Anna Maria van Schurman

Anna Maria van Schurman, zelfportret (1633)

Anna Maria van Schurman werd geboren als dochter van Frederik van Schurman en Eva von Harff de Dreiborn. Toen ze drie jaar oud was kon Van Schurman al lezen en op haar zesde maakte zij al heel fijne papierknipkunst. Het gezin verhuisde in 1613 naar Utrecht en daarna naar Friesland. Haar vader onderwees haar net als haar broers, vanaf haar elfde in het Latijn en later in het Grieks. Ze kon niet alleen goed leren, maar blonk ook uit in kunst. Ze leerde gravure-techniek bij Magdalena van de Passe, beheerste papierknipkunst, was waskunstenares en schilderde als eerste in Nederland pastelportretten. Ze werd erelid van het Sint-Lucasgilde van schilders in 1643.

Ze werd jong beroemd door haar eruditie en zelfstudie. Revius noemde haar in een gedicht in 1624. Ze was toen 17 en schreef een gedicht terug. Ze correspondeerde vervolgens met Heinsius (vanaf 1624) en Cats. Volgens stadsgenoot Buchelius stond Anna Maria van Schurman in 1633 bekend in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden als de 'virginum eruditarum decus' (het juweel van de geleerde vrouw).

In Utrecht werd ze in 1636 als eerste vrouw aan de universiteit toegelaten. Omdat vrouwen in die tijd eigenlijk niet aan een universiteit mochten studeren, volgde ze de colleges vanachter een gordijn zodat de mannelijke studenten haar niet konden zien. Haar toelating was een logisch vervolg van een vraag van de Utrechtse hoogleraar Voetius aan haar om een gedicht te schrijven voor de net opgerichte universiteit ('Op het Sermoen'). In dit gedicht betreurde ze het, dat de universiteit niet open stond voor vrouwen. Ze werd prompt toegelaten.

Van Schurman door Pieter Puyenbroek in de Statenpassage

Ze had interesse voor literatuur, medicijnen en allerlei wetenschappen, waaronder vooral theologie. Ze was humaniste. Ze schreef een aantal verhandelingen over theologie in het Latijn, die uitgegeven en heruitgegeven werden in Nederland, Duitsland en Frankrijk. Ook spande ze zich in voor onderwijs aan vrouwen. In 1638 had zij een verhandeling geschreven over het recht van vrouwen om een wetenschappelijke opleiding te volgen. Die verhandeling verscheen in 1641 in druk en had reacties uit heel Europa tot gevolg.

Ze correspondeerde met - en kreeg bezoek van Jacob Cats, Anna Roemers Visscher, Gisbertus Voetius, Daniël Heinsius, Caspar Barlaeus, Constantijn Huygens, Utricia Ogle, Elisabeth van de Palts, René Descartes, Christina van Zweden, Claude Saumaise, Marie du Moulin, Johannes Smetius, Meletios Pantogalus (bisschop van Efeze) en Bathsua Makin.[2][3]

Verder blonk zij uit in de studie van vreemde talen; zij beheerste Frans, Duits, Engels, en bovendien Latijn, Grieks, Hebreeuws, Chaldeeuws (Oerartees), Aramees, Ethiopisch, Arabisch en Syrisch.[4] Met recht kan men haar een polyglot noemen.

Gravure van Anna Maria Schurman

Van Schurman had ook een belangstelling voor insecten. Een deel van haar verzameling is te zien in het Museum Martena te Franeker, de stad waar zij woonde van 1623 tot 1626.

Van Schurman sloot zich in 1669 aan bij de door Jean de Labadie (1610-1674) gestichte mystieke sekte van labadisten en vertrok naar Amsterdam. Omdat deze sekte daar niet welkom was, vertrok de groep en kwam na omzwervingen in Altona (destijds Denemarken, thans Duitsland) terecht, waar Jean de Labadie in 1674 stierf. Hierna trokken de labadisten naar het Sticht Herford, waar Elisabeth van de Palts abdis was, en Wieuwerd in Friesland. De labadisten betrokken een stins Walta State in het bezit van Cornelis van Aerssen van Sommelsdijck, de gouverneur van Suriname, en van zijn drie ongetrouwde zusters. Onder de labadisten was een aantal zeer getalenteerde mensen, zoals Maria Sibylla Merian en Hendrik van Deventer. De quaker William Penn bezocht de labadisten, evenals de Engelse filosoof John Locke. Van Schurman overleed hier op 70-jarige leeftijd.

• Amica Dissertatio inter Annam Mariam Schurmanniam et Andr. Rivetum de capacitate ingenii muliebris ad scientias. Paris, s.n., 1638.
• Opuscula, Elzevir, Leiden, 1648 (bevat werken van Van Schurman en correspondentie en gedichten van bevriende geleerden). Herdrukt in 1650, 1652 en 1749 en in Leipzig: Mich.Carol. Frid. Mvlleri, 1749.
• Question celèbre, s’il est necessaire ou non que les Filles soiens Sçavantes. Le tout mis en François par le Sr. Colletet. Paris: Rolet le Duc, 1646.
• Dissertatio (Dissertatio de ingenii muliebris ad doctrinam et meliores litteras aptitudine) Utrecht, 1652 (betoog over recht van vrouw op studie). Tekstuitgave met Duitse vertaling: Dissertation....Abhandlung über d. Befähigung d. Geistes von Frauen f.d. Gelehrsamkeit u.d. höheren Wissenschaften. Zweisprachige Textausg. Hrsg., eingel., übers. u. komm. von Michael Spang. Würzburg 2009
• The Learned Maid, or Whether a Maid may be a Scholar'; . A Logick Exercise. London: John Redmayne 1659.
• Opuscula Hebraea, Graeca, Latina, Gallica, prosaica et metrica, Anna Maria van Schuurman, Utrecht 1652
• De Vitae Termino, in: J. van Beverwijck, Epistolica quaestio de vitae termino, fatali an mobili? Cum doctorum responsis. Pars tertia, et ultima, nunc prima edita. Seorsim accedit [...] Annae Mariae a Schurman de eodem argumento epistola, totius disputationis terminus […]. Lugdunuo Batavorum: Johannes le Maire, uitgegeven te Leiden, 1639. Heruitgaven 1644 Rotterdam, 1664 Dordrecht. Vertaald in het Nederlands als "Paelsteen van den tijt onses levens," uitgegeven in Dordrecht, 1639, Amsterdam, 1639, Amsterdam 1647, Dordrecht 1651. Vertaald in het Duits, Der Marckstein vom Ziel und Zeit unseres Lebens (vertaald door S.W.Z.B). s.l., 1678. Vertaald in het Frans, Paris: Rebuffé, 1730
• Geleerde Brieven van de Edele, Deugt- en Konstryke Juffrouw, Anna Maria van Schuurman; gewisselt met de Geleerde en Beroemde Heeren Samuel Rachelius, professor in de Rechten te Kiel en Johan van Beverwijck, Med. Doct. tot Dordrecht. Amsterdam: Johannes van Septeren, 1728 (i.a. Paelsteen).
• Vraeghbrief, waerom de Heere Christus, daer hy ongeneselijcke Sieckten, soo met een Woordt, so met Aenraken genas, des Blindens oogen met Slick, en Speecksel gestreken heeft? in: J. van Beverwijck, Schat der ongesontheit. Aenhangsel van Brieven. Amsterdam: J. Schipper, 1642: 121-124. Part III. Aenhangsel van Brieven. Amsterdam: J. Schipper, 1680. Vertaald in het Frans, Paris: Rebuffé, 1730
• Epistola theologica a Virgine Nobiliss. Anna Schurmanna ad Jac. Lydium [1640]; ook in: Dissertatio De Ingenii Muliebris ad Doctrinam et meliores Litteras aptitudine. Accedunt Quaedam Epistolae eiusdem Argumenti. Lugdunum Batavorum: Elzeviriana, 1641: 91 101. (Zie gedeeltelijk ook in dele Opuscula (e.g. Van Schurman 1652: 95-101)); deels vertaald in: J. Lydius, Vrolycke uren des doods. Dordrecht, 1640.
• Bedenckingen over de toekomste van Christi Koninkrijck. s.a. s.l. (Universiteit van Amsterdam). Ook in: Heylige Lof-sangen ter Eeren Gods, tot Heerlijkheid van Jesus Christus, en tot Vertroostinge en vreugde van syn Kerk. Uit het Frans Vertaalt door Anna Maria van Schurman. Amsterdam: Jacob van Velzen, 1675: 326-331. (Universiteit Utrecht). Ook in in: J. de Labadie, Heylige gesangen. Zijn achter bygevoegt de Bedenckingen van A.M. van Schurman over de Toekomste van Christi Coninkrijk. Amsterdam: Jacob van de Velde, 1683: 394-400. Heruitgegeven in: Mnemosyne xvi, Dordrecht: 1826, 3-13. Vertaald in het Duits, Wesel-Duisburg und Franckfurt: Andreas Luppius, 1699. Vertaald in het Frans Amsterdam: 1669.
• Eucleria, seu melioris partis electio, Tractatus brevem vitae ejus Delineationem exhibens. Altonae ad Albim: Cornelis van der Meulen, 1673. Vertaald in het Nederlands, Eucleria of Uitkiezing van het Beste Deel. Amsterdam: Jacob van Velde, 1684.
• Eukleria seu Melioris Partis Electio. Pars secunda, historiam vitae ejus usque ad mortem persequem. Amstelodami: Jacob van de Velde, 1685.
• Continuatie van de Eucleria. Amsterdam, s.n., 1754.
• Eukleria seu melioris partis electio. Editio altera, correctior, et notulis aucta. Pars prior et posterior. Dessau: Societatis Typographicae, 1782. Vertaald in het Duits: Eukleria oder Erwählung des besten Theils. Zwei Theilen. Dessau und Leipzig: Verlagskasse für Gelehrte und Künstler, 1783.
• Lofsangen Ter Eeren Gods, tot Heerlijkheid van Jesus Christu en tot Vertroostinge en Vreugde van sijn Kerk. Uit het Frans vertaalt door Anna Maria van Schurman. Amsterdam: Jacob van Velzen, 1675.
• Uitbreiding over de drie eerste capittels van Genesis, Beneffens. Een vertoog van het geestelyk huwelyk van Christus met de gelovigen Beide in Zinrijke Digtmaat t’zamen gesteld, door wylen Juffer Anna Maria van Schuurman. Groningen: Jacob Sipkes, 1732.

• Anna Maria van Schurman, Eucleria, of uitkiezing van het beste deel [1684], reprografische herdruk, S. van der Linde ed. (Leeuwarden 1978).
• Anna Maria van Schurman, Continuatie van de Eucleria {Amsterdam, s.n., 1754}. Heruitgegeven Rotterdam: Lindenbergs boekhandel, 1980. (facsimile)
• Verbastert Christendom. Nederlandse gedichten van Anna Maria van Schurman (1607-1678), Pieta van Beek ed. (Houten 1993).
• Anna Maria van Schurman, Verhandeling over de aanleg van vrouwen voor de wetenschap (Groningen 1996) [oorspr. verschenen in het Latijn in 1641, uit het Latijn vertaald door Renée ter Haar].
• Anna Maria van Schurman, Whether a Christian Woman Should Be Educated and Other Writing from Her Intellectual Circle, ed and trans by Joyce Irwin, Chicago 1998
• Anne Marie de Schurman, femme savante, 1607-1678: correspondance, Constant Venesoen ed. (Parijs 2004).
• Dissertatio de ingenii muliebris ad doctrinam et meliores litteras aptitudine. Abhandlung über d. Befähigung d. Geistes von Frauen f.d. Gelehrsamkeit u.d. höheren Wissenschaften. Zweisprachige Textausg. Hrsg., eingel., übers. u. komm. von Michael Spang. Würzburg 2009