Toeapse

De eerste mensachtigen (neanderthalers) woonden ongeveer 300.000 jaar geleden in het gebied. In ongeveer 3000 v.Chr. woonden er stammen in het gebied die hunebedden (dolmens) bouwden. Een bijzonder archeologisch monument is Psynako 1, wat mogelijk het eerste zonneobservatorium van de wereld was.

De eerste verwijzingen naar Toeapse dateren uit de 400 tot 200 v.Chr.. De naam komt uit het Adygees: туа псе; tʷʼa.psə; toea pse en betekent 'twee rivieren'. De Grieken noemden het Nicopsia. De plaats werd in die tijd al bewoond door Sjapsoegi (een van de Adygese stammen) en was toen een groot centrum voor de slavenhandel. Byzantijnse geleerden noemden het Tuaps ('plaats die lager ligt dan de kruising van 2 rivieren') In de 13e eeuw werd de plaats net als vele andere plaatsen aan de oostkust van de Zwarte Zee vernietigd door de legers van Dzjengis Khan. Vanaf de 15e eeuw werd de plaats onderdeel van het Ottomaanse Rijk, waarbij de islam werd geïntroduceerd.

In 1829 kwam de plaats bij het Russische Rijk als onderdeel van het Verdrag van Adrianopel. In 1838 werd het Russische fort Veljaminovsk er gebouwd als onderdeel van de Zwarte Zeekustlinie om buitenlandse mogendheden als de Engelsen en de Turken ervan te weerhouden om de inheemse bergbevolkingen in de Kaukasus te steunen in hun 'heilige oorlogen' tegen de Russen. Het fort werd hetzelfde jaar nog vernietigd door de Sjapsoegi, maar werd in 1840 weer herbouwd. Bij de Krimoorlog streden de Russen tegen krijgsheer imam Sjamil in de Kaukasus. In 1853 werden de Russen gedwongen tot het verlaten en vernietigen van de Zwarte Zeekustlinie en werd ook fort Veljaminovsk vernietigd. In 1857 werd het een Turkse basis, die de Adygeeërs en Sjapsoegi met behulp van Engelse en Turkse schepen voorzag van wapens tegen de Russen. Twee jaar later in 1859 vernietigde een Russische vloot onder leiding van majoor Levasjov de basis echter weer. Deze was namelijk een broeinest van wapenhandel en ook werd er slavenhandel gedreven. In 1862 heroverde een Russische strijdmacht onder leiding van Vasili Gejman de ruïnes van het fort Veljaminsk. De plaats Toeapse werd dat jaar door de Russen gebruikt voor de gedeeltelijk gedwongen deportatie en gedeeltelijk vrijwillige evacuatie van ongeveer 500.000 Adygeeërs, Oebychen en Sjapsoegi naar het Ottomaanse Rijk.

In 1864 begon de eerste bewoning door onder andere Russen, Armenen en Grieken. In 1875 werd de plaats hernoemd tot Veljaminovski Posad. In 1895 werd Toeapse aangesloten op de hoofdwegen Novorossiejsk-Soechoemi en Majkop-Toeapse. Het jaar daarop werd begonnen met de bouw van de haven. In 1897 werd de plaats hernoemd tot Toeapse en tot het bestuurlijk centrum van de goebernija (provincie) Zwarte Zee gemaakt.

De plaats kreeg de stadsstatus in 1916. In dat jaar werd ook de spoorlijn van Toeapse naar Armavir aangelegd. Tijdens de Russische Burgeroorlog was de stad verscheidene malen in handen van verschillende groeperingen, waarbij de stad zwaar beschadigd raakte. Het raakte ook betrokken bij het Sotsji-conflict. In 1927 werden onder leiding van architect Vladimir Sjoechov pijpleidingen aangelegd van de aardolievelden bij Majkop en Grozny naar de haven van Toeapse, waar een olieraffinaderij en een petroleumhaven werden gevestigd als onderdelen van het eerste vijfjarenplan. Ook werd de scheepsbouw toen ontwikkeld.

Na het uitbreken van de Grote Vaderlandse Oorlog in Rusland in 1941 werd in oktober van dat jaar een militair vliegveld aangelegd bij Toeapse en de haven omgebouwd tot marinehaven onder leiding van Georgi Zjoekov. Bij operatie Barbarossa werd eerst Majkop aangevallen, waarna de Duitse legers een aantal pogingen deden om de stad te veroveren, daar de stad een strategische waarde had in verband met de olieraffinage, het spoornetwerk, de haven en het vliegveld. Het spoorwegnetwerk zou hen een betere verbinding hebben kunnen geven met Duitse eenheden in Novorossiejsk. De stad werd in totaal 465 keer gebombardeerd en aangevallen in oktober en november van 1942. De aanval liep echter stuk op de bergruggen rond de stad. Een tweede aanval werd gevolgd door een tegenaanval van het Rode Leger, waarbij de Duitse eenheden werden omsingeld en vernietigd op 17 december 1942. Hierna deden de Duitse generaals geen nieuwe pogingen meer om de stad te veroveren. Bij de strijd rond Toeapse kwamen ongeveer 25.000 Duitsers en 100.000 Russen om. De stad was voor het grootste deel verwoest.

Na de oorlog werd de stad in korte tijd weer opgebouwd. De olie-industrie kreeg door de verwoesting de kans om de nieuwste technieken te gebruiken, zodat de productie steeg. De olie-industrie is nog steeds een van de belangrijkste economische sectoren van Toeapse.