Wapenboek Beyeren

Op het linker blad staat dat het boek op 23 juni 1405 werd voltooid: Explicit iste liber per manus beyeren quondam gelre armorum regis de ruris [anno domini milesimo quadringentesimo quinto in profesto sancti Johannis baptiste].
Vertaling: Hier eindigt dit boek van de hand van Beyeren, voorheen Gelre, wapenkoning van de Ruwieren, in het jaar des Heren duizend vierhonderd vijf op de dag voor die van de heilige Johannes de Doper.

Het handschrift is ontstaan aan het Hollandse hof en werd voltooid op 23 juni 1405 door heraut Beyeren, voorheen Gelre, wapenkoning van de Ruwieren.[2] De eigennaam van heraut Beyeren was Claes Heynenzoon. Hij was als Wapenkoning der Ruwieren verantwoordelijk voor alle herauten. Hij is ook de schrijver van het Wapenboek Gelre.

Het boek is samengesteld uit vier series wapenschilden en een serie van 'Drie Besten'. Het telt 62 folia. De band dateert uit 1581, toen de katernen in een verkeerde volgorde zijn ingebonden.[noot 1] Uit de samenstelling blijkt een Hollandse oriëntatie, met name uit de serie Kruine, de krijgstocht tegen de Friezen (1396), en de serie van het beleg van Gorinchem (1402). Het wordt getypeerd als een gelegenheidswapenboek met een historiografisch karakter, hoewel het naast de bijschriften geen literaire teksten bevat.

Claes Heinenz. verzamelde de heraldische kennis die hij nodig had voor het wapenboek uit oudere bronnen, behalve voor het beleg van Gorinchem dat hij zelf heeft opgesteld. Het handschrift bevat de volgende vijf series:

1. een riddertoernooi te Compiègne in februari 1238 (waarschijnlijk foutief voor 1278); 337 deelnemers, ff. 1r-8v en 18r-28v[3]
2. een toernooi in Mons in 1310; 191 deelnemers, ff. 28v-35v en 49r-52v[4]
3. een expeditie tegen de Friezen in Kuinre in 1396 (hertog Albrecht van Beieren (1336-1404) versloeg de Friezen in de Slag bij Schoterzijl); 404 deelnemers, ff. 52v-57v, 36r-48v en 9r-13r[5]
4. het beleg van Gorinchem in 1402; 122 deelnemers, ff. 13r-17v en 58r-60r[6]
5. de 'Drie Besten'; 14 series, ff. 60r-62v[7]

Eerste pagina uit een kopie van Wapenboek Beyeren uit ca. 1600

Het Wapenboek heeft sinds de voltooiing meerdere eigenaren gekend. De provenance is slechts gedeeltelijk bekend.[8]

In 1581 kwam het in bezit van de Leidse goudsmit Cornelis Claesz. van Aecken (ca. 1514-ca. 1586).[9] Hij heeft er de huidige band om laten aanbrengen.

Later was het boek in bezit van de Amsterdammer Jacobus Koning (1770-1832).[10] Na zijn dood werd het boek in 1833 voor 58 gulden gekocht door boekhandelaar Altheer, voor Cornelis Maria van Hengst (1771-1848).[11] Dit gebeurde op een veiling in Het Huis met de Hoofden aan de Keizersgracht in Amsterdam.[12]

Jan François Leonard Coenen van 's Gravesloot (1817-1885) kocht het wapenboek in 1850 op een veiling in Utrecht. Het gedrukte ex libris voor in het wapenboek toont zijn familiewapen en motto ('Perserverando').

Willem Adriaan Beelaerts van Blokland (1883-1935) verwierf het boek op een veiling in Amsterdam.[13] in 1918. Hij liet het na aan zijn zoon Johan Anthony Beelaerts van Blokland (1924-2007). Diens weduwe en kinderen erfden het boek en schonken het in 2009 (deels) in bruikleen aan de KB.

Het handschrift werd in 1933 tentoongesteld in Den Haag[14] en in 1958 in Delft tijdens de Tentoonstelling ter gelegenheid van de herdenking van het 75-jarig bestaan van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde.

In 2009 werd het wapenboek Beyeren geschonken aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.[15] Het is toen volledig gedigitaliseerd en online beschikbaar gemaakt.[16] In de zomer van dat jaar was het te zien in de topstukkententoonstelling De Verdieping van Nederland in het KB-gebouw.

Er zijn meerdere kopieën van het wapenboek Beyeren bekend, waaronder:

• Een exemplaar uit circa 1600, in het bezit van de KB, signatuur KB 79 K 16.[17] Deze kopie is volledig gedigitaliseerd.[18]
• De Österreichische Nationalbibliothek in Wenen is in het bezit van een kopie van het handschrift uit ca. 1500 (Cod. 3297).
• Bij de Koninklijke Bibliotheek in Brussel
• Bij het Nationaal Archief, Den Haag, Handschriften Derde Afdeling[19]
• Bij de Hoge Raad van Adel, archief van de Chambre Héraldique[20], Den Haag
• Lippische Landesbibliothek in Detmold, Duitsland