Waynakh
Waynakh[1] (Tsjetsjeens: вайн нах; Ingoesjetisch: вей нах, letterlijk "ons volk") (Russisch: Вайнахи) is een Tsjetsjeens-Ingoesjetische term waarmee wordt verwezen naar de volkscollectiviteit waartoe hoofdzakelijk Tsjetsjenen en Ingoesjen behoren. Ook andere kleinere verwante etnische groepen behoren hiertoe, bijvoorbeeld de Melhi. Gezien hun gezamenlijke taalgroep, cultuur, religie en geschiedenis, beschouwen zij zich als één natie die werd opgesplitst in twee landen (Tsjetsjenië en Ingoesjetië).
In tegenstelling tot wat soms wordt gedacht, behoren de Dagestanen, een overkoepelende nationaliteit bestaande uit vele andere volkeren, niet tot de Vaynakh-natie.
Staatsgeschiedenis
9de - 10de eeuw
In hun geschriften uit de 9de en 10de eeuw spreken de Perzische schrijvers Ibn al-Faqih en Al-Baladhuri over een organisatie bestaande uit verschillende clans genaamd "Durdzukken" (durdzuki), waarbij men het heeft over de constructie van de poorten een stenen versterkingen in Chosroes Anushirvanom in Durzukië.[2] Volgens de Georgiër Kartlis Tskhovreba moesten de Durzukken schatting betalen aan de Khazaren.
1239
In 1239 werd de hoofdstad van Alanië, Maghas, verwoest door Batu Khan, een Mongools leider en de kleinzoon van Dzjengis Khan. Ook de Alaanse confederatie van Noord-Kaukasische hooglanders, naties en stammen vielen ten prooi aan hetzelfde lot.[3]
12de-15de eeuw
Een unie van Vaynakh tejps startte een nationaal verzet met als doel de bevrijding van de Gouden Horde.[4] Na de Mongoolse invasie, zette de islam voet aan wal in de regio.[5] Wellicht begon de verspreiding van de islam, die gepaard ging met de Arabische taal en geschift, in het laagland van de Vaynakh-staten. Inscripties op monumenten die dateren uit deze tijd, versterken deze notie.[6]
13de - 14de eeuw
Deze periode werd gekenmerkt door onafhankelijkheidsoorlogen tegen Tataars-Mongoolse hordes en tegen het leger van Timoer Lenk.
1829 - 1859
Zie de pagina over het Kaukasisch Imamaat.
1919 - 1920
In 1919 werd het Noord-Kaukasisch Emiraat opgericht, dat al gauw in 1920 werd gevoegd bij de Sovjet-Unie.
1921 - 1924
Van 1921 tot 1924 was de Bergachtige Autonome Socialistische Sovjetrepubliek in voege.
Maatschappelijke structuren
Traditioneel wordt de Vaynakh-maatschappij gekenmerkt door een sterk ontwikkeld clansysteem (de zogenaamde Tejps). Een Tejp is een eenheid is een stam-organisatie die bestaat uit stamgemeenschappen die zelf-identificatie delen door de afstamming van een gemeenschappelijke voorouder. Tejps hebben hun eigen raad van ouderen en verenigen mensen van politieke, economische en militaire kringen.
Meestal behoort een Tejp op zijn beurt tot een Toekchoem. Dit is een eenheid die bestaat uit verschillende Tejps. Toekchoems worden beheerd door een raad van afgevaardigden uit de Tejps. Evenwel behoort niet elke Tejp tot een Toekchoem.
Alle Vaynakh-raden stonden in voor het het naleven van het recht. Problemen worden meestal minnelijk opgelost in de Tejp zelf. Indien dit niet mogelijk was in de Tejp zelf, werd de zaak doorgeschoven naar de Toekchoem.
Op nationaal vlak bestond tenslotte Mexk-Khel, of nog de Volkenraad. De leden ervan werden verkozen door een Toekchoem-raad. Deze Mexk-Khel had belangrijke bevoegdheden: ze kon oorlogen starten of staken enzovoort.
Politieke structuur
Vele waarnemers, waaronder Russen zoals Lev Tolstoj, waren onder de indruk door het democratisch karakter van de inheemse Tsjetsjeense overheden voor de Russische verovering. Volgens de Westerse Itsjkerofiel Tony Wood kon de Vaynakh-natie (en in het bijzonder de Tsjetsjenen) worden beschreven als een van enige naties in de wereld die een systeem had dat zeer sterk leek op een democratie.[7] Andere zulke naties zijn de Schotten, Albanezen en de Basken, waarbij het opvalt dat het steeds gaat om clangebaseerde volkeren die in de bergen leefden en een sterk ingeburgerd concept van vrijheid kenden, net zoals de Vaynakhs. In de 19de eeuw brachten Circassische clans de er heersende aristocratie ten val. In de plaats kwam een democratisch en egalitaire samenleving waarbij wat sommige elementen betreft inspiratie werd gehaald bij de Vaynakhs. Aan dit soort maatschappij werd een halt toegeroepen in de hele Kaukasus door de Russische veroveringen.
Het valt op dat het Tsjetsjeense en Ingoesjetische systeem, alsook de structuren overgenomen door sommige Oost-Circassische stammen, sterke gelijkenissen vertoont met het model van een Westerse democratische republiek. Het heeft een centrale overheid met een wetgevend (de Mexk-Khel), een uitvoerend (de Toekchoem-raad) en rechterlijk (de andere raden) orgaan. De adat en andere organen deden dienst als grondwet. De leden van de drie nationale raden werden verkozen, wat het democratisch model van de Vaynakhs des te opvallender maakt.[8]
Tijdens de Sovjet-Unie en tijdens de periode van de Russische overheersing, kwam de Tejp-structuur onder hevige kritiek te staan omdat het een destabiliserende kracht zou zijn in het handhaven van de orde.
Torenarchitectuur
Zeer kenmerkend voor de Vaynakh-architectuur in de middeleeuwen zijn de Vaynakh-torens, die zeer zelden bestaan buiten Tsjetsjenië en Ingoesjetië. Het was een uit meerdere verdiepingen bestaand bouwwerk dat diende als onderkomen of ter verdediging (soms zelfs voor beide doelen). De Vaynakhse torenarchitectuur bereikte zijn hoogtepunt in de 15de tot 17 eeuw.[9]
Residentiële torens bestonden uit twee tot drie verdiepingen die werden ondersteund door een uit steen gemaakte centrale pilaar. Het dak werd gevormd door een puntig dak dat berustte op een vierkant. Deze torens worden vergeleken met prehistorische bergnederzettingen die dateren van 8.000 voor Christus.
Militaire torens waren 25 meter hoog en sommige torens zelfs nog hoger. Ze bestonden uit vier tot vijf verdiepingen met een vierkanten basis van ongeveer zes meter breed. De tweede verdieping werd bereikt door een ladder. De verdedigers schoten naar vijanden door schietgaten. De top van de toren was bekleed met een mashikul - een small overhangend balkon zonder verdieping. De top van deze torens bestond uit een piramidevormig dak met een scherpe punt van boven.
Torens die dienstdeden als residentie en als militaire toren waren gemiddeld in grootte en hadden zowel schietgaten als mashikuls.
Vaynakhse torens werden schaars gedecoreerd met religieuze of goedwensende rotstekeningen zoals zontekeningen of voorstellingen van de handen van de auteurs, dieren enz. Ze droegen vaak een Golgopaans kruis.
Religie
In de middeleeuwen kwam de Vaynakh-maatschappij sterk onder Byzantijnse invloed die in sommige delen van het land, voornamelijk het bergachtige zuiden, leidde tot de inburgering van het oostelijke orthodoxe christendom. Het orthodox christendom was er evenwel geen lang leven beschoren. Nadat het land werd vernield door Timoer Lenk, stierf het christendom er nagenoeg uit door de tijdelijke afwezigheid van contacten tussen Georgië en christelijke Vaynakhs. Beetje bij beetje keerden de Vaynakhs terug naar hun inheemse (heidense) geloof. De islam verspreidde zich pas in de 16de en 17de eeuw onder de Vaynakhs.
De overgrote meerderheid van de Vaynakhs hangen het sjafisme aan, een tak van het soennisme.[10]
Een ander standpunt, dat niet noodzakelijkerwijze het vorige tegenspreekt, stelt een migratie van de Vaynakh voorop naar de Noordelijke Kaukasus tijdens het Klassieke Tijdperk naar aanleiding van de implosie van Urartu. Volgens deze theorie werd de Vaynakh-taal eerst gesproken in een klein deel van de Armeense Hooglanden, in een gebied dat later bekend zou komen te staan als Urartu.
Mogelijke herkomst
Er werden verschillende namen gebruikt om naar de Vaynakh te verwijzen, waaronder Durdzuks in de middeleeuwse Arabische, Georgische en Armeense etnografie.[11]
Volgens sommige historische linguïsten waaronder Johanna Nichols bestaan er rechtstreekse taalkundige verbanden tussen de Vaynakh-talen en de daaraan verwante talen enerzijds en de Vruchtbare Sikkel anderzijds.
Vereniging van Tsjetsjenië en Ingoesjetië
Tsjetsjeens-Ingoesjetische ASSR
In de geschiedenis van beide landen werd het ideaal van een eengemaakte Vaynakh-staat kort verwezenlijkt in de 20ste eeuw met de Tsjetsjeens-Ingoesjetische Autonome Socialistische Sovjetrepubliek - hoewel dit vooral gebeurde onder druk van de Sovjet-Unie. In de jaren 90 werd er opnieuw gepleit voor een Vaynakh-staat, maar daar is het niet van gekomen.[12]
Gebeurtenissen van september-december 2018
Volgens sommigen, waaronder Vladimir Zjirinovski (die hiervoor zelfs pleitte), plant de Russische overheid onder leiding van Vladimir Poetin een eenmaking van de gehele Kaukasus met als doel het besturen van de regio te vergemakkelijken.[13][14][15][16] Hiervoor zou men beginnen met Tsjetsjenië en Ingoesjetië. In dat verband zou de afstand van een deel van het Ingoesjetisch grondgebied - meer bepaald het district Soenzjenski en het district Malgobekski - aan Tsjetsjenië te verklaren zijn, wat op protest stuitte van de Ingoesjetische bevolking en van het Grondwettelijk Hof van Ingoesjetië.[17][18] Volgens het Hof kan de grensverlegging niet gebeuren door middel van een verdrag, maar schrijft de grondwet een voorafgaand referendum voor.[19] Desalniettemin trad het verdrag in werking op 16 oktober 2018.[20] Op 30 oktober 2018 stelde het Hof dat de wet van 4 oktober ongrondwettig is, en aldus geen rechtsgevolgen teweeg kan brengen.[21] Volgens de president van Ingoesjetië, Joenoes-bek Jevkoerov, is het Grondwettelijk Hof van Ingoesjetië echter niet bevoegd om kennis te nemen van een vraag inzake de grondwettelijkheid van het verdrag. Daarom is het verdrag wel degelijk in werking getreden, aldus Jevkoerov.[22] Jevkoerov startte daarna een procedure bij het Grondwettelijk Hof van de Russische Federatie.[23]
Op 27 november 2018 nam het Grondwettelijk Hof van Rusland een beslissing, die op 6 december 2018 werd bekendgemaakt.[24] Het Grondwettelijk Hof van de Russische Federatie oordeelde dat het Grondwettelijk Hof van Ingoesjetië zelf de grondwet heeft geschonden, aangezien de grondwet volgens haar niet toelaat om een grondwetstoetsing door te voeren met betrekking tot verdragen en overeenkomsten die reeds in werking zijn getreden. Overigens zei het Russisch Grondwettelijk Hof dat de totstandkomingsprocedure van de wet wel niet werd nageleefd, maar dat het maar ging om "technische kleinigheden".[25] Het Hof gaf echter geen antwoord op de argumenten die aangevoerd werden door Ingoesjetische volksvertegenwoordigers.[26] Zodoende is het landsgedeelte toch overgegaan naar Tsjetsjenië.
Sommige critici stellen dat de landoverdracht van Ingoesjetië naar Tsjetsjenië werd georchestreerd door Rusland als deel van een verdeel en heers tactiek.
In Europa
In Europa is "WeyDu" de grootste Waynakhse jongerenorganisatie.[27][28] Ze profileren zich als politiek neutraal en onafhankelijk.[29]
België
Volgens schattingen wonen ongeveer 17.000 Tsjetsjenen in België.[30]
Denemarken
Er wordt vermoed dat er in Denemarken meer dan 1.000 Tsjetsjenen leven.[31]
Duitsland
In Duitsland zouden er 50.000 Tsjetsjenen leven.[32]
Frankrijk
In Frankrijk zouden zo'n 30.000 Tsjetsjenen leven.[33]
Oostenrijk
Naar schattingen leven er 25.000 Tsjetsjenen in Oostenrijk.
Bronnen, noten en/of referenties
|