Circassiërs

De term is afgeleid van het Turkse Çerkez (Nederlands: Tsjerkez) en is niet de naam die Circassiërs (in welke definitie dan ook) er zelf aan geven. Ooit gebruikte men de naam zonder uitzondering voor alle volken uit de noordwestelijke Kaukasus en dat gebied werd voor de Russische overheersing Circassië genoemd.

Er bestaan vier definities voor de term, waarvan de derde definitie het meest wordt gebruikt en de vierde het minst:

1. Een synoniem voor de Adygeeërs, een Noord-Kaukasische etnische groep die hun naam hebben gegeven aan de Russische autonome republiek Adygea. Dit zijn de Adygeeërs in nauwe zin.[2]
2. Een synoniem voor de Tsjerkessen, een Noord-Kaukasische etnische groep die rond de stad Tsjerkessk leven, hoofdstad van de Russische autonome republiek Karatsjaj-Tsjerkessië. Dit zijn de Tsjerkessen in nauwe zin.[3]
3. Overkoepelende naam voor enkele nauw aan elkaar verwante Noord-Kaukasische etnische groepen. Ook wel de Adygeeërs of Tsjerkessen in brede zin genoemd. Deze groepen worden door sommigen als aparte volken gezien en door anderen, waaronder zichzelf, als aparte stammen. Dit zijn de Adygeeërs (in nauwe zin), de Sjapsjoegen, Tsjerkessen (in nauwe zin) en de Kabarden. Ze spreken allemaal een Abchazo-Adygese taal, die samen bekendstaan als de Circassische groep. De Adygeeërs en de Sjapsjoegen spreken het Adygees of West-Circassisch, en de Tsjerkessen en Kabarden spreken het Kabardijns of Oost-Circassisch. In het verleden waren er meer Circassische stammen. De term Tsjerkessen en Circassiërs zijn etymologisch sterk verwant aan elkaar en de term Tsjerkessen is dan ook weer een verwarrend synoniem voor deze definitie. Zelf gebruiken deze groepen de term Adygeeërs.[2]
4. De hierboven genoemde volken, samen met de Abchazen, de Abazanen en de Oebychen. De Oebychen spraken oorspronkelijk Oebychs, maar hun eigen taal is verdrongen door het Adygees; in 1992 stierf de taal uit met het overlijden van de laatste Oebychs-spreker.

Veel Circassiërs en dan vooral de Adygeeërs leven in diaspora, vooral in Turkije en de Levant. In diaspora worden ze altijd Circassiërs genoemd (1e, 2e of 3e definitie). De diaspora was het gevolg van oorlogen en etnische zuiveringen, die ook wel de “Circassische genocide” genoemd wordt.[4]

Na het einde van de Russisch-Circassische Oorlog werden alle inwoners die weigerden de Russische nationaliteit aan te nemen, gedwongen zich te vestigen in de laaglanden en gedeporteerd naar het Ottomaanse Rijk in 1864. Gemeenschappen van hen bevinden zich nu in Turkije, Syrië, Libanon, Jordanië, Egypte (waar ze onderdeel vormden van de legers van de mammelukken), Israël (in de dorpen Kfar Kama en Rikhaniya, sinds 1880) en in de Verenigde Staten (onder andere Upstate New York en New Jersey). In Kosovo wonen er nog naar schatting 2000 Circassiërs,[5] onder meer in de gemeente Vushtrri.[6] Het grootste deel van de gemeenschap verliet in 1998/1999 het land ten gevolge van de Kosovo-oorlog.[7] Ze vestigden zich in hun oude thuisland in de aoel Mafekhabl (District Majkopski) nabij de hoofdstad Majkop.[8]