Kleverlands

Zuid-Gelders volgens Jo Daan (roze) vergeleken met Kleverlands volgens Goossens (blauw)

Topografische verspreiding van het Kleverlands (blauw) en Oost-Bergisch (groen) volgens de definities van Georg Cornelissen en Jan Goossens. De witte vlek binnen het Kleverlands is het taaleiland van Pfalzdorf en omgeving.

Het Kleverlands wordt gerekend tot de dialecten van de Zuidelijk-centrale groep, waartoe ook het Brabants behoort. De afgrenzing tot het Brabants is door diverse auteurs verschillend benaderd. Zo rekent Jo Daan het Noord-Limburgse Kleverlands tot het Brabants en het Gelderse Kleverlands tot het Zuid-Gelders, terwijl Jan te Winkel,[4] Jacques van Ginneken[5] en Jan Goossens[6] de grens trekken bij de ijs/ies-isoglosse. Tielerwaards, Nederbetuws en Land van Maas en Waals worden zo onder het Brabants ingedeeld.

Naar het noorden is er een overgang tot het Utrechts en het Veluws. De grens wordt gedefinieerd door de gij/jij-isoglosse, die samenvalt met de Rijn. In het oosten vormen de dialecten van de Liemers een ongewoon brede overgangszone tussen het Nederfrankisch en het Nedersaksisch, waar ter hoogte van de Oude IJssel de Eenheids-pluralislijn de dialectgrens vormt.

In het zuidoosten gaat het eigenlijke Kleefs langs de Nederrijn over in het Wezelse dialect en vervolgens in de dialecten van het westelijke (Rijnlandse) Ruhrgebied (Mülheim aan de Ruhr (Mölmsch), Duisburg, Oberhausen, Essen-Werden).

De diftongeringslijn (ij/ie-isoglosse, mijn/mien-linie) scheidt het Kleverlands in het westen van het Brabants, maar ook de Diest-Nijmegenlinie (ou/al-isoglosse of houden/halten) wordt daarvoor gehanteerd.[7]

De zuidelijke scheidslijn tussen het Kleverlands en de Limburgse dialecten wordt gevormd door de Uerdinger Linie. Maar bijvoorbeeld het dialect van Krefeld vertoont reeds allerlei Ripuarische eigenschappen, zoals esch in plaats van ik, j- aan het begin van een woord in plaats van /g/ (jedöns "gedoe"), velarisatie van dentalen (onger "onder"), en de typische betekenisonderscheidende betoning die zowel de Limburgse als de Ripuarische dialecten kenmerkt.

Het Mich-kwartier of Zuid-Gelders Limburgs in de omgeving van Venlo wordt als een afzonderlijke dialectgroep beschouwd.[8]

• „Ek heb noch efkes afgewaachd, ob dat, wach’e min seggen wold.“
  • „Ich habe noch kurz abgewartet, was du mir sagen wolltest.“
  • (Ndl.) „Ik heb nog even afgewacht wat je me zeggen wou.“
• „En den Wenter stüwe di drööge Bläär dörr de locht eröm“ (Georg Wenker Satz 1)
  • „Im Winter fliegen die trockenen Blätter in der Luft herum.“
  • (Ndl.) „In de winter waaien de droge bladeren rond in de lucht.“
• „Et sall soon üttschaije te shnejje, dann werd et wäär wer bäter.“ (Wenker Satz 2)
  • „Es hört gleich auf zu schneien, dann wird das Wetter wieder besser.“
  • (Ndl.) „Het zal zo ophouden met sneeuwen, dan wordt het weer weer beter.“
• „Hej es vörr vier of säss wääke gestörwe.“ (Wenker Satz 5)
  • „Er ist vor vier oder sechs Wochen gestorben.“
  • (Ndl.) „Hij is vier of zes weken geleden gestorven“
• „Het füür was te hätt, die kuuke sinn ja an de onderkant heel schwaort angeschröt.“ (Wenker Satz 6)
  • „Das Feuer war zu heiß, die Kuchen sind ja unten ganz schwarz gebrannt.“
  • (Ndl.) „Het vuur was te heet, de koeken zijn aan de onderkant helemaal zwart aangebrand.“
• „Hej dütt die eikes ömmer sonder salt än pääper ääte.“ (Wenker Satz 7)
  • „Er isst die Eier immer ohne Salz und Pfeffer.“
  • (Ndl.) „Hij eet de eitjes altijd zonder zout en peper. / Hij doet de eitjes altijd zonder zout en peper eten.“

De Duisburger Johanniter Johann Wassenberch heeft in de 15e en 16e eeuw regelmatig aantekeningen over plaatselijke en wereldwijde gebeurtenissen vastgelegd, die ons inzicht geeft in hoe er in die tijd in het Kleverlandse gebiedsdeel gesproken werd:

's doenredachs dair nae woerden die twe gericht ende op raeder gesatt. Eyn gemeyn sproeke: 'Dair nae werck, dair nae loen.' Die ander vyf ontleipen ende entquamen dat doch nyet goit en was.

(oe, oi = oe of oo; ai, ae = aa)

Dld.„Am Donnerstag danach wurden die zwei gerichtet und auf Räder gesetzt. Ein bekannter Spruch: 'So wie das Werk, so der Lohn.' Die anderen fünf flohen und entkamen, was nicht gut war.“

Nld.„De volgende donderdag werden de twee veroordeeld en op raderen gezet. Een bekend gezegde: 'Zoals het werk, zo is het loon.' De andere vijf ontliepen [het] en ontkwamen, wat toch niet goed was.“

In Duitsland vormt het Kleverlands het noordelijkste deel van het Nederfrankische taalgebied. Het omvat de dialecten van Kleef, Goch, Kevelaer, Straelen, Meurs, Vluyn, Duisburg en Rijnberk (Rheinberg). Onderling verschillen de genoemde dialecten. Deze verschillen liggen vooral in de verandering van de oude West-Germaanse lange klinkers en diftongen /i:/, /u:/, /au/ en /ai/

Regionale verschillen tussen de Kleverlandse Dialecten

De omgeving van Venlo kenmerkt zich door de vorm mich van "mij", dit gebied wordt dan ook het Mich-Kwartier genoemd en wordt ook als een afzonderlijke dialect beschouwd. (Zuid-Gelders Limburgs)

Zowel Giesbers als Cornelissen constateren dat de rijksgrens steeds meer een taalgrens is geworden: waar vroeger nog huwelijken over de grens werden gesloten, is dat tegenwoordig niet meer het geval. Met name in Duitsland is het Kleverlands sterk aan het vergrijzen.[9], de jeugd spreekt een Rijnlands regiolect.

Ten zuiden van Kleef bevindt zich een taaleiland in het Kleverlandse taalgebied. Het is op de kaart met een witte vlek aangegeven. Dit is de omgeving van Pfalzdorf, gelegen tussen de plaatsen Goch, Kalkar en Kleef. Pfalzdorf werd in de 18e eeuw gesticht door een groep protestanten uit Bad Kreuznach en Simmern in de Keurpalts, die via de Nederlanden naar Amerika wilden reizen. Bij Schenkenschans werd hen echter de doortocht door Nederland geweigerd en zo zijn ze in het land van Kleef blijven steken. Door de stad Goch werd hun in 1741 een stukje heide toegewezen waar ze zich hebben gevestigd. Omdat het een protestants dorp in een katholieke streek betrof, heeft de groep haar eigen Paltsische dialect kunnen handhaven. Dit dialect, een mengsel van Rijnfrankisch en Moezelfrankisch, wordt echter door de huidige jongere generatie nog nauwelijks gesproken.

• Noord-Limburgs
• Land-van-Cuijks
• Zuid-Gelders

• (en) De Neder-Rijn en Zuid-Sleeswijk: Twee grensregio’s en hun verhouding tot hun buren en minderheden
• (de) plattsatt - Mundart in Kleve und anderswo...