Tramlijn Arnhem - Doetinchem - Isselburg-Anholt

De tramlijn Arnhem – Doetinchem – Isselburg-Anholt was een stoomtramlijn van Arnhem via Velp, Dieren, Doesburg, Doetinchem, Terborg, Ulft en Gendringen naar Isselburg-Anholt in Duitsland. De tramlijn was aangelegd met een spoorwijdte van 750 mm.

Arnhem - Doetinchem - Isselburg-Anholt
Spoorwijdte	smalspoor 750 mm
Aangelegd door	Geldersche Stoomtramweg Maatschappij
Geopend	25 juni 1881 (Dieren – Doetinchem)
Gesloten	2 september 1957
Geëlektrificeerd	nee
Aantal sporen	1
Traject
Arnhem Velperplein spoorlijn Arnhem-Zevenaar en spoorlijn Arnhem-Zutphen Velp Rheden spoorlijn Arnhem-Zutphen De Steeg Ellecom Dieren IJssel Doesburg haven Doesburg Drempt Laag Keppel verbindingslijn van Hummelo tram Zutphen – Emmerik Langerak tram van Zutphen Doetinchem Tramstation Keppelseweg tram naar Emmerik Station Doetinchem Spoorlijn Winterswijk – Zevenaar Gaanderen ijzergieterij tram van Zeddam Terborg tram naar Lichtenvoorde Silvolde Oude IJssel DRU fabriek Ulft Gendringen grens Anholt Station Isselburg-Anholt v.m. spoorlijn Empel-Rees – Bocholt – Münster

Het eerste deel van de lijn, Doetinchem – Doesburg – Dieren, is geopend op 25 juni 1881. Hiermee was de Geldersche Stoomtramweg Maatschappij (GSM) een van de pioniers van de stoomtram in Nederland. De eerste stoomtramlijn in Nederland was namelijk twee jaar eerder geopend tussen Den Haag en Scheveningen.

De tram voorzag in een duidelijke behoefte wat bleek uit de goede financiële resultaten in de eerste jaren van de exploitatie. Al op 28 augustus 1882 werd de tramlijn vanuit Doetinchem doorgetrokken tot Terborg. En op 31 juli 1887 werd de lijn vanuit Dieren via Rheden verlengd naar Velp, waar men kon overstappen op de paardentram van de Arnhemsche Tramweg-Maatschappij. Vanaf 1 juni 1890 ging de GSM de stoomtramdienst uitvoeren op de lijn Terborg – Ulft – Gendringen voor de Gendringsche Tramweg Maatschappij. Deze onderneming werd in 1901 overgenomen, waarna op 1 mei 1903 de tramlijn vanuit Gendringen werd verlengd tot Isselburg-Anholt in Duitsland.

Een verdere uitbreiding van het vervoer over het Achterhoekse smalspoornet ontstond in 1908 toen de GSM de tramlijnen Lievelde (station Lichtenvoorde-Groenlo) – Lichtenvoorde – Varsseveld – Terborg – Zeddam en Lichtenvoorde – Aalten – Bocholt van de Geldersch-Westfaalsche Stoomtram-Maatschappij (GWSM) ging exploiteren. Vanaf 1926 reed de GSM ook van Velp naar Arnhem, waarmee de lijn zijn maximale lengte had bereikt. In Arnhem reden de motortrams voor reizigersvervoer naar het Velperplein, terwijl de stoomtrams voor goederenvervoer naar de Rijnkade reden.

In de jaren rond 1920 lag de grote bloeiperiode van de stoomtram. Het is jarenlang een zeer goed renderende lijn geweest met aansluiting op het tramwegnet van Arnhem, een haven aan de IJssel in Doesburg, aansluitingen naar de ijzergieterijen langs de Oude IJssel, vervoer naar de veemarkt in Doetinchem en een aansluiting op het Duitse spoorwegnet in Isselburg. Dagelijks reed er een groot aantal stop- en sneltrams in de reizigersdienst. Ten behoeve van de goederendienst reden voor het wagenladingenvervoer de normale goederentrams, aangevuld met snelgoederentrams voor het stukgoederenvervoer. In de jaren daarna ontstond er veel concurrentie van het opkomende wegvervoer. De trammaatschappij ging deze concurrentie aan door vanaf 1923 zelf ook vrachtauto's en autobussen in te zetten. Vanaf 1923 werden er naast stoomtrams ook motortrams voor reizigersvervoer ingezet. Vanaf 1935 werden ook deze door autobussen vervangen. Vanaf 1940 nam de stoomtram een deel van dit vervoer weer over wegens gebrek aan brandstof voor de wegvoertuigen. De laatste reizigerstrams reden op 15 mei 1949.

Tot in de jaren vijftig was er nog een intensief goederenvervoer op de overgebleven lijnen. De lijn Velp – Dieren werd in 1939 opgeheven en opgebroken. Het gehele tramverkeer kwam tot stilstand op 18 september 1944 wegens oorlogsomstandigheden. De lijnen Arnhem – Velp, Dieren – Doesburg en Gendringen – Isselburg-Anholt kwamen na de oorlog niet meer in dienst en werden opgebroken. De lijn Doetinchem – Terborg – Gendringen werd opgeheven in 1953.

Het trambedrijf werd echter steeds verder ingekrompen, zodat in 1954 slechts het traject Doetinchem – Doesburg haven en twee aansluitende lijnen naar Wijnbergen en Hummelo over waren gebleven. In 1956 en in 1957 heeft in de zomermaanden nog een historische stoomtram gereden tussen Doetinchem en Doesburg, maar na 2 september 1957 was het afgelopen met de tram in de Achterhoek.

Het grootste knelpunt voor de tram was de schipbrug over de IJssel bij Doesburg, die voor de scheepvaart telkens uit elkaar moest worden genomen en dan weer samengevoegd. Ontsporingen waren op zich zeldzaam, maar bij te lage waterstand lag de brug erg hol; bij hoog water was de brug veel te bol; in beide gevallen was tramverkeer niet mogelijk. Bij ijsgang werden de brugdelen uit elkaar gevaren, zodat de passagiers ook te voet de rivier over moesten steken. De brug dateerde al uit 1782 en werd bij de aanleg van de tramlijn van rails voorzien en verzwaard. De laatste tram reed hier op 18 september 1944.