Vijfjarenplan

Vijfjarenplannen (Russisch: пятилетка; pjatiletka) werden in de Sovjet-Unie opgesteld door de Gosplan, gebaseerd op de globale beleidslijnen van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie voor economische groei. Ze waren aanvankelijk gericht op de snelle industrialisatie van met name de zware industrie.

Het eerste vijfjarenplan, voortgekomen uit het plan GOELRO, werd gestart in 1928 en omvatte ook de grote collectivisatie met de opzet van kolchozen en sovchozen, waardoor het systeem van de koelakken werd vernietigd. In 1956 werd er een zevenjarenplan ingevoerd, wat later weer werd omgezet in een vijfjarenplan. In totaal zijn er 12 vijfjarenplannen geweest, waarvan het laatste van 1985 tot 1990 liep. In 1991 viel de Sovjet-Unie uit elkaar en hield de geleide economie op te bestaan, waarmee het 13e vijfjarenplan niet volledig werd uitgevoerd. Overigens duurden meerdere plannen korter door meevallers, of faalden. Dat laatste kwam vaker voor.

Op 1 oktober 1949 werd de Volksrepubliek China uitgeroepen. Met hulp van de Sovjet-Unie werden de politiek structuren neergezet en begon Mao Zedong de Chinese economie, met nadruk op zware industrie, te ontwikkelen. Het eerste vijfjarenplan betrof de periode 1953-1957.[1] De nadruk lag op industrialisatie. Om geld voor de noodzakelijke investeringen door de staatsbedrijven vrij te maken werd de consumptie geremd en kreeg de landbouw minder geld.[1] Het beleid was succesvol en de productie van de zware industrie steeg met 25% op jaarbasis.[1] Het tweede vijfjarenplan (1958-1962) viel grotendeels samen met de Grote Sprong Voorwaarts.[2] Ook in dit plan lag de nadruk op de groei van de zware industrie, maar in vergelijking tot het eerste plan lagen de doelstellingen fors hoger. Veel boeren werden ingezet voor de productie van, onder andere, ijzer en staal, met een forse daling van de landbouwproductie tot gevolg.[2] Door de hongersnood met miljoenen doden die hierop volgde, duurde het tot 1966 voor het derde plan werd gepresenteerd.

In 1978 voerde Deng Xiaoping het "kapitalisme met socialistische trekjes" in. De markteconomie nam de rol van de overheid en het vijfjarenplan grotendeels over. Nog steeds worden in China vijfjarenplannen gemaakt, maar hierin staan meer zachte ambities en gebruikt de overheid fiscale en financiële instrumenten om deze doelstellingen te bereiken. In het 13e plan (2016-2020) staat economische groei nog steeds centraal, maar ook aandacht voor het milieu, de ontwikkeling van het internet en ecommerce, modernisering van het leger en verbetering van de gezondheidszorg.[3]

In oktober 2017 deelde president Xi Jinping zijn plannen voor de lange termijn.[4] Hij wil de economische groei rond de 6,5% per jaar houden, maar ook meer aandacht schenken aan het milieu en de hoge schulden reduceren.[4] China moet op het wereldtoneel een krachtiger positie innemen op het gebied van de politiek, economie, militair en milieu.[4]

In het nationaalsocialistische nazi-Duitsland werd een vierjarenplan geïntroduceerd in 1936, naar voorbeeld van de Sovjet-Unie. Dit werd door de slechte leiding van Hermann Göring geen groot succes en in 1941 verdween dit systeem.

Tal van bedrijven en organisaties werken met vijfjarenplannen. Zo bestaan er onder meer vijfjarenplannen bij dochterorganisaties van de VN zoals de Wereldgezondheidsorganisatie en bij de Europese Unie.