Amsterdamse gelede trams 11G en 12G

De Amsterdamse gelede trams 11G en 12G, ook wel trapwagens of hangbuiken genoemd, zijn twee series van in totaal 45 trams (waarvan 20 in tweerichtingsuitvoering) die tussen 1989 en 1991 door de Belgische fabrikant La Brugeoise te Brugge (nu Bombardier Transportation) werden geleverd. Sinds eind 2015 zijn ze de oudste dienstvaardige trams.

Amsterdamse gelede trams 11-12G
Tweerichtingwagen 920 met nieuwe deuren en digitale lijn- en bestemmingsdisplay.
Aantal11G: 20, 12G: 25
Serie11G: 901-920, 12G: 817-841
FabrikantBN
Bouwjaar1989-1991
Spoorwijdte1.435 mm
Massa34,0 t
Lengte over buffers25,89 m
Breedte2,35 m
Maximumsnelheid70 km/h
Vloerhoogte885 mm, 215 mm
Aantal zitplaatsen11G: 52,
12G: 63
Aantal staanplaatsen11G: 98,
12G: 102
Techniek
Vermogen8 x 38,5 kW = 308 kW
Portaal    Openbaar vervoer
Verkeer & Vervoer

Geschiedenis

Reden van aanschaf

De aanleg van de Amstelveenlijn, met daarnaast de verlenging van lijn 5, leidde bij het GVB tot aanschaf van elf nieuwe trams van een ontwerp dat geheel afweek van dat van de voorgaande Amsterdamse gelede wagens. Daarnaast moesten ter vervanging van de oudste gelede wagens nog eens 34 trams worden aangeschaft. De Haagse gelede wagens van het type GTL8 stonden hiervoor model. De HTM 3069 reed in 1987 proef op lijn 3 in Amsterdam. Bij BN, dezelfde leverancier als die van de Haagse tram, werden 45 dubbelgelede wagens aangeschaft voor ongeveer ƒ 125 miljoen. De middenbakken werden geleverd door carrosseriefabriek Hainje in Heerenveen (thans VDL Bus Heerenveen). De elektrische installaties kwamen van HOLEC-Smit in Ridderkerk (nu Alstom).

Gereviseerd interieur 12G-tram.

Technische uitvoering

De verlaagde middenbak had inmiddels zijn intrede gedaan. Een der oude gelede wagens, 886, was in 1986 als proef hiervan voorzien. Dit principe werd ook toegepast op de BN-trams (die hierdoor de bijnaam hangbuiken kregen). Door de aanzienlijk lagere vloerhoogte is de toegankelijkheid sterk verbeterd, al moeten er in het rijtuig nog treden worden genomen om de beide andere wagenbakken te bereiken (vandaar de andere bijnaam trapwagens of trapkarren welke bijnaam ook op de voetbediening slaat). Om 100% lagevloertrams gaat het dus niet.

De draaistellen van dit materieel zijn vervaardigd door RMO-Werkspoor (thans Stork). Zij zijn van het type B-3 dat is toegepast bij vele PCC-cars en nog steeds in gebruik is bij een groot aantal van de Haagse GTL8-trams. In Amsterdam is echter niet gekozen voor de bijbehorende PCC-gelijkstroommotoren, maar voor draaistroommotoren. Daardoor heeft het de technici veel hoofdbrekens gekost om de 11G/12G trams naar tevredenheid te laten functioneren. Conform de PCC-praktijk worden alle acht assen aangedreven, zodat een grote aanzetsnelheid is verkregen. Bij de oudere Amsterdamse gelede wagens werden slechts vier assen aangedreven, namelijk die van de buitenste draaistellen.

Een ander aan de PCC ontleend kenmerk is de voor Amsterdamse trams unieke pedaalbediening. Om het personeel hierop voor te bereiden heeft het GVB in 1989-90 enige tijd twee Haagse PCC's (1001 en 1002) te leen gehad.

Ter vervanging van oudere gelede wagens dacht men aanvankelijk aan een vervolgbestelling van 65 eenrichting wagens (842-906). De opkomst van de 70% en geheel lage vloertram doorkruiste dit plan echter en men besloot eerst een aantal van deze lagevloertrams op proef in Amsterdam te laten rijden waarna in 2000 uiteindelijk gekozen werd voor de Combino.

Geen van beide series is geschikt gemaakt voor tweemanbediening door de indeling met lagevloermiddendeel, waardoor de kosten voor verbouwing te hoog zouden uitvallen en het lagevloerdeel zijn functie zou verliezen. Om die reden zijn de lijnen 5, 6, 19 en 24 de enige lijnen waarop geen conducteurs aanwezig zijn.

Tweerichtingwagens 11G (901-920)
Tweerichtingwagen 902 op tramlijn 5 aan het eindpunt Binnenhof in Amstelveen.

Elf stuks (901-911) werden aangeschaft met het krediet voor de verlenging van lijn 5. Van de overige 34 te leveren wagens voor vervanging van de oudere gelede wagens besloot men negen stuks eveneens als tweerichtingwagens uit te voeren (912-920). Dit als extra reserve voor lijn 5 naar Amstelveen die daar een kopeindpunt kreeg maar ook voor eventuele inkortingen op andere lijnen waardoor men met tweerichtingwagens flexibel kon zijn. De dubbelkoppen kregen de nummers 901-920 en zijn herkenbaar aan de remlichten naast de extra koplampen en in de filmkast. De 901 werd in oktober 1989 als eerste bij de remise Tollensstraat afgeleverd op een trailer. Het transport met een lange trailer dwars door de stad, waarbij soms tegen het verkeer moest worden ingereden om een bocht of brug te kunnen nemen, bleek een onmogelijke route en de volgende wagens werden daarom afgeleverd bij Station Zuid. Na levering van 3 wagens weigerde het GVB de wagens verder van de fabriek af te nemen i.v.m. problemen met de elektronica. Pas in de loop van 1990 werd de aflevering hervat, nu echter op het eindpunt Sloterplas van lijn 14, waar gelijk een oude gelede op de trailer werd geplaatst voor afvoer.

Pas een jaar na aflevering kwamen in oktober 1990 de eerste wagens in dienst op lijn 5, kort voor de verlenging naar Amstelveen.

In 2000-2001 werd de serie voorzien van stoffen Compin-bankjes met GVB-emblemen; de 905 was de eerste.

Tussen 2002 en 2005 kreeg de serie een upgrade (revisie) waarbij in ruim vier weken tijd storingsgevoelige punten zijn aangepakt en verbeteringen zijn aangebracht (aandrijving, bestuurderscabine, schortplaten, deurknoppen en vulopeningen voor remzand). Ook kregen de wagens de nieuwe kleurstelling wit-blauw, en maakte het voorste dubbele bankje (zowel in de A als B-bak) plaats voor een enkele om de doorstroom te verbeteren.

Vanaf 2003 gingen de dubbelkoppen aanvullende diensten rijden op lijn 16 en 24.

In 2007 werden de filmrollen vervangen door matrixfilms waarin ook de lijnkleuren waren verwerkt.

Eind 2011/begin 2012 werden kleine logo's voor- en achterop aangebracht. Sinds oktober 2012 krijgen de trams nieuwe deuren met langere ruiten en geïntegreerde drukknoppen.

In het voorjaar van 2015 werden de trams voor de dienst op de Amstelveenlijn aan de voor- en achterzijde voorzien van een rood/gele beplakking van schrikstrepen. Ook op de sneltrams van lijn 51 zijn deze aangebracht.

Voor de vernieuwde Amstelveenlijn worden nieuwe tweerichtingtrams aangeschaft. Dit wordt de serie 15G, die de huidige serie 11G (901-920) en de sneltrams S1 en S2 (45-69) in 2020 op de Amstelveenlijn gaan vervangen. Zowel de oude stadstrams als sneltrams worden echter voorlopig nog niet buiten dienst gesteld. De tramseries 11G en 12G krijgen een extra levensverlengende beurt om nog tot tenminste 2023 dienst te kunnen doen op het stadsnet en de sneltramseries S1 en S2 blijven op het metronet in gebruik totdat ze afgelost worden door de nieuwe metro's van de serie M7.

Eenrichtingwagens 12G (817-841)
12G-trams 822 en 829 aan het eindpunt van lijn 16 en 24.

De overige 25 trams werden - zoals bij de Amsterdamse tram gebruikelijk - als eenrichtingwagen uitgevoerd en zijn dus alleen geschikt voor lijnen met keerlussen aan de eindpunten. Ze verschillen van de 11G-wagens door het ontbreken van de remlichten naast de extra koplampen en in de filmkast. Ze hebben ook geen deuren aan de blinde (linker-)zijde en slechts 1 bestuurderscabine.

De 817-841 vervingen een groot deel van de bolkoptrams 851-886 uit 1957 en 1959 en een aantal slechte luchtwagens 725-779 (8G). De 824 werd in 1993 tijdelijk door Herman Brood beschilderd als reclametram voor Fame Megastore.

In 1999 waren er plannen om enkele 817'ers tot tweerichtingwagens te verbouwen om zo de dienst op lijn 5 uit te breiden; omdat dit te duur was besloot men om drie tienassers uit Duisburg (997-999) te huren. Deze werden in 2003 vervangen door vier tweerichtingcombino's (2201-2204). Voorjaar 1999 werd de 839 voorzien van videobewaking en een sta-balkon achterin om een eind te maken aan de drugsoverlast en vandalisme. De rest volgde in 2000. In 2002 introduceerde 834 (met achterbak van 817) de wit-blauwe huisstijl en 817 (met achterbak van 834) de Compin-bankjes bij de 12G-wagens; ook hier werd het voorste dubbele bankje door een enkele vervangen. In oktober 2003 ging 817 als eerste van zijn serie in de upgrade.

In 2007 werden de lijnfilms door matrixaanduidingen vervangen.

Eind 2011/begin 2012 werden kleine logo's voor- en achterop aangebracht. Sinds december 2012 worden de storingsgevoelige deuren door een nieuw type vervangen met langere ruiten en geïntegreerde drukknoppen. Alle 45 wagens zijn nog aanwezig.

Inzet

Ze zouden in eerste instantie op lijn 1 worden ingezet maar de bovenleidingspanning in Osdorp liet dit nog niet toe. Begin 1991 kwamen ze daarom eerst in dienst op lijn 24 en later op lijn 16 vanuit remise Havenstraat. Na de verlenging van lijn 2 naar Nieuw Sloten vormde deze lijn bijna anderhalf jaar de hoofdinzet. Daarna werden ze verspreid op de Havenstraatlijnen 1, 2, 6, 10, 16, 17 en 24 ingezet. Lijn 5 reed uitsluitend met de 901-920 en lijn 13 had sinds 1992 weer conducteurs.

Eind jaren negentig was lijn 1 de hoofdinzet geworden maar drie maanden voor de komst van de conducteur (en Combino) in augustus 2003 op lijn 1 werd er met het materieel van lijn 16 en 24 geruild waardoor lijn 1 voor het eerst sinds jaren weer tijdelijk vrijwel geheel met eenmansbolkoppen reed. Sindsdien rijden de 817-841 uitsluitend op lijn 16 en 24 naar Amsterdam-Zuid, uitzonderingen daargelaten. Sinds 22 juli 2018, toen lijn 16 werd opgeheven en lijn 24 nog maar 8 dienstwagens heeft, ging dit materieel ook dienst doen op tramlijn 19.

Trivia
  • De 912 was in 1991 te zien in een item van de Duitse zender ZDF over Amsterdam; het fragment waarin een vrouw met haar kip in lijn 5 stapte werd doorspekt met opnamen die aan boord van een 12G-wagen zijn gemaakt.
  • De GVB-trams zijn sinds 1974 vaste figuranten in de Franka-stripreeks. De 918 verscheen in het in 1993 gepubliceerde De Vlucht van de Atlantis waarin Franka bij de halte Prinsengracht nog net lijn 5 naar Centraal Station weet te halen. Datzelfde jaar schitterde een ongenummerd exemplaar als lijn 4 (!) op een nieuwjaarskaart naast bolkoptram 609 van lijn 9. Ruim negen jaar later in Kidnap reed een als 820'er genummerde dubbelkop tijdens dienst op lijn 24 voorbij de Dam; de 817-841 zijn de eenrichtingwagens.
Zie de categorie Trams in Amsterdam van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.