Nieuwersluis

In de oorlog tegen de Spanjaarden had Nieuwersluis een fort gekregen en in 1672 hield het fort stand tegen de oprukkende Franse legers. Vanaf 1673 maakte Nieuwersluis deel uit van de versterking van de Hollandse Waterlinie en in 1850 werd het fort onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Binnen het fort stonden ook boerderijen en Nieuwersluis kon daarom worden beschouwd als vestingdorp.

Op 1 mei 1817 werd Nieuwersluis onderdeel van de gemeente Loenen-Nieuwersluis. Twee jaar later, op 1 oktober 1819, voegden de gemeenten Loenen-Kronenburg en Loenen-Nieuwersluis zich samen tot één gemeente Loenen. Deze laatstgenoemde gemeente ging op 1 januari 2011 op in de nieuw gevormde gemeente Stichtse Vecht.

Een deel van Nieuwersluis is een beschermd dorpsgezicht. De plaats telt tientallen rijksmonumenten. Ten noordwesten van het dorpje, direct aan de A2 ligt de Oukoper Molen, een poldermolen uit 1644.

Van 1843 tot 1953 had Nieuwersluis een station, station Nieuwersluis-Loenen, waar tot 1913 alle treinen, ook internationale, stopten; de eigenaar van het landgoed Sterreschans had dit weten te bedingen bij de verkoop van zijn grond aan de spoorwegen. Sinds de aanleg van het Merwedekanaal, dat in 1892 in gebruik werd genomen (later verbreed en op dit stuk het Amsterdam-Rijnkanaal genoemd), lag dit station in feite alleen nog maar aan een paar weilanden. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd dit recht geheel afgekocht, en een paar jaar later werd het station gesloopt.

Pupillenschool

Aan de overkant van de Vecht staat in Nieuwersluis de voormalige Pupillenschool uit 1877, opgericht onder beschermheerschap van koning Willem III. Boven de centrale voordeur staat de naam 'Pupillenschool' en boven de twee voordeuren van de hoekgebouwen staat de W van Willem.

Maximaal 250 jongens vanaf 12 jaar kregen daar les in lezen, schrijven, rekenen, aardrijkskunde en geschiedenis, zwemmen en schaatsen. Als ze 16 jaar werden gingen ze naar de krijgsdienst. Meestal hadden de ouders geen geld om zelf voor de opvoeding te betalen.

Het begrip 'pupillen' was in Nederlands-Indië ontstaan, waar Nederlandse soldaten vaak kinderen kregen van inlandse vrouwen. Deze kinderen bleven in het kampement. In Gomnong richtte het 4de Bataljon in 1845 een Korps Pupillen op, de kosten werden gedragen door de officieren. Kinderen kregen vanaf 5-jarige leeftijd onderricht, zowel schools als militair. Langzamerhand werd dit experiment steeds geslaagder en ook in Nederland bekend, zodat dit de voorloper werd van de Pupillenschool in Nieuwersluis.

Later werd het een kazerne en werd het 'Militair Penitentiair Centrum Nieuwersluis' genoemd. Militairen die straf kregen, werden veroordeeld tot Nieuwersluis. De mannen moesten hardlopen naar Utrecht om daar te zwemmen, verder kregen ze zware trainingen met stormbanen etc. In de jaren zeventig van de vorige eeuw werden ook talloze niet-erkende dienstweigeraars hier opgesloten. Met name de zaak rondom de dienstweigeraars Kees Vellekoop (1974/1975) en Adriaan Slooff (1977/1978) kreeg landelijke media-aandacht.

Er is ook nog een tweede gebouw, iets meer naar achteren gelegen, dat tegenwoordig gebruikt wordt als penitentiare inrichting voor vrouwen. Ook aan de Rijksstraatweg (tussen Amsterdam en Utrecht) staat een oude kazerne met daarbij een bunker.

• 
  Hoofdingang
• 
  Hoekgebouw
• 
  Vrouwengevangenis

De Vijverhof

In 1670 werd de buitenplaats de Vijverhof, aan de Breukelense kant van Nieuwersluis, gesticht. Op 24 juni 1957 werd in deze buitenplaats het Hydrobiologisch Instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) gevestigd. Dit was een instituut dat ecologisch onderzoek aan het water deed. Tegelijkertijd werd in Zeeland in Yerseke een vestiging van het Hydrobiologisch instituut opgericht dat onderzoek deed aan het zoute water. In 1968 werden deze instituten omgedoopt. Het onderzoek in het zoete water vond plaats in het Limnologisch Instituut in Nieuwersluis (en in Oosterzee aan de Friese meren)[2] en het onderzoek in het zoute water vond plaats in het Delta-instituut in Yerseke. Beide instellingen vielen onder de KNAW. In 1992 fuseerden deze instituten weer met een ander KNAW-instituut voor ecologisch onderzoek tot het Nederlands Instituut voor Ecologie. In 2011 verdween de instelling uit Nieuwersluis en betrok een geheel nieuw gebouw in Wageningen.

• Hendrik Jacob Doude van Troostwijk (1898-1978), bestuurder en burgemeester in oorlogstijd
• Lodo van Hamel (1915-1941), luitenant-ter-zee tweede klasse en verzetsstrijder
• Henric Gerrit van Holthe tot Echten (1922-2001), burgemeester
• Michiel Zonneveld (1962), journalist

• W.G. van de Hulst (1917-2006), kunstschilder, schrijver en beeldhouwer

• Lijst van gebieden van Natuurmonumenten
• VreedenHoff

Zie de categorie Nieuwersluis van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Stichtse Vecht
Dorpen: Breukelen · Kockengen · Loenen aan de Vecht · Loenersloot · Maarssen · Maarssenbroek · Nieuwersluis · Nieuwer Ter Aa · Nigtevecht · Oud-Zuilen · Tienhoven · Vreeland Buurtschappen: Gieltjesdorp · Kerklaan · Kortrijk · Laagnieuwkoop · Maarsseveen · Mijnden · Molenpolder · Nieuwerhoek · Noordeinde · Oud-Aa · Oud-Maarsseveen · Oukoop · Portengen · Portengense Brug · Scheendijk · Spengen · Zuideinde Utrecht · Plaatsen in de provincie      Nederland · Provincies · Gemeenten