Spoorlijn Santpoort Noord - IJmuiden

Oude bovenleidingmast op het perron van het voormalige station IJmuiden Casembrootstraat, 2 juni 2007

De lijn tussen Velsen en IJmuiden is in 1883 geopend als zijlijn van de spoorlijn Haarlem - Uitgeest. Deze spoorlijn was al in 1867 aangelegd door de HIJSM. De spoorlijn sloot even ten zuiden van de brug over het Noordzeekanaal bij station Velsen-IJmuiden Oost aan op de bestaande lijn. In IJmuiden liep de lijn oorspronkelijk tot de sluizen in het Noordzeekanaal. Bedoeling was dat hier grote passagiersboten zouden afmeren. Deze voeren echter merendeels door naar Amsterdam. Om deze reden werd het spoor in 1899 verlegd naar de vissershaven. Hier werd dat jaar het uiteindelijke Hoofdstation geopend. Het visvervoer per spoor maakte sinds die tijd een enorme groei door.

Begraafplaats Westerveld had bij de opening in 1890 een eigen spooraansluiting voor rouwtreinen vanuit Amsterdam. De aansluiting begon ter hoogte van de overweg bij station Driehuis-Westerveld en eindigde ongeveer 50 meter in noordwestelijke richting bij een rouwstation. Dit stuk spoor was tot 1911 in gebruik.[3][4]

De spoorlijn tussen Haarlem en IJmuiden werd in 1926 dubbelsporig en in 1927, als een van de eerste spoorlijnen in Nederland geëlektrificeerd. De elektrificatie van het traject Velsen-IJmuiden Oost – Uitgeest volgde in 1931. Door de spoorverdubbeling en elektrificatie kon de treindienst aanzienlijk worden versneld. Dit leidde ertoe dat er in 1927 langs de lijn drie nieuwe haltes werden geopend: Velsen Zeeweg, IJmuiden Casembrootstraat en IJmuiden Julianakade.

Bij de bouw van de Velsertunnel in 1957 werd de spoorlijn Haarlem - Uitgeest verlegd. De aansluiting met de spoorlijn naar IJmuiden lag voortaan bij het nieuwe station Santpoort Noord. Omdat het nieuwe traject al een paar honderd meter voor het station in oostelijke richting afboog, werd tussen het station en station Driehuis-Westerveld een nieuwe spoorverbinding aangelegd. Het oude tracé werd verwijderd. Een dienstwoning is hierbij echter bewaard gebleven en staat hierdoor enkele tientallen meters van de huidige spoorlijn. Ook de Velserspoorbrug en de aansluiting bij station Velsen-IJmuiden Oost werden verwijderd.

Sluiting

Loc 6412 met koelwagens voor visvervoer in IJmuiden in 1993

De spoorlijn lag aan de rand van de bebouwde kom van IJmuiden. Door de aanwezigheid van het Noordzeekanaal kon het IJmondgebied zich niet uitbreiden in de richting van de spoorlijn. Vanuit de meeste (nieuwe) wijken was het dan ook aantrekkelijker om per auto of bus naar Haarlem te reizen. Een voorstel uit 1969, opgenomen in het NS-beleidsplan Spoor naar '75, om het eindpunt van de spoorlijn te verleggen naar een nieuwe eindhalte IJmuiden Zeewijk, haalde het niet op grond van een kosten-batenanalyse.

Daarnaast waren de oude bovenleidingsmasten uit 1927 begin jaren 80 aan vervanging toe. Opheffing van parallelle busdiensten ten gunste van de trein zou voor bewoners van Velsen en IJmuiden zorgen voor verminderde bereikbaarheid[5]. Mede door deze factoren werd besloten dat de lijn na honderd jaar gesloten werd voor reizigersvervoer. In september 1983 reed dan ook de laatste reizigerstrein over het traject. Enkele maanden later, in januari 1984 is de bovenleiding tussen Santpoort-Noord en IJmuiden verwijderd. Het jaar daarna zijn de twee grotere emplacementen opgebroken. In de zomer van 1989 is het tweede spoor verwijderd. De spoorlijn bleef nog tot oktober 1994 open voor het goederenvervoer. Het ging hier vooral om het vervoer van vis in koelwagens. Dit vervoer gaf de lijn zijn bijnaam, de vislijn.

Lovers Rail

Trein van Lovers Rail in IJmuiden in 1997

Tussen augustus 1996 en oktober 1998 was er tijdelijk weer reizigersvervoer over de lijn. De treindienst werd uitgevoerd door het bedrijf Lovers Rail, dat hiermee een start wilde maken met de concurrentiestrijd met de NS. De treinen van Lovers Rail werden Kennemerstrand Expres genoemd, reden vanuit Amsterdam en stopten op Haarlem, Santpoort Noord, bij de restanten van Driehuis-Westerveld en het IJmuidense hoofdstation. Omdat hier het stationsgebouw enkele jaren daarvoor was gesloopt en ook de perrons waren verwijderd, werd een tijdelijk perron van steigerplaten aangelegd.

Lovers kocht vier oude M2 rijtuigen 1e klasse van de Belgische spoorwegen. Voor tractie zette Lovers twee diesellocomotieven ex-NS 2200 in (2207 en achtereenvolgens 2202, 2211 en 2215). De trein werd met groot onthaal ontvangen in Velsen. De spoorverbinding werd echter opnieuw geen succes en in oktober 1998 reed opnieuw de laatste reizigerstrein op het traject. Sindsdien ligt de activiteit op lijn weer stil. Het wissel waarmee de lijn aansloot op de spoorlijn Haarlem-Uitgeest (tussen Santpoort Noord en Driehuis) werd verwijderd.[6]

Restanten van de voormalige halte IJmuiden Casembrootstraat op 2 juni 2007. Op de afbeelding is duidelijk te zien dat het traject ooit dubbelsporig was.

De IJmondlijn had, na de verlegging van het tracé ten behoeve van de aansluiting met de Velsertunnel, zes stations:

• Station Driehuis-Westerveld
• Station Velsen Zeeweg
• Station Velsen-IJmuiden Oost
• Station IJmuiden Casembrootstraat
• Station IJmuiden Julianakade
• Station IJmuiden

Station Velsen-IJmuiden Oost lag oorspronkelijk aan de lijn naar Uitgeest en werd bij de aanleg van deze lijn in 1865 geopend. Het station kende in zijn geschiedenis maar liefst 3 gebouwen. Het laatste stationsgebouw werd in 1902 geopend en in 1983 gesloten en afgebroken. Het IJmuidense Hoofdstation werd in 1898, na de verlegging van de spoorlijn, gebouwd. In 1995 werd ook dit gebouw gesloopt. Het station Driehuis-Westerveld werd in 1885 geopend, maar kreeg geen stationsgebouw. Ook de in 1927 geopende haltes kregen geen stationsgebouw, met uitzondering van station Velsen Zeeweg. Hier werd in 1958 alsnog een klein standaard haltegebouwtje geopend. Dit gebouw is in 2016 gesloopt.[7]

Vanaf de elektrificatie in 1927 werd een regelmatige treindienst ingesteld. De elektrische treinen, allereerst de zogenaamde Blokkendozen en later het stroomlijnmaterieel reden tussen IJmuiden en Haarlem en in de spits tussen IJmuiden en Amsterdam vrijwel altijd een halfuursdienst. Deze treinen werden al dan niet in Santpoort Noord of Haarlem gecombineerd met treinen uit Beverwijk. Bij de invoering van het nieuwe dienstregelingconcept Spoorslag '70 reden alle treinen elk half uur van en naar Amsterdam. De treinen reden tussen Amsterdam en Haarlem gecombineerd met de intercity van/naar Beverwijk en Alkmaar. Binnen enkele jaren werd de dienst echter definitief ingekort tot Haarlem en op 24 september 1983 reed de laatste reizigerstrein op dit traject.

Na de elektrificatie in 1927 maakte de stoomtractie plaats voor korte treinstammen bestaande uit het elektrische Mat '24 ('blokkendozen'). Van dit materieel was een aantal rijtuigen speciaal voor de dienst op de IJmondlijn gebouwd. De blokkendozen bleven tot 1952 op de spoorlijn rijden. Daarna werden de treindiensten overgenomen door het elektrische stroomlijnmaterieel, voornamelijk Mat '46. Eind jaren 60 kwamen de nieuwe Plan V-treinstellen op de verbinding te rijden. Zelfs de nieuwe 'Sprinters' SGM zijn nog op het lijntje te zien geweest. In de laatste jaren keerde ook het oudere stroomlijnmaterieel terug. Het was ook een treinstel Mat '46 (nummer 676) dat de laatste dag in de reizigersdienst op de lijn pendelde en de allerlaatste trein reed. Zowel spoorlijn als materieeltype werden hierna buiten dienst gesteld.

Restanten van een perron van de voormalige halte Velsen Zeeweg op 2 juni 2007.

Na de sluiting van de spoorlijn voor het reizigersvervoer werden de bovenleiding en de bijbehorende ijzeren masten uit 1927 verwijderd. De masten werden niet geheel verwijderd maar op een hoogte van zo'n 30 centimeter afgezaagd (zie afbeelding linksboven bij Geschiedenis). In 1989 werd een van de twee sporen verwijderd en werd de beveiliging vereenvoudigd. In feite is het hierbij gebleven en zijn de restanten van de lijn aan de elementen overgelaten. De perrons en betonnen wachtruimten van de verschillende stations langs de lijn zijn nog altijd aanwezig. Het stationsgebouw Velsen-IJmuiden Oost is direct na de sluiting van de lijn gesloopt. De tunnel naar het eilandperron werd enige tijd later dichtgemetseld. Het zeer brede perron is nog altijd aanwezig, al groeien de struiken inmiddels zelfs door het asfalt. Ook het IJmuidense Hoofdstation en de halte Julianakade zijn, inclusief perrons, gesloopt. Tot 1999 werd de spoorlijn zelf nog enigszins onderhouden, maar inmiddels is ook deze overwoekerd.

Behalve de overwoekerde rails en perrons zijn ook nog enkele baanwachterswoningen bewaard gebleven. Ook het stationsgebouw van de halte Velsen Zeeweg bestaat nog steeds. Alle overwegen zijn in 2008 vervangen. Hierbij zijn de rails weggehaald en zijn de gleuven opgevuld met asfalt. De seinen staan er echter nog wel. Verder ontbreekt tussen Santpoort-Noord en Westerveld een stuk spoor. Hetzelfde geldt voor de boog voorbij Velsen-IJmuiden Oost. Het stationsemplacement is reeds gesloopt en het stopt inmiddels aan het einde van de geul.

De overweg 'Dokweg' is helemaal verwijderd. Ook hier zijn de seinen blijven staan.

Uit onderzoeken door de provincie Noord-Holland omtrent mogelijke re-activatie, bleek dat de spoorlijn op geen enkele manier rendabel te exploiteren viel. In de zomer van 2010 werd besloten de spoorlijn op te breken.

Het demonteren en weghalen van de rails tussen Driehuis-Westerveld en voormalige splitsing boven Santpoort Noord werd door de 'Stichting Stoomtrein Goes - Borsele' (SGB) gedaan. Ook werden de keerwanden van de zes overgebleven perrons langs dit deel van de lijn verwijderd.[8] De werken werden tussen 13 oktober en 21 november 2014 uitgevoerd.

Over het deel van het voormalige traject werd een vrije busbaan ten behoeve van een HOV-lijn aangelegd, die Velsen en IJmuiden met Haarlem-Noord verbindt. Het budget voor de aanleg bedroeg 67,5 miljoen euro. De bouw ervan werd in 2011 gestart en de busbaan opende op 2 april 2017.

Met de komst van de busbaan is een eventuele heropening van de spoorlijn, op wat voor manier dan ook, definitief van de baan.[1][2]

• Lijst van spoorlijnen in Nederland
• Openbaar vervoer in IJmuiden

• Foto's van de spoorlijn in april 2011 (Railtrash!/Victor Lansink)

Zie de categorie IJmondlijn van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.