Zichen-Zussen-Bolder

De plaatsen Zichen (met kerk) en Zussen worden in 1139 voor het eerst genoemd ("Sechene cum ecclesia", "Susgene") als een tweeledig domein behorend tot het bezit van het Sint-Servaaskapittel te Maastricht. Staatkundig was Zichen-Zussen een heerlijkheid van het graafschap Loon. Het kapittel inde de tienden via een laathof, in de 18e eeuw de "Hommelenhof".[1] De proosdij van Sint-Servaas had het collatie- of patronaatsrecht van de parochiekerk, die gewijd was aan Sint-Petrus en Sint-Laurentius.[2] Bolder vormde met Meer een aparte Loonse heerlijkheid, waarvan de zetel zich in Bolder bevond. Verder hadden het Luikse Sint-Lambertuskapittel en de Abdij van Munsterbilzen hier bezittingen.[3]

In de 14e eeuw liet de familie Van der Marck een burcht bouwen tussen Zichen en Zussen ter plaatse van de latere Burchtstraat. Op 15 december 1482 werd de burcht belegerd door de Maastrichtenaren, die de Luikse prins-bisschop Johan van Horne steunden in zijn strijd tegen Willem I van der Marck Lumey. Ze werden verpletterend verslagen door de Luikenaren onder aanvoering van Lumey, het "zwijn van de Ardennen" (volgens de aanhangers van de bisschop). Bij dit gevecht, dat als de Slag van Zichen bekend staat, vielen aan Maastrichtse zijde zo'n 500 doden en werden velen gevangen genomen. Het Maastrichtse stadsbestuur betaalde het losgeld voor hun vrijlating en zag zich verplicht daarvoor accijnzen in te stellen. In 1485 werd Van der Marck op het Maastrichtse Vrijthof, onder het toeziend oog van de bisschop, onthoofd.[4] Omstreeks 1500 was er een geschil tussen het Sint-Servaaskapittel en de heer van Zichen over de toegangsweg tot een mergelgroeve van het kapittel. De uitkomst van het geschil was dat de heer van Zichen toegang tot de groeve moest verlenen, maar dat het kapittel moest meebetalen aan het onderhoud van de weg.[2] In 1509 kocht het kapittel de burcht en de heerlijkheid Zichen-Zussen (circa 94 hectare) van prins-bisschop Everhard van der Marck. Aangezien het een Loons leen bleef, werd het geen bank van Sint-Servaas (zoals Vlijtingen en Hees).[5]

Zichen-Zussen-Bolder in zijn huidige vorm ontstond in de Franse Tijd op 9 januari 1796 door samenvoeging van drie dorpen waardoor een kantonhoofdplaats ontstond. Op 7 september 1842 werden Zichen en Zussen twee afzonderlijke parochies. Tien jaar later werd de Sint-Genovevakerk gebouwd. Door uitbreiding van de bewoning zijn de drie kernen die samen het dorp vormen ook tot één urbanistisch geheel vergroeid. De kern Zussen heeft zich vooral naar het oosten toe uitgebreid, Zichen heeft zich periferisch ontwikkeld en Bolder groeide aan via bestaande wegen en nieuwe woonstraten. De verbouwing verdichtte zich voornamelijk langs de in 1833 aangelegde Visésteenweg (N671). Hierdoor ontstond langs deze weg lintbebouwing. Toch zijn in de drie dorpen de oorspronkelijke kernen te herkennen.

In 1977 ging de voormalige gemeente op in de gemeente Riemst.

Het Zichen-Zussen-Bolders zou, volgens een studie van de dialectoloog José Cajot (2011), het klankrijkste (50 verschillende klanken) dialect ter wereld zijn.

Het dorp mag zich met vier muziekverenigingen de meest muzikale deelgemeente van Riemst noemen. In Zussen werd in 1897 de Fanfare Broederband opgericht, later omgevormd tot harmonie en in de volksmond beter bekend als de Fritsen. In 1899 werd in diezelfde parochie het zangkoor Vreugd in Deugd omgevormd tot harmonie, beter bekend als de Dorussen. In Zichen was ondertussen de Fanfare De Werkmanszonen als sinds 1896 actief, beter bekend als de Gèèl. In 1924 werd de socialistische Harmonie De Volksgalm opgericht, beter bekend als "de Rooi" (de Roden).

Grondverschuiving door instorten kalksteengroeve, 1966

De ondergrond in Zichen-Zussen-Bolder bestaat uit kalksteen. Eeuwenlang werd deze steen gewonnen als bouwmateriaal; eerst bovengronds en later ook ondergronds. Ook werd de steen in gemalen vorm gebruikt om de grond te bemergelen. De kalksteenwinning leverde een gangenstelsel op van in totaal zo’n 300 kilometer lengte. Doordat de ondergrond hier uit bijna zuivere kalksteen bestaat, mag strikt genomen niet gesproken worden over mergel. Het gegraven gangenstelsel wordt in de volksmond echter steevast “mergelgrotten” genoemd. Op de wanden van de gangen – die soms wel 10 meter hoog zijn – zijn vele tekeningen aangetroffen. De oudste hiervan dateren uit 1468. In de Tweede Wereldoorlog heeft het gangenstelsel dienstgedaan als schuilkelder. De gangen in Zichen en Kanne zijn onder begeleiding van een gids te bezoeken.

De vele uit Limburgse mergel opgetrokken boerderijen benadrukken het landelijke, agrarische karakter van het dorp. In het dorp bevinden zich twee kerken: de in oorsprong 14e-eeuwse Sint-Pieterskerk en de 19e-eeuwse Sint-Genovevakerk.

• 
  Sint-Pieterskerk
• 
  Sint-Genovevakerk
• 
  Ingang mergelgrot onder de Roosburg
• 
  Monument voor de Roosburgramp-slachtoffers

• Onroerend erfgoed

Zie de categorie Zichen-Zussen-Bolder van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Riemst
Deelgemeenten: Genoelselderen · Herderen · Kanne · Membruggen · Millen · Riemst · Val-Meer · Vlijtingen · Vroenhoven · Zichen-Zussen-Bolder Overige kernen: Bolder · Dries · Elst · Heukelom · Klein-Membruggen · Lafelt · Meer · Val · Zichen · Zussen Belgische gemeenten · Arrondissement Tongeren · Limburg · Vlaanderen