Historische klimatologie

Een markante gebeurtenis was de uitbarsting van de Toba-vulkaan, zo'n 70 tot 75.000 jaar geleden, waardoor de gemiddelde temperatuur op Aarde gedurende meerdere jaren met ongeveer 5 graden daalde. Volgens de Toba-catastrofetheorie zou de vulkanische winter die erop volgde een mijlpaal betekend hebben in de menselijke evolutie. Een gelijkaardige, maar minder krachtige uitbarsting van de Krakatau, in 1883, leidde eveneens tot een – meer beperkte – temperatuurdaling.

Een 16e-eeuwse kaart van Norse America uit Skálholt

Een huttencirkel in Grimspound, Dartmoor

Bij het begin van het Holoceen (10.000-12.000 v.Chr.) zorgde de opwarming voor het terugtrekken van de ijskappen die grote delen van Noord-Europa bedekten, en steeg de zeespiegel aanzienlijk. In Europa heerste tijdens de Vroege bronstijd (3000 - 2000 v.Chr.) een warmer klimaat dan tegenwoordig, zoals blijkt uit archeologische vondsten in Grimspound (Dartmoor, Groot-Brittannië). Hier werden sporen gevonden van een nederzetting, in een streek die tegenwoordig onbewoonbaar is vanwege de hoogte en het ruige klimaat. Tegen de Late bronstijd (1600 - 1200 v.Chr.) was het klimaat echter alweer verslechterd, hetgeen mogelijk tot de ondergang van een aantal gemeenschappen heeft geleid.[1][2]

In de Saharawoestijn heerste in de prehistorie een koeler en vochtiger klimaat, getuige de archeologische sporen in menselijke nederzettingen van onder meer de Kiffian (7.700 tot 6.200 v.Chr.) en de Tenerian (5200–2500 v.Chr.).

Het middeleeuws klimaatoptimum, ook wel bekend als 'de middeleeuwse warme periode' (MWP), is een periode ten tijde van de hoge middeleeuwen met een significant hogere temperatuur dan de voorafgaande en navolgende perioden. De middeleeuwse warme periode duurde grofweg van 950 tot 1250. Er groeiden toen bijvoorbeeld wijnranken in Engeland en perziken in Vlaanderen en ook was er toen de kolonisatie van het zuiden van Groenland door de Vikingen (985 - begin 15e eeuw).

Met de Kleine IJstijd wordt de relatief koude periode bedoeld die duurde van de 15e eeuw tot en met de 19e eeuw. Gemiddeld lag de temperatuur tijdens de Kleine IJstijd 0,5 tot 1 graad lager (in West-Europa 1 à 2 graden) dan tegenwoordig. Zo bereikten veel gletsjers rond 1850 hun grootste uitbreiding sinds het einde van de laatste ijstijd. Op schilderijen uit de 17e eeuw zijn soms bevroren wateroppervlakten te zien waarop allerlei mensen schaatsen of zich op andere manieren vermaken. In Londen was het lange tijd gebruikelijk 's winters op de bevroren Theems een kermis te organiseren. Dit evenement verdween aan het begin van de negentiende eeuw.

Binnen het Antropoceen wordt natuurlijk in de eerste plaats gedacht aan de recente Opwarming van de Aarde sedert het begin van de Industriële revolutie einde 18e eeuw. Algemeen wordt nu aangenomen dat die opwarming mede door de mens is veroorzaakt[3]. Dit wordt door het IPCC van de Verenigde Naties meermaals in rapporten bevestigd.

Minder bekend is dat menselijke tussenkomst mogelijk reeds in de prehistorie het klimaat heeft beïnvloed. Zo zou met name in Australië de komst van de mens een grondige verstoring van het ecosysteem hebben veroorzaakt, mogelijk door brandstichting, waardoor het grasland degenereerde tot woestijn.[4]