Jan Lievens

Lievens werd geboren in Leiden, volgens Arnold Houbraken als zoon van Lieven Hendriksz., een borduurder en Machtelt Jans van Noortzant. Toen hij acht jaar was, ging Lievens in de leer als schilder, eerst in Leiden bij Joris van Schooten[1], en twee jaar later bij Pieter Lastman in Amsterdam. Nauwelijks veertien jaren oud, was hij terug en deed iedereen versteld staan met zijn teken- en schilderwerken. Rembrandt werd in 1625 ook leerling van Lastman, maar die keerde na een half jaar terug naar Leiden. Lievens' werk is sterk verweven met dat van Rembrandt, met wie hij in die periode nauw samenwerkte en mogelijk van 1626 tot 1631 een atelier deelde. Hun ambitie, hun aanvankelijke thematiek en stijl vertoonden sterke overeenkomsten en wederzijdse beïnvloeding.

Stadhouder Maurits van Nassau, prins van Oranje, kocht omstreeks 1620 een levensgroot schilderij van Lievens, dat een man voorstelt, die leest bij het licht van brandend turf. Via de Engelse ambassadeur kwam het werk bij koning Jacobus I van Engeland. Hierdoor werd hij op 31-jarige leeftijd uitgenodigd aan het Engelse hof te komen werken.

Constantijn Huygens, secretaris van stadhouder Frederik Hendrik, bezocht beiden te Leiden in 1628, heeft die ontmoeting beschreven en hun werk vergeleken. Lievens toonde originaliteit en durf, Rembrandt meer diepte en inzicht. Beide jongemannen waren koppig - volgens Huygens - omdat ze weigerden naar Italië te gaan om hun stijl te verbeteren. Lievens schilderde in 1628-1629 een portret van Huygens. Constantijn Huygens schreef hierover: Zijn verlangen (om mijn gezicht te schilderen) was zo onweerstaanbaar, dat hij al na een paar dagen (na de uitnodiging aan Lievens) kwam aanzetten, met de verklaring dat hij vanaf dat eerste moment 's nachts niet meer had kunnen slapen en overdag zo in de war was geweest dat hij niet had kunnen werken. Zo onafgebroken was mijn beeld hem bijgebleven, dat hij niet langer meer kon wachten om zijn geestdrift te bevredigen.[1] Lievens zag hierin waarschijnlijk een mogelijkheid zijn naam bekend te maken, omdat Huygens Frederik Hendrik in kunstzaken adviseerde, dik bevriend was met de Engelse ambassadeur en veel invloedrijke mensen kende.

Tussen 1632 en 1634 werkte Lievens in Londen. In Engeland schilderde hij een portret van Thomas Howard. Van 1635-44 woonde hij in Antwerpen en trouwde 23 december 1638 met Suzanne Colyn de Nole, de dochter van de beeldhouwer Michiel Colyns. Lievens werkte in Antwerpen samen met Adriaen Brouwer. Na de dood van zijn eerste vrouw hertrouwde hij in 1648 met Cornelia, de zuster van Jan de Bray. Amalia van Solms liet hem in 1650 een bijdrage leveren aan de decoratie van de Oranjezaal in Huis ten Bosch. Tussen 1653 en 1655 werkte hij voor Amalia's dochter Louise Henriëtte van Nassau aan slot Oranienburg, de echtgenote van Frederik Willem van Brandenburg. Na als hofschilder in Den Haag en Berlijn te hebben gewerkt, verhuisde Lievens naar Amsterdam. Na de dood van Govert Flinck in 1660 kregen Lievens, Jordaens, Jurriaen Ovens en Rembrandt door de gebroers Cornelis en Andries de Graeff de opdracht een aantal grote schilderijen (5,5 bij 5,5 m.) te leveren voor de decoratie van het nieuwe stadhuis in Amsterdam. Ook Ferdinand Bol heeft, tevergeefs, schetsen gemaakt in de hoop een opdracht te kunnen krijgen. Rembrandt kreeg zijn werk De samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis teruggestuurd, terwijl dat van Lievens, Brinio op het schild geheven nog op z'n plaats hangt. In 1663 reisde hij samen met Gerbrand van den Eeckhout naar Gelderland. Hoewel Lievens erkend werd als een topschilder, leefde hij of op grote voet of hij raakte na 1672, toen de kunstmarkt instortte, dermate in financiële moeilijkheden dat zijn kinderen de erfenis weigerden. Lievens correspondeerde met Johan de Witt en Pieter de Graeff. Deze brieven bevinden zich in het Amsterdams Historisch Museum.

Volgens Rembrandtkenner Gary Schwartz en anderen ontleende Rembrandt veel vroeg materiaal aan Lievens. Bovendien antedateerde Rembrandt enkele van zijn werken, zodat het leek of Lievens door hem geïnspireerd was in plaats van andersom. Rembrandt zette ook in de jaren 1630 zijn naam onder een aantal schilderijen en etsen van Lievens. Over contacten tussen Rembrandt en Lievens na 1631 is niets bekend. Rembrandt verkocht een schilderij van Jan Lievens na zijn faillissement.

Lievens begon in het najaar van 1625 met etsen. We kennen uit die tijd twee prenten, 'De besnijdenis' en 'De vlucht naar Egypte', die tot voor kort aan Rembrandt werden toegeschreven. In 1628 begon ook Rembrandt met etsen. Het is waarschijnlijk dat Lievens hem dat heeft geleerd. Rembrandt heeft later een aantal oosterse koppen van Lievens nageëtst en die, zonder de naam van Lievens te vermelden, onder zijn eigen naam op de markt gebracht.

Jan Lievens was een historie- en portretschilder. Lievens maakte echter - anders dan Rembrandt - ook wel stillevens. Na 1632 maakte Lievens' stijl grote veranderingen door. Tijdens zijn driejarig verblijf in Engeland onderging hij invloed van de schilderijen van Anthony van Dyck en in Antwerpen van Rubens. Lievens' stijl werd barok en hij schilderde meer dan levensgroot.

Een van Lievens' bekendste schilderijen is een "Jongensportret" (dat door Rembrandt is geretoucheerd). Lievens maakte vermoedelijk ook een portret van Rembrandt, herkenbaar aan zijn krullende bruine haar (zie link naar het Rijksmuseum). Rembrandt is afgebeeld in een fantasiekostuum, met een muts, een militaire ringkraag en een lichte halsdoek. Dit is een voorbeeld van Lievens' overeenkomst met de stijl van Rembrandt en Caravaggio: veel donkere tinten en sterk clair-obscur. Zijn portret van Robert Kerr, een graaf uit Schotland, kunstkenner, schrijver en kamerheer, die als een van de eersten schilderijen van Rembrandt in Engeland introduceerde en na de onthoofding van Karel I van Engeland in armoedige omstandigheden in de Republiek leefde, wordt als zeer sterk aangemerkt.

• 
  Een meisje in profiel
• 
  Allegorie van de zintuigen, 1622
• 
  Feest van Esther, 1625
• 
  Koning Saladin naast een geketende koning Guy van Lusignan, 1625
• 
  Jongeman die een jonge vrouw omhelst, ca. 1627/1628
• 
  Pilatus wast zijn handen in onschuld, Museum De Lakenhal, Leiden
• 
  Portret van Constantijn Huygens, ± 1628
• 
  Portret van Rembrandt, mogelijk 1629, Rijksmuseum Amsterdam
• 
  Gebaarde man met baret, 1630, National Gallery of Art, Washington, D.C.
• 
  Stilleven met boeken, ca. 1630, Rijksmuseum, Amsterdam
• 
  Prins Karel I Lodewijk van de Palts met zijn leraar Wolrad von Plessen, als Aristoteles met de jonge Alexander de Grote, 1631, J. Paul Getty Museum, Los Angeles
• 
  Opwekking van Lazarus, 1631
• 
  Portret van de stokoude Petrus Egidius de Morrion, 1637
• 
  Adriaen Brouwer, ca. 1640 (krijt op papier)
• 
  Zelfportret, vroege jaren 1650, National Gallery, Londen
• 
  Bosgezicht met een tekenaar, ca. jaren 1660
• 
  De Oorlog, loopt religie en rechten onder de voet, allegorie, 1664

Jan Lievens werd in zijn tijd in Leiden als een wonderkind beschouwd. Hij was in zijn geboortestad duidelijk populairder dan Rembrandt. Ook in de autobiografie van Huygens is een zekere voorkeur voor Lievens merkbaar. Dat beeld wordt door de biografie van Orlers, de burgemeester van Leiden, bevestigd. Zijn tekst over Lievens is bijna twee keer zo lang als die over Rembrandt. Orlers hield op met schrijven over Rembrandt toen deze Leiden verliet, terwijl hij over Lievens nog uitgebreide informatie geeft tot aan 1640, het jaar waarin zijn boek verschijnt. Ook in het traktaat 'Lof der Schilder-konst' van Philips Angel, dat in 1642 verscheen, krijgt Lievens veel meer aandacht dan Rembrandt. Een tiental jaren voor zijn dood noemde Lievens zichzelf nog ongeëvenaard in heel Europa.

• Robert Kerr, 1st earl of Ancram, 1654, National Galleries of Scotland
• Mercurius en Argus, circa 1625-26
• Portret van Joost van den Vondel
• De heilige Hiëronymus als boeteling, circa 1631
• Een portret van Jan Vos (dichter)
• Een portret van René Descartes (1643)
• Een portret van Anna Maria van Schurman (1649)[2]

• Amsterdam Museum
• Rijksmuseum Amsterdam[3]
• Museum de Fundatie, Zwolle
• Museum De Lakenhal, Leiden
• National Gallery (Londen)[4]

• Jan Lievens: A Dutch Master Rediscovered van 26 oktober 2008 t/m 11 januari 2009 in de National Gallery of Art in Washington
• Jan Lievens, loopbaan van een wonderkind van 17 mei t/m 9 augustus 2009 in het Rembrandthuis in Amsterdam
• Jan Lievens: A Dutch Master Rediscovered van 7 februari t/m 26 april 2009 in het Milwaukee Art Museum in Milwaukee

• Jan Lievens in de National Galleries of Scotland
• Jan Lievens op Artcyclopedia

Zie de categorie Jan Lievens van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.