Speculaas

Speculaasbrokken

Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal is speculaas een jongere vorm van speculatie (of ook: speculaat), een vorm die thans alleen nog gewestelijk voorkomt. Er zijn meerdere verklaringen voor het woord speculaas:

• Het Latijnse woord speculator ('hij die alles ziet') als equivalent van het oudgriekse epískopos ( = bisschop); wat tevens de bijnaam is van Sint-Nicolaas hoewel dit erg ver gezocht is. De verbinding van de de heilige Nicolaas met het sinterklaasfeest beperkt zich alleen maar tot het geven van geschenken conform de legende om de heilige. Alle andere gebruiken incluis zwartepiet, de witte schimmel, de rode kleding etc zijn van heidense oorsprong zoals ook de speculaaspop.

De speculaaspop was een middel om aan te zeggen dat men een vrouw als potentiele bruid zag. Dat is de oorspronkelijke betekenis die ook in het duitse "lebkuchen" liefdeskoek of levenskoek tot uitdrukking komt en die vaak in een hartvorm inde advent gegeven werd ; De figuren op de speculaaspop zoals de levensboom , het paartje en de man die een boom plant zijn duidelijke verwijzingen naar dit gebruik.

• Het Latijnse woord speculum (spiegel), omdat een speculaaspop het spiegelbeeld is van de afbeelding op de koekplank (= 'prent') waarmee het gevormd wordt (dit is de meest aangenomen verklaring);
• In ouder Nederlands betekende speculatie "overdenking" of "vermoeden". De koek werd daarom (mogelijk schertsend) speculatie genoemd omdat het oorspronkelijk een gebak voor fijnproevers was. Speculatie in de betekenis "veronderstellen" of "bedenken" kan impliceren dat het gebak een soort "fantasiegoed" zou zijn.[1]
• Er zou ook een verband kunnen zijn met specerij, een verwijzing naar de kruiden die speculaas typeren.

Speculaas is een gebak dat weinig rijst, het bevat enkel bakpoeder als rijsmiddel, waardoor het een vaste structuur heeft. Speculaas wordt gemaakt door vetstof (boter of margarine) te mengen met cassonade (of basterdsuiker) en speculaaskruiden, en dit dan te mengen met de bloem (traditioneel vaak met een aandeel roggemeel) en het bakpoeder, met eventueel een mespuntje zout. Bij het maken van het deeg is het belangrijk om de temperatuur van het deeg niet te snel te laten stijgen. Dit deeg wordt liefst een nacht in een koude omgeving gezet zodat de smaak van de kruiden het deeg terdege kan doordringen, waarna het in vormen gebakken wordt in een warme oven.

Kenmerkend voor speculaas zijn − behalve de bruine suiker (liefst bruine rietsuiker) − de speculaaskruiden die bestaan uit een mengsel van kaneel, nootmuskaat, kruidnagel, gemberpoeder, kardemom en witte peper. Verschillende variaties zijn echter mogelijk met bijvoorbeeld anijs, korianderzaad en foelie. Amandelschaafsel kan ter garnering worden toegevoegd.

De meeste speculaasproducten zijn gemaakt van bloem (origineel: roggemeel), bruine suiker (origineel: minder ver geraffineerde rietsuiker), boter en speculaaskruiden. Soms wordt ook wel sukade, amandel- en/of oranjesnippers door het deeg gekneed, zowel voor harde als voor zachte speculaas.

De 19e-eeuwse Vlaamse naam voor speculaas, speculaus, verwerd in de 20e eeuw in Brussel tot het belgicisme 'speculoos'

Sommige, met name Belgische grootfabrikanten gebruiken traditioneel geen speculaaskruiden, omdat (tijdens de vroeg 20e eeuw) deze in het Zuiden te duur waren voor een commercieel massaproduct. De hoofdingrediënten van hun koekjes zijn enkel tarwebloem, kandijstroop (van bietsuiker) en soms kaneel. Deze niet-kruidige karamelkoekjes werd sinds enkele decennia de Belgische term speculoos toegedicht, om ze een aparte status te bezorgen. De oorsprong ligt bij bakkers uit Oost- en West-Vlaanderen die zich te Brussel vestigden en de Vlaamse spellingsvariant speculaus meebrachten, wat later het belgicisme speculoos opleverde. In Duitsland wordt speculoos echter als Karamellgebäck verkocht. Bij warme bakkers in Vlaanderen en Wallonië zal men rond de eindejaarsfeesten (van Sint-Maarten tot Driekoningen) echter wel de authentieke traditionele speculaas vinden, met een aandeel roggemeel, ruwe rietsuiker, boter en kruiden.

Ook typerend Belgisch zijn de dikkere ovale speculozen die nog zacht zijn, en niet 'knappen' bij het breken. In Nederland komen deze ook voor, dan wel niet zo groot (minder dik), maar daar vult men ze meestal dan met amandelspijs of amandelpasta, een wat duurder gebak dat ook door de warme bakker wordt bereid. In België wordt, in geval van vulling, zachte speculaas meestal gevuld met kokosspijs.

Hasselt is bekend om de zogenaamde Hasseltse speculaas. Op 13 januari 1870 verwierf de Hasseltse bakker Antoine Deplée een brevet op zijn versie hiervan. Op de echte Hasseltse speculaas kon hij geen patent krijgen omdat die al bestond.

• 
  Gevulde speculaas
• 
  Speculaaskruiden: witte peper, kaneel, gember, kruidnagel, kardemom en nootmuskaat
• 
  Speculaaspers
• 
  Koekplank uit de 18e eeuw voor het maken van een speculaaskoek met een afbeelding van Sinterklaas
• 
  Belgische speculaaspop
• 
  t Spikklââsvreuke te Hasselt
• 
  Schuddebuikjes, broodbeleg van speculaas kruidnootjes

• Biscuiterie Jules Destrooper
• Lotus Bakeries
• Vermeiren Princeps
• Vitaline met het merk La Confiance
• Maison Dandoy
• Ambachtelijke Speculaasbakkerij Vanvuchelen
• Speculaasje Heyns
• Aerts Speculaas

Een grote speculaaspop wordt een vrijer genoemd. Vroeger versierde een jongen een pop van speculaas met bijvoorbeeld glazuur en noten. Deze bracht hij naar een meisje om haar te laten merken dat hij gevoelens had voor haar. Als de pop door het meisje werd aangenomen, waren de gevoelens wederzijds.

• Speculaas
• Kruidnoten (vaak ten onrechte pepernoten genoemd)
• Speculaaspasta
• Langstraatse Mikkemannen
• Schuddebuikjes, ronde speculaaskoekjes met een doorsnee van 1 cm als broodbeleg

Speculaaskruiden staan bekend om hun laxerende werking, ze stimuleren de darmen.

• Kermiskoek, werd ook aan een geliefde gegeven
• Ontbijtkoek
• Dinantse koek
• Taaitaai
• Buikman

• Officiële website Biscuiterie Jules Destrooper