Stadtbahn (lightrail)
De Stadtbahn is een openbaarvervoermiddel, een tussenvorm tussen metro en stadstram: de term komt uit Duitsland. De Stadtbahn is te vergelijken met de Belgische premetro of de Nederlandse sneltram en heeft in de Noord-Amerika tot de ontwikkeling van lightrail geleid.
Naamgeving
Al in de 19e eeuw hadden Berlijn (1882) en Wenen (1898) een Stadtbahn. Dit ging echter niet om sneltramlijnen, maar om stoomtreinen die speciaal werden ingesteld voor vervoer binnen de stad. Meerdere steden in Duitsland, Oostenrijk en Hongarije volgden. De Stadtbahn als sneltram-systeem kwam in Duitsland pas in de tweede helft van de 20e eeuw op.
De Stadtbahn moet niet verward worden met de S-Bahn, hoogfrequente treinen in grootstedelijk gebied. In Karlsruhe rijdt de Stadtbahn echter zowel over tram- als treinsporen (Tram-train) en wordt ook als S-Bahn aangeduid. Dit concept maakt het mogelijk om met Stadtbahnvoertuigen vanuit de voorsteden rechtstreeks het centrum te bedienen. Het is een klassiek voorbeeld geworden van de vele mogelijkheden van lightrail.
Kenmerken
Binnen het centrum rijdt het Stadtbahnmaterieel meestal door tunnels en buiten het centrum op een vrijliggende baan, maar soms ook gewoon over de straat. Het eerste generatie materieel is eigenlijk gebouwd voor hoge perrons en heeft daarom een hoge vloer. Bij veel Stadtbahnmaterieel echter kan de hoge vloer voor de deuren automatische worden weggeklapt, zodat er een trap is voor lage halteperrons. Het materieel is breder (meestal 2,65m) dan de klassieke stadstram en wordt gevoed door een pantograaf.
In de 21e eeuw verschenen ook lage-vloer varianten in Keulen, deze trams rijden ook in tunnels en op vrije banen. Tegelijkertijd zijn er enkele tramnetten door lokale instanties Stadtbahn genoemd. Deze worden ze niet tot de categorie Stadtbahn/Lightrail gerekend, daar ze niet over de combinatie tunnels/viaducten met groter trammaterieel beschikken.
Stadtbahnsystemen
Stadtbahnlijnen ontstaan vaak uit een gemoderniseerd tramnet, waar geen metronet gebouwd wordt. Grotere netten van dit type zijn te vinden in Duitsland in bijvoorbeeld Hannover, Keulen, Frankfurt am Main en Stuttgart. In Hannover is de ombouw van het klassieke stadstramnet tot Stadtbahn in 1996 afgesloten en in Keulen en Stuttgart rond 2010. Het overgebleven tramnet in Frankfurt zal blijven bestaan.
In het Ruhrgebied zou in de jaren 60 en 70 een volledig metronetwerk gebouwd worden. In 2020 is dit echter nog steeds niet bereikt en rijden in diverse steden in het Ruhrgebied Stadtbahn en klassieke tram naast elkaar.
In Noord-Amerika is het idee van de Stadtbahn in de jaren 70 geadopteerd. Het eerste systeem opende in 1978 in Edmonton. Het gaat hierbij ook tramsystemen met groter materieel (2,65m) met vrije banen en soms tunnels/viaducten. De eerste jaren waren de trams nog gebaseerd op Duits Stadtbahnmaterieel. In Nederland is Randstadrail (lijn 3 en 4) een vergelijkbaar systeem.
Externe link
- Urbanrail.net, uitgebreide site over metro's en andere stedelijke railsystemen