Begrazing

Begrazing is het verschijnsel waarbij grazers zich voeden met de vegetatie van weilanden (in landbouwgebied) of van allerlei grazige habitats in natuurgebieden. Grazers zijn meestal zoogdieren maar ook sommige vogels. Gedomesticeerde grazers zijn vee: runderen, schapen, geiten, paarden, yaks, lama's en pluimvee zoals ganzen.

Herder met schapen op het Dwingelderveld
Begrazing door schapen op de Ermelosche Heide
Natuurlijke begrazing door rendieren in Zweden
Begrazing door konikpaarden in de Millingerwaard
Exmoorpony's in Exmoor
Begrazing door Heckrunderen in de Oostvaardersplassen
Begrazing door Galloways van de uiterwaarden nabij Deventer
Effect van graasbeheer in een uiterwaard
Begrazing door Schotse hooglanders in het Deelerwoud
Begrazing door zwartbont rundvee in een natuurgebied bij Rees
Begrazing door geiten op de Jilt Dijksheide
Begrazing door ganzen

Natuurlijke begrazing door in het wild levende zoogdieren (zoals reeën en herten) is de oorspronkelijke vorm van begrazing. Ook wilde vogels als ganzen en smienten zijn wilde grazers. De essentie van natuurlijke begrazing is dat wilde grazers onbeperkt en ongestuurd te werk gaan waar ze willen. Ze kunnen dus onbeperkt migreren in de natuur of er buiten en hun voortplanting en sterfte worden niet door de mens geregeld. Volledig wilde rendieren voeren natuurlijke begrazing uit: de migratie van rendieren gebeurt autonoom.

Landbouwbegrazing is begrazing binnen een context van landbouwproductie en gebeurt meestal intensief, wat inhoudt dat de beschikbare oppervlakte optimaal wordt benut en bemest. Intensieve landbouwbegrazing leidt tot mestoverschotten en daardoor tot een overmaat aan fosfaat en nitraat die schadelijk is voor het milieu.

Al millennia lang kennen veel samenlevingen de door een herder gescheperde (gehoede) kuddes van gedomesticeerd vee. Dat zijn vooral schapen en runderen. Ook de traditionele weidegang van runderen, waarbij de dieren 's winters op stal staan en de rest van het jaar buiten gras eten is een gezonde en verantwoorde wijze van veeteelt.

Natuurbeheer

Relatief nieuw is begrazing als beheersmaatregel voor gebieden door de inzet van speciaal voor natuurbeheer geschikte soorten vee. Het beheer met grote grazers is in Nederland en België na 1975 op gang gekomen.

Het effect van natuurlijke begrazing wordt bewust nagebootst bij natuurbegrazing. Natuurbegrazing is begrazing als vorm van beheer in natuurgebieden.

Verwildering

Bij rewilding gebruikt men in grote natuurgebieden, waar vaak de natuurlijke grazers ontbreken, andere maar gedomesticeerde grazers die men laat verwilderen. Al dan niet worden deze grazers beperkt in aantal. Voorbeelden zijn konikpaarden en Heckrunderen. De dieren kunnen zich in natuurlijke kuddes het jaar rond vrijwel zelfstandig handhaven in een bepaald gebied. Deze methode is erg omstreden omdat in dergelijke gebieden naast de natuurlijke begrazers ook de natuurlijke predatoren ontbreken. De populatie grazers wordt dan gereguleerd door sterfte. Bekend voorbeeld waar dit gebeurt zijn de Oostvaardersplassen en verfilmd in de Nieuwe Wildernis.

Onderhoud

Onderhoudsbegrazing is begrazing voor het onderhouden van terreinen. Begrazingsbeheer en landschapsbeheer zijn vaak synoniemen voor onderhoudsbegrazing.

In Frankrijk en Wallonië spreekt men van resp. écopastoralisme of écopâturage: het begrazen met landbouwvee, voor productie binnen landbouwdoeleinden, van publieke ruimten zoals wegbermen, parken en speelpleinen.

In het Verenigd koninkrijk wordt de term conservation grazing gebruikt: het gebruik van vee, binnen een productieve landbouwcontext, maar met als nevendoel het behoud van biodiverse landschappen.

Ecologisch

Een andere vorm is ecologische begrazing. Het doel van ecologische begrazing is het verhogen of in stand houden van ecologische waarden. Dat is het eerste doel in natuurgebied en een aanvullende doel buiten natuurgebied. Ecologische begrazing is niet noodzakelijk productiegericht. Ecologische begrazing gaat uit van een aantal duidelijke principes: extensiviteit, aandacht voor complete ecosystemen te beginnen met de bodem, diergezondheid en dierwelzijn, respect voor dieren en mensen, samenwerking en kennisdeling. Als concrete onderdelen geldt dat er in principe niet ontwormd wordt, dat er niet bemest wordt, dat er zo veel mogelijk wordt ingezet op preventie bij diergezondheid, dat er gemoedelijk met dieren wordt omgegaan, dat tijd wordt genomen voor omgang met publiek en gezorgd wordt voor educatie.

Uitvoering

Bij het uitvoeren van begrazing kan gewerkt worden met een gehoed systeem, wat ecologisch beter is, dan wel met een ingerasterd systeem wat vaak goedkoper is.

Drukbegrazing of stootbegrazing is een methode om op (zeer) korte tijd een terrein te begrazen. Hiertoe rastert men veel dieren in op een relatief klein oppervlak. Ze worden zo gedwongen ook de minder geliefde delen van de vegetatie weg te vreten. Als methode is ingerasterde begrazing inferieur aan gehoede begrazing maar die is dan weer arbeidsintensiever.

Overbegrazing is het effect van begrazing waarbij de oorspronkelijke vegetatie en de ecologische processen verstoord of vernietigd worden. Alleen ecologische begrazing garandeert dat overbegrazing geen ongewild effect is. In de loop van de geschiedenis zijn grote delen van de wereld overbegraasd vanwege de bevolkingstoename en inherente grotere hoeveelheden vee. De Sahel in Afrika is daarvan een voorbeeld.

Voordelen

Het belangrijkste voordeel van begrazing was vroeger dat het vee te eten kreeg en later opgegeten of verkocht kon worden. Anno 2010 zijn er andere redenen voor begrazing bij gekomen:

  • In stand houden of herstel van een bepaalde vegetatie in natuurgebieden.
  • Grazers gaan meer geleidelijk en meer natuurlijk te werk dan machines.
  • Grazers stoten geen uitlaatgassen uit en beschadigen nauwelijks de bodem in extensieve situaties
  • Begrazing zorgt voor meer variatie en structuur in een gebied waardoor het aantrekkelijker wordt of blijft voor meer soorten.
  • Grazers zorgen mee voor verspreiding van zaden en sporen via de vacht, de poten en de mest.
  • Grazers vormen een attractieve factor voor recreanten.

Nadelen
  • Bij intensieve begrazing treedt er eutrofiëring op, vertroebeling en verstoring van vennen en poelen, dit vooral door runderen, die van oorsprong moerasdieren zijn.
  • Verdwijnen van bepaalde planten en dieren, alsook complete ecosystemen bij te hoge begrazingsdruk.

Consequenties
  • Om het uitbreken van de dieren te voorkomen moeten er degelijke rasters zijn.
  • Rasters moeten ook voldoen om grote carnivoren als wolven tegen te houden.
  • De begrazers zijn wild dus moeten regelmatig bekeken en eventueel behandeld worden, bijvoorbeeld door dierenartsen.
  • Zeker wanneer het gaat om publiek toegankelijke natuurgebieden reageert het publiek niet altijd even aangepast. Er gebeuren ook wel ongelukken doordat het publiek zich niet realiseert dat grazers krachtig en potentieel gevaarlijk zijn. Daarom wordt er veelal geopteerd voor niet-agressieve rassen zoals Galloway-runderen.
  • Het laten overlijden door voedselgebrek en het laten liggen van de kadavers bij rewilding is omstreden. Het is wel in de natuur, maar als er een hek omheen staat en er beheerders zijn lijkt het erg op een park, een dierentuin of een kinderboerderij en daar wordt dit niet toegestaan.
  • Ook het jagen, slachten en verkopen van het vlees is omstreden en niet altijd toegestaan.

Natuurlijke grazers in hun oorspronkelijk habitat

Gebruikte soorten of rassen bij natuurbegrazing

Hieronder volgt een (niet-volledige) opsomming van dieren die gebruikt worden voor natuurbegrazing. De resultaten verschillen per soort.

Schapen

Paarden

Runderen

Overige grazers (natuurlijk en gedomesticeerd)

Uitgestorven grazers in Europa

Referenties
    Zie de categorie Conservation grazing van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.