Bloed
Bloed is een vloeistof die in het lichaam van dieren circuleert voor de verdeling van voedingsstoffen en de afvoer van overtollige stoffen van de stofwisseling. Bij gewervelden, ringwormen, inktvissen en complexere geleedpotigen wordt bloed door een hart rondgepompt in een vaatstelsel.
Bloed
| ||||
Bloedende vinger | ||||
Synoniemen | ||||
Latijn | Sanguis[1] Haema[2] | |||
Oudgrieks | Αἷμα[3] | |||
|
Functies
Bloed heeft een groot aantal fysiologische functies. Het draagt zorg voor de aan- en afvoer van:
- zuurstof
- koolstofdioxide
- hormonen
- voedingsstoffen:
- verdediging tegen indringers:
- stolling van bloed bij verwondingen
- warmte, met name bij dieren met een constante lichaamstemperatuur
Transportmiddel
Bij complexere dieren zorgt bloed dankzij ademhalingspigmenten als hemoglobine in rode bloedcellen of hemocyanine voor de aanvoer van zuurstof van de longen naar de cellen. Bij kleinere organismes wordt bloed niet gebruikt voor de aanvoer van zuurstof en dit heeft daarom geen transporteiwit. Daardoor is het kleurloos, zodat het meer lijkt op lymfe.
Glucose wordt, opgelost in het bloedplasma, van het spijsverteringskanaal ook door het bloed naar de cellen in de verschillende weefsels gebracht, waar het samen met zuurstof voor de celademhaling wordt gebruikt. Het in de cellen gevormde verbrandingsproduct koolstofdioxide wordt door het bloed vervolgens terug naar de longen vervoerd, die het via diffusie in de longhaarvaten uitscheiden aan de buitenlucht.
De bij de glucoseverbranding in spierweefsel vrijgekomen warmte wordt, dankzij de hoge soortelijke warmte van water, door het bloed zeer effectief afgevoerd en over het lichaam verspreid. Bij rusttoestand van het lichaam wordt met name warmte afkomstig van stofwisseling in de lever gelijkmatig over het lichaam verspreid door het bloed.
Samenstelling
Bloed kan het best worden beschouwd als een vloeibaar weefsel. Het bloed van zoogdieren bestaat uit een dragende vloeistof, waarin enerzijds verschillende bestanddelen zijn opgelost met daarnaast drie hoofdsoorten bloedcellen in suspensie.
Type cellen
Bloed bestaat uit drie hoofdtypen van bloedcellen. Vanuit de myeloïde progenitorcel vindt in het organisme de vorming van de verschillende soorten bloedcellen plaats, respectievelijk:
- erytropoëse: de aanmaak van rode bloedcellen of erytrocyten die voornamelijk gevuld zijn met het eiwit hemoglobine, dat het grootste gedeelte van het transport van zuurstofgas en koolstofdioxide verzorgt. Bij zoogdieren als de mens hebben de volgroeide rode bloedcellen geen celkern.
- leukopoëse: de aanmaak van witte bloedcellen of leukocyten in een groot aantal variëteiten:
- trombopoëse: de aanmaak van bloedplaatjes of trombocyten.
Daarnaast leidt de lymfoïde progenitor cel tot de vorming van:
Andere bestanddelen
Bloedplasma bestaat uit de basisvloeistof water, met daarin onder andere opgelost:
- elektrolyten: ionen, gevormd uit de dissociatie van zouten:
- natriumchloride, uiteengevallen in natriumkationen en chloride-anionen
- kalium-kationen
- magnesium-kationen
- calcium-kationen
- waterstofcarbonaat-anionen, een buffer tegen de schommeling van de pH van bloed; zie artikel zuur-base-evenwicht
- colloïdale bestanddelen die uit talloze eiwitten bestaan, zoals
- transporteiwitten, waarvan albumine naar hoeveelheid het belangrijkste is,
- enzymen, zoals de stollingsfactoren,
- signaalstoffen, waaronder diverse hormonen, en
- antistoffen
- voedingsstoffen (waaronder glucose, cholesterol en, een beetje, zuurstof), plus afvalproducten (waaronder kooldioxide)
Het vloeibare deel van het bloed, het water met alle daarin opgeloste mineralen en eiwitachtige stoffen, is het bloedplasma. Wanneer bloed buiten het lichaam gebracht wordt, zal het gaan stollen, waarbij zich, op het gestolde bloed, een gelig vloeibaar laagje vormt. In deze vloeistof, het bloed-serum, zitten alle bestanddelen van het plasma, behalve de stollingsfactoren.
Bloedvolume
Bloedvolume is het totale volume aan bloed van een organisme. Bij een volwassen mens is dat circa 4-6 liter (circa 1/13 van het lichaamsgewicht). Dat komt neer op 60-98 ml bloed per kg lichaamsgewicht. Per m² lichaamsoppervlak komt dat bij mannen neer op 2,8 liter bloed per vierkante meter en bij vrouwen op 2,4 l/m².
Kleur
Bij mensen en andere dieren waarvan het bloed hemoglobine bevat, is zuurstofrijk bloed helderrood. De kleur wordt veroorzaakt door het hemoglobine-molecuul met de eraan gebonden zuurstof. Zuurstofarm bloed is donkerder rood. Doordat aderen onder enkele lagen weefsel liggen, lijkt het bloed donkerder, waardoor de aderen niet rood, maar blauw doorschemeren door de huid. Hierdoor kon de misvatting ontstaan dat bloed in de aderen blauw is tot het wordt blootgesteld aan de lucht. Deze misvatting wordt bovendien versterkt door het feit dat in veel schematische medische afbeeldingen de aderen of de bloedvaten die zuurstofarm bloed bevatten blauw getekend zijn en de slagaderen of de bloedvaten die zuurstofrijk bloed vervoeren rood.
Het bloed van de degenkrab, en inktvissen is werkelijk blauw. Dit wordt veroorzaakt door het feit dat het bloed van de degenkrab geen hemoglobine bevat voor het zuurstoftransport, maar hemocyanine.[4] Dit eiwit bevat een koperion in plaats van een ijzerion en geeft het bloed van de degenkrab een blauwe kleur. Daarnaast komt de bloedkleur roze voor[4] bij de peniswormen en de armpotigen, en, dankzij een hoog gehalte aan galkleurstof, kleurt het bloed van het skinkengeslacht Prasinohaema groen.
IJsvissen die leven onder zeer lage temperaturen zijn organismen met wit bloed. Een zuurstofdragende stof blijkt niet nodig te zijn, aangezien er al genoeg zuurstof opgelost kan worden in het bloedplasma.[5]
Zie ook
- Lijst van laboratoriumbepalingen in bloed
- Vorming van bloedcellen
- Bloedgroep
- Bloedtransfusie
- Bloeddonatie
- Bloedvergiftiging
- Bloedonderzoek
- Hart- en vaatstelsel
- Hematocriet
- Hematologie
- Klinische chemie
- Osmoregulatie
Bronnen, noten en/of referenties
|
Zie de categorie Blood van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |
Hart en vaatstelsel | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|