Hollandsche Schouwburg

De Hollandsche Schouwburg staat op de plek waar vroeger de woning stond van Dr. G.F. Westerman, directeur van Artis. Na diens dood is het terrein aan Louis Bouwmeester aangeboden om er een theater te laten bouwen. Het theater werd ontworpen door Cornelis Antonius Bombach. Na diverse wijzigingen in de bouwplannen werd het uiteindelijk op 5 mei 1892 in gebruik genomen als Artis Schouwburg.

In 1895 werd het gebouw verkocht. Drie jaar later werd de Nederlandsche Tooneelvereeniging huurder van het pand, dat inmiddels was omgedoopt in de Hollandsche Schouwburg. Hier gingen toneelstukken van Herman Heijermans in première; bij voorkeur op kerstavond, zodat de mond-tot-mondreclame zich kon verbreiden vóór De Telegraaf het stuk kon kraken. In 1900 beleefde de première van Op hoop van zegen hier het grootste succes dat een Nederlands stuk ooit heeft gehad. In 1930 onderging het gebouw een grondige renovatie.

In 1941 werd de naam van het theater op last van de bezetter gewijzigd in Joodsche Schouwburg en mochten er alleen nog Joodse musici en artiesten optreden voor uitsluitend een Joods publiek.

Registratie van opgepakte joden in de Hollandsche Schouwburg

Vanaf augustus 1942 tot in 1943 werd de schouwburg, gelegen in het hart van de oude Amsterdamse Jodenbuurt, door de Duitsers gebruikt als verzamel-, c.q. deportatieplaats (Umschlagplatz Plantage Middenlaan) van waaruit joden op transport werden gesteld naar Westerbork en Vught en vandaar naar Duitse concentratiekampen. Weinigen overleefden: 104.000 Nederlandse Joden werden vermoord in de vernietigingskampen van de Duitse bezetter.

Hauptsturmführer SS Aus der Fünten, belast met de dagelijkse leiding betreffende de deportatie van de Nederlandse Joden als vertegenwoordiger van de Zentralstelle für jüdische Auswanderung, had al eerder onderzocht welke locatie geschikt zou zijn om grote groepen Joden korte tijd gevangen te houden in afwachting van deportatie.

Monument van L. Waterman

In 1947 kocht de Stichting Hollandsche Schouwburg het pand aan, waarmee werd voorkomen dat het weer de functie van theater zou krijgen. In november 1958 werd door de gemeente Amsterdam besloten om het gebouw als monument in te richten. De voorgevel werd gerestaureerd en de bouwvallige achterzijde grotendeels afgebroken. De schouwburgzaal werd een binnenplaats. Op de plek van het voormalige toneel is een gedenknaald opgericht. De gedenkplaats is een ontwerp van architect L. Waterman. Op 4 mei 1962 werd door de toenmalige burgemeester Gijs van Hall de eeuwige vlam ontstoken. In februari 2017 bleek dat de naam van de nazifotograaf Franz Anton Stapf en vier familieleden onterecht op het monument stonden vermeld. Zijn naam zou tussen de slachtoffers zijn beland door een onjuiste interpretatie van aantekeningen uit 1950 op een administratiekaart van de Amsterdamse Raad van Arbeid. Eerder werd ook al een naam van een Joodse vrouw die in een NSB-gezin was ingetrouwd - en geen slachtoffer was van het naziregime - van het monument verwijderd.[2]

Het gebouw staat op de lijst van rijksmonumenten en de gedenkplaats is opgenomen in het Beschermingsprogramma Wederopbouw 1959-1965.

Sinds januari 2012 bestaat er een wandelroute, Westerborkpad genaamd, in het spoor van de Jodenvervolging die van de Hollandsche Schouwburg naar het voormalige Kamp Westerbork loopt over een afstand van 336 kilometer.

Museumplannen

De Hollandsche Schouwburg maakt deel uit van het Joods Cultureel Kwartier. De plaats van herdenking wordt uitgebreid tot het Nationaal Sjoa Museum en Herinneringscentrum.

Bronnen, noten en/of referenties Website van de Hollandsche Schouwburg Herman Ohringer ontsnapte Franz Anton Stapf werd herdacht als Joods slachtoffer, maar blijkt nazi-fotograaf, de Volkskrant, 16 februari 2017

Zie de categorie Hollandsche Schouwburg van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.