn academische interesses zijn de geschiedenis van de mens-dierverhouding in de negentiende en twintigste eeuw vanuit de wetenschappelijke archeologie, antropologie en biologie, maar ook in literaire en populaire verbeelding.

Van Reybrouck werkte mee aan tentoonstellingen over de menselijke evolutie (Kunsthal Rotterdam), mensapen (Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, Tervuren), neanderthalers (Gallo-Romeins Museum (Tongeren) en de Antwerpse Zoo.

Tijdens het academiejaar 2011-2012 bekleedde hij de Cleveringa-leerstoel van de Universiteit van Leiden "omwille van zijn belangstelling voor het koloniale verleden van Afrika en omdat hij aantoonde dat onafhankelijkheid niet noodzakelijk tot vrijheid leidt". Het thema dat hij op 28 november 2011 behandelde was: De democratie in ademnood: de gevaren van electoraal fundamentalisme.[2] Vervolgens verzorgde hij een collegereeks voor het Honours College van deze universiteit.

In oktober 2001 debuteert Van Reybrouck bij De Bezige Bij met De Plaag, Het stille knagen van schrijvers, termieten en Zuid-Afrika over een natuurwetenschapper die helder doceert over wriemelende dieren, maar de chaos in zijn hoofd niet meester kan. Deze mengeling van biografie, autobiografie en reportage werd genomineerd voor Gouden Uil 2002 en de Debutantenprijs en bekroond met de Debuutprijs 2002 en de Literatuurprijs 2002 van de provincie Vlaams-Brabant. In december 2003 verscheen de Afrikaanse vertaling onder de titel Die plaag. Samen met Josse De Pauw maakte Van Reybrouck een toneelbewerking die als Die Siel van die Mier in première ging in 2004. Dit stuk werd bekroond met de Taalunie Toneelschrijfprijs.[3]

Een tweede toneeltekst van Van Reybrouck was N, over een encyclopedist in Afrika. De tekst werd in 2006 in Het Toneelhuis opgevoerd.[4] In 2005 verliet hij de academische wereld om zich volledig toe te leggen op een schrijversloopbaan. Zo werd hij eind 2006 writer in residence aan de Universiteit van Amsterdam en in 2007 verscheen zijn eerste roman. In Slagschaduw voeren, in tegenstelling tot het non-fictiewerk De Plaag, doorvoelde emoties de hoofdtoon.[5]

Later dat jaar verscheen Waar België voor staat, een pleidooi voor een sereen en solidair debat over de toekomst van België. Dit boek kwam er in samenwerking met Geert Buelens en Jan Goossens.

Op 1 december 2007 ging zijn theatermonoloog Missie in première in de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel. De monoloog kwam tot stand na gesprekken met oude missionarissen in Belgisch-Congo. In 2008 kreeg hij hiervoor de Arkprijs van het Vrije Woord omwille van de veelzijdige, rechtlijnige en originele aanpak in de hedendaagse discussies op ethisch-maatschappelijk en wetenschappelijk vlak.

In het voorjaar van 2010 verscheen Congo: een geschiedenis waarmee hij de AKO Literatuurprijs won omwille van het knap gecomponeerd verhaal over slavernij en kolonialisme, veerkracht en overleven. Een meeslepend geschiedeniswerk van een historicus én romancier. In 2010 kreeg het briljant, adembenemend en meeslepend boek ook de Libris Geschiedenis Prijs die de auteur bekroonde omwille van de breedte van het onderwerp in een rijke, bijna barokke stijl: Het boek is een originele combinatie van persoonlijke betrokkenheid en journalistieke distantie, dat archiefmateriaal, interviews en persoonlijke observaties vermengt. Van Reybrouck schonk een deel van het prijzengeld aan Human Rights Watch en koopt zich met de rest tijd voor een volgend boek. In 2011 en 2012 volgden nog meer prijzen en het boek is ondertussen meermaals vertaald. Een Britse recensent: This book not only deserves the description "epic", in its true sense, but the term "masterpiece" as well.[6] De auteur geeft het plan niet op om het boek ook in Congo te verspreiden ondanks het gebrek aan boekhandels.

In januari 2011 volgde Van Reybrouck Geert Van Istendael op als voorzitter van PEN Vlaanderen. Hij verklaarde om méér te willen wegen op Europese instellingen die op vlak van mensenrechten veel zeggingskracht hebben. Hij nam zich ook voor om van de Antwerpse PEN-schrijversflat een vrijhaven voor vervolgde schrijvers te maken.[7] In januari 2014 werd hij opgevolgd door Joke Van Leeuwen.

In 2011-2012 bezielde Van Reybrouck de G1000, een taalgrensdoorbrekende burgertop die 1000 Belgen liet overleggen voor een betere democratie.[8][9] Aansluitend hierop publiceerde hij in 2013 het pleidooi Tegen verkiezingen, waarin hij pleit voor een deliberatieve democratie gebaseerd op loting.

Van Reybrouck schrijft freelance essays, reportages en recensies voor De Morgen, Knack, NRC Handelsblad, de Volkskrant, De Groene Amsterdammer en Vrij Nederland.

In het eerste nummer van Het liegend konijn (2003) verschenen enkele van zijn gedichten.[4] In 2009 heeft hij samen met Peter Vermeersch het Brussels dichterscollectief opgericht en in 2014 de fakkel doorgegeven.[10] In februari 2011 startte hij een Facebookproject rond collectief dichten vanuit een willekeurig gekozen zin uit een krantenartikel. Op de startzin Het waren eenzame kilometers tussen Ieper en Brussel kwamen 110 reacties. De eindredactie bleef bij de initiatiefnemer.[11] Dit was het resultaat:

• In alle vroegte
• het waren eenzame kilometers
• tussen Ieper en Brussel
• het was stil alleen de tijdgeest sprak
• op de radio sprak een man in tongen
• de donkere rit werd een moeilijke
• puzzel
• ontbinding onveiligheid hevig
• verlangen
• ik vreesde dat het slijk zou schreeuwen
• om zoiets als een veldrit
• op zondagnamiddag
• kilometers lang ben ik
• gesteven wegen natriumrood
• verlicht duizenden strepen niets
• naderde zelfs niet in meters
• de nacht die zal breken
• de opgaande hoofdstad
• vuurrode longen
• ja we zijn er om te vertrouwen
• van skyline naar zeespiegel
• van aarde naar beton
• en eenzaamheid stuwt voort weekt los
• de wind jaagt het hout kraakt
• een vlucht lijsters nee spreeuwen
• wijzigt van lijn
• soms had ik gelukkige gedachten
• fluwelen zetels koffie snijbloemen
• antiek
• langs het water stonden paarden
• rechtopstaand te slapen
• daar lag mijn grond daar lag de pijn