Sneltram
De sneltram is een tussenvorm tussen tram en metro, vooral voor vervoer van stadscentra naar wat verder weg gelegen buitenwijken en voorsteden. De huidige vorm van sneltrams in Nederland is ontstaan in de jaren tachtig. Sneltrams kunnen gezien worden als een vorm van lightrail.
Geschiedenis
De eerste sneltramlijn van Nederland is de geheel op vrije baan liggende Haagse tramlijn 11, die al 15 juli 1927 in bedrijf werd genomen door de net opgerichte NV Gemengd Bedrijf der Haagsche Tramweg-Maatschappij (sinds 2002 NV HTM Personenvervoer). Deze lijn ligt geheel binnen de stad en er is geen sprake meer van een sneltram alhoewel de tram in tegenstelling tot sommige andere Haagse stadstramlijnen een snel karakter heeft.
De tweede tramlijn in Nederland waarvoor het begrip "sneltram" werd gebruikt is de in 1962 in Amsterdam heropende en verlengde tramlijn 17, sinds 1971 tramlijn 1, tussen Surinameplein en Osdorp. Met name de route over de Cornelis Lelylaan had een sneltramkarakter, kruisingsvrij en in het midden van een stadsautoweg alhoewel de baan aanvankelijk op groefrails in het zand was aangelegd en reeds spoedig begon te verzakken waarbij met name bij enige snelheid de trams hevig slingerden. Later na de komst van lijn 1 is de baan verbeterd en is er veldspoor met betonnen dwarsliggers in een grindbed aangelegd. Later is er een gelijkvloerse kruising bijgekomen en heeft het begrip sneltram zich elders verder ontwikkeld, zodat deze route naar de huidige maatstaven geen sneltram meer genoemd kan worden. De in 2005 ingestelde tramlijn 26 heeft veel kenmerken van een sneltram waaronder de Piet Heintunnel, maar wordt geen sneltram maar een "snelle tram" genoemd.
In Duitsland werd in dezelfde periode (jaren zestig) een soortgelijke tramlijn aangelegd tussen Essen en Mülheim an der Ruhr lijn 18 over de Ruhrschnellweg. Deze lijn werd later verbouwd tot Stadtbahn, lijn U18.
Huidige sneltrams
De "klassieke" sneltram heeft een hoge vloer, hoge perrons en daarom een gelijkvloerse instap. Het voertuig is breder dan een tram (minimaal 2,65 meter breed) en maakt volledig gebruik van een eigen baan. Dit soort sneltrams vertoont meer gelijkenissen met een metro dan met een tram, het belangrijkste verschil met een volwaardige metro is dat er gelijkvloerse kruisingen zijn. Een sneltram kan dus gezien worden als een "lichte metro", met beduidend lagere aanlegkosten dan een echte metro.
Bij de oudere sneltramlijnen zijn deze kruisingen, net als bij een gewone tram, alleen beveiligd met verkeerslichten. Er worden bij nieuwe sneltramlijnen of verlengingen steeds vaker met spoorbomen beveiligde overwegen toegepast. Bij de sneltramlijnen in Rotterdam zijn de kruisingen later alsnog beveiligd met spoorbomen, vanwege het grote aantal ongevallen op de overwegen. Ook verscheen er één beveiligde overweg in Amstelveen bij de verlenging naar Westwijk in 2004.
Door de ontwikkeling van de lagevloertram is het niet meer noodzakelijk hoge perrons te gebruiken om een gelijkvloerse instap mogelijk te maken. Daarom kennen de sneltrams voor de Zoetermeer Stadslijn (RandstadRail) en de RijnGouwelijn geen hoge vloer meer, maar juist een lage vloer, net als de moderne lagevloer-stadstrams. Groot voordeel is dat door het vervallen van de hoge perrons het eenvoudiger is sneltrams in te passen in (binnen)steden. Hierdoor vervaagt het onderscheid tussen stadstrams, sneltrams en treinen.
Sneltrams in Nederland
Sneltram Utrecht - Nieuwegein/IJsselstein
De sneltram tussen Utrecht Centraal en Nieuwegein/IJsselstein is geopend in 1983-1985 om de nieuwbouwwijken in de satellietsteden Nieuwegein en IJsselstein met Utrecht te verbinden. Aanvankelijk zou een spoorlijn worden aangelegd, maar er is gekozen voor een sneltram.
- Zie verder: Utrechtse sneltram
Sneltram Rotterdam
De sneltram van de RET in Rotterdam-Prins Alexander is een onderdeel van de metro (lijn A en lijn B). Het eerste deel van deze sneltramlijn werd geopend in 1983. De gemeente wilde uit kostenoverwegingen geen metro maar een sneltram aanleggen in Prins Alexander. Om het recht op subsidie voor metroaanleg te behouden, heeft men gekozen voor hetzelfde profiel als de gewone metrolijnen, met een bakbreedte van 2,73 m. De bovenleidingspanning is net als de Rotterdamse metro 750 volt gelijkspanning.
Omdat het sneltrammaterieel, afgezien van de aanwezigheid van een pantograaf voor het rijden onder bovenleiding, gelijk is aan het metromaterieel, wordt deze sneltram meestal aangeduid als metro, hoewel het hier juridisch gezien om een tram gaat.
Metrolijn E van de Rotterdamse metro is uitgevoerd als sneltram tussen Rotterdam Melanchthonweg en Den Haag Centraal.
In de periode 2017-2019 is de spoorlijn Rotterdam Centraal - Hoek van Holland Strand omgebouwd tot sneltram. Deze lijn is in 2019 aangesloten op de Rotterdamse metro- en sneltramstelsel ter hoogte van metrostation Schiedam Centrum en ontvlochten van het treinnetwerk. Metrolijn B rijdt sindsdien tussen Nesselande en Hoek van Holland Haven. In een later stadium wordt de lijn doorgetrokken naar Hoek van Holland Strand. Lijn A rijdt doordeweeks in de spitsuren naar Vlaardingen West.
- Zie verder: Rotterdamse metro
Sneltram Amsterdam Centraal - Amstelveen Westwijk
Op 30 november 1990 werd de Amstelveenlijn (sneltramlijn 51) geopend. Deze lijn was van station Amsterdam Centraal tot station Amsterdam Zuid een metro (lag geheel op vrije baan en kreeg spanning via een derde rail). Vanaf daar reed het voertuig verder als sneltram naar Amstelveen Westwijk.
Op het deel in Buitenveldert en Amstelveen nam de tram spanning af via een pantograaf. Omdat er over een deel van het traject ook een stadstram rijdt (lijn 5 naar Amstelveen Centrum), is voor dit traject gekozen voor de tramspanning van 600 volt. Vanwege het grote verschil in vloerhoogte tussen de sneltrams en de gewone trams, waren de haltes hier voorzien van zowel een hoog sneltramperron als een laag stadstramperron.
In de begintijd had de sneltram op station Amsterdam Zuid veel problemen met omschakelen van derde rail naar pantograaf, van 750 volt naar 600 volt en het wegklappen van de treeplanken. Deze treeplanken waren nodig om de afstand te overbruggen tot het perron van de metrolijn: deze perrons zijn berekend op de 3 meter brede metro, waar de sneltrams slechts 2,65 meter breed waren. Op 2 maart 2019 reed de sneltram voor het laatst en zal het sneltramgedeelte worden omgebouwd tot een normale "snelle" tram. Dit zal naar verwachting tot eind 2020 duren.
- Zie verder: Metro/sneltramlijn 51
RandstadRail
RandstadRail is een in 2006 in gebruik genomen lightrailnetwerk in Zuid-Holland. In 2005 en 2006 werd de Zoetermeer Stadslijn omgebouwd in een metro-achtige sneltramlijn. Twee Haagse tramlijnen werden gekoppeld aan de bestaande spoorlijnen van Den Haag Centraal naar Zoetermeer en Rotterdam (Hofpleinlijn).
Het traject tussen Den Haag Centraal en Rotterdam is aangepast aan het profiel en de bovenleidingsspanning van de Rotterdamse sneltramlijn. Vanaf 10 september 2006 wordt op deze lijn, metrolijn E, hetzelfde materieel ingezet als op de andere Rotterdamse metrolijnen.
De lijnen tussen Den Haag en Zoetermeer kennen een ander profiel. De sneltrams op deze route hebben dezelfde breedte als de RET-sneltrams, maar hebben een lage vloer. Dit omdat deze sneltrams in Zoetermeer als sneltram rijden, maar vervolgens in Den Haag verder rijden als een gewone stadstram. Door de lage vloer kunnen deze trams ook stoppen bij haltes op straatniveau.
Op het gedeelte waar beide soorten materieel rijden zijn net als bij de Amstelveenlijn lage en hoge perrons op de haltes aangelegd.
- Zie verder: RandstadRail.
Sneltrams in België
Gelijkaardig aan het Meerjarenplan Lightrail in Nederland, werd in 2009 voor Vlaanderen een mobiliteitsvisie 2020 uitgewerkt door De Lijn, waarin heel wat sneltrams voorgesteld worden. Daarvan is één lijn in gebruik genomen.
In gebruik
De tramlijn naar Wommelgem (zie tramlijn 8) heeft zowel in de binnenstad (ondergronds) als daarbuiten (bovengronds) de kenmerken van een sneltram. Binnen de Antwerpse ring maakt deze tram gebruik van de premetrotunnels die door het Pegasusplan opengesteld zijn. Het aantal geopende haltes in de Reuzenpijp is beperkt zodat de commerciële snelheid hoog is.
Verder kunnen lijn 3 van de Métro Léger de Charleroi en lijnen 3, 4 en 7 van de Brusselse tram gezien worden als stedelijke sneltrams, alhoewel het hier eerder gaat om klassieke stadstram die voor een deel van het traject gebruikmaken van tunnels. De afstand tussen de haltes is bijvoorbeeld niet groter in vergelijking met klassieke stedelijke tramlijnen. Op de lijn van de kusttram reden van 2007 tot 2015 enkele sneltrams, voornamelijk in de ochtend- en avondspits. De lijn op zich wordt doorgaans geklasseerd als klassieke regionale tram.
In studie
In zijn wensnet, waarin De Lijn een ideaal net van interregionale lijnen beschrijft, voorziet de vervoersmaatschappij volgende sneltramlijnen:
| provincie | project | lijn | status |
|---|---|---|---|
| Limburg | Spartacusplan | 1: Hasselt - Maastricht | opening voorzien in 2024[1] |
| Limburg | Spartacusplan | 2: Maasmechelen - Hasselt | plan-mer uitgevoerd, MKBA-studie in uitvoering, timing onbekend. Voorlopige uitvoering als (hoogwaardige) buslijn[2] |
| Limburg | Spartacusplan | 3: Lommel - Neerpelt - Hasselt | bestudeerd, wordt beter uitgevoerd als trein (lighttrain), activering van spoorlijn 18 |
| Antwerpen | Pegasusplan Antwerpen | Malle - Antwerpen | passage door Wijnegem-centrum voorlopig geschrapt[3][4] |
| Antwerpen | Pegasusplan Antwerpen: LIVAN I | Ranst - Antwerpen | eerste fase voltooid als tramlijn 8 |
| Vlaams-Brabant | Pegasusplan: Brabantnet, fase C | Tienen - Leuven | bestudeerd, laagste prioriteit |
| Vlaams-Brabant | Pegasusplan: Brabantnet, fase C | Diest - Leuven | bestudeerd, laagste prioriteit |
| Vlaams-Brabant | Pegasusplan: Brabantnet, fase C | Aarschot - Leuven | bestudeerd, laagste prioriteit |
| Vlaams-Brabant | Pegasusplan: Brabantnet, fase C | Tervuren - Leuven | bestudeerd, laagste prioriteit |
| Vlaams-Brabant | Pegasusplan: Brabantnet, fase A | Brussel - Willebroek - Boom | in studie, politiek bevestigd voor traject tot Willebroek |
| Vlaams-Brabant | Pegasusplan: Brabantnet, fase A | Brussel - Brussels Airport - Haacht | in studie, politiek bevestigd voor traject tot luchthaven |
| Vlaams-Brabant | Pegasusplan: Brabantnet, fase A | Ninove - Brussel | bestudeerd (MKBA), uitgesteld tot na 2020 |
| Vlaams-Brabant | Pegasusplan: Brabantnet, fase B | Aalst - Brussel | bestudeerd, lage prioriteit |
| Oost-Vlaanderen | Pegasusplan Oost-Vlaanderen | Sint-Niklaas - Dendermonde - Aalst | nog niet bestudeerd |
| West-Vlaanderen | Neptunusplan | Roeselare - Kortrijk | beter een optimalisatie van bestaande spoorverbinding |
| West-Vlaanderen | Neptunusplan | Koksijde - Veurne | plan-MER opgemaakt, verder in studie, effectieve bouw uitgesteld |
| West-Vlaanderen | Neptunusplan | Veurne - Duinkerke | nog niet bestudeerd (samenwerking met Franse overheid nodig) |
| West-Vlaanderen | Neptunusplan | Oostende - Brugge | nog niet bestudeerd |
| West-Vlaanderen | Neptunusplan | Brugge - Torhout | nog niet bestudeerd |
Sneltrams in andere landen
In het Zwitserse Lausanne rijdt een sneltram naar Nieuwegeins voorbeeld. Veel Duitse Stadtbahn-systemen zijn ook met de Nederlandse sneltram te vergelijken.
Calgary in Canada kent een sneltramnetwerk onder de naam C-Train. In Frankrijk werden verschillende oude spoorlijnen in stedelijk milieu omgebouwd naar sneltramlijnen: zie T4 rond Parijs en T3 in Lyon.
Andere betekenis
Een andere betekenis van sneltram is een "sneldienst" op een bepaalde tramlijn waarbij op bepaalde trajecten een aantal haltes wordt overgeslagen en men dus eerder de bestemming bereikt dan met de gewone tram. In het verleden kwam dit fenomeen vaker voor, zoals bijvoorbeeld in Bremen bij tramlijn 4S.[5]
Zie ook
Bronnen, noten en/of referenties
|