Waalsdorpervlakte

Het gebied maakte oorspronkelijk deel uit van een uitgestrekte strandvlakte en kreeg door zandverstuivingen in onder meer de 13e en 14e eeuw zijn huidige aanblik. De vroegste bewoners waarvan archeologen sporen hebben aangetroffen zijn halfnomadische jagers in de late Bronstijd. In de Romeinse tijd en middeleeuwen waren er op de vlakte meer permanente nederzettingen en landbouwactiviteiten te vinden.[3]

Vanaf de 18e eeuw tot in de tweede helft van de 20e eeuw deed de Waalsdorpervlakte dienst als militair oefenterrein van het Legerkamp Waalsdorp. In 1927 werd er het Meetgebouw gevestigd. Dit groeide uit tot het Fysisch en Electronisch Laboratorium, dat weer het begin was van TNO Defensie en Veiligheid.[4] Naast de TNO-vestiging kwam later een gebouw van het NATO Communications and Information Agency te staan.

Fusillades in de Tweede Wereldoorlog

Tijdens de bezettingsjaren werd de vlakte door de Duitsers gebruikt als fusilladeplaats: verzetsstrijders uit de nabijgelegen gevangenis, het Oranjehotel, werden door de Duitsers op de Waalsdorpervlakte ter dood gebracht. De eerste gefusilleerde was Ernst Cahn, Joodse eigenaar van een ijssalon in Amsterdam. Zijn arrestatie en de razzia's die daarop volgden, leidden eerder tot rellen en de Februaristaking.

Tien dagen later volgden de leden van verzetsgroep De Geuzen en de drie organisatoren van de staking, herinnerd in het gedicht Het lied der achttien dooden. Nog velen zouden volgen, waaronder leden van de CPN, Vrij Nederland, Trouw en Het Parool. De laatste massa-executie vond op 8 maart 1945 plaats als vergelding op de aanslag op Hanns Rauter. Hierbij werden er 38 verzetsstrijders vermoord en onder het zand begraven. Er zijn in totaal tussen de 250 en 280 mensen omgebracht.[5]

Het opgraven van een massagraf in augustus 1945

De verzetsstrijders zijn na de bevrijding herbegraven op onder meer Ereveld Loenen. Van zesentwintig lichamen is tot op heden niet bekend wie de slachtoffers zijn. Er wordt nog steeds actief gezocht naar informatie over hun identiteit, tegenwoordig met DNA-analyse. Ze liggen in afwachting van hun identificatie in een naamloos graf op Ereveld Loenen.[6] In 2010 is één daarvan, verzetsstrijder Gerard Putter, geïdentificeerd.[7] In 2015 zijn drie verzetsstrijders geïdentificeerd. De Werkgroep Vermiste Personen Tweede Wereldoorlog identificeerde hen als de Amsterdammers Douwinus Janse, Karel Walet en Eliazer Pachter.[8]

De houten kruisen bij de dodenherdenking in 1961

Op 3 mei 1946 is een eerste monument geplaatst. Het bestond uit vier houten kruisen. De vier oorspronkelijke houten fusilladekruisen zijn in 1980 vervangen door de huidige bronzen replica's. De houten kruisen zijn overgebracht naar het Fries Verzetsmuseum te Leeuwarden.[9] In de vlakte zijn twee losse kruisen geplaatst, één op een plek waar veel massa-executies plaats hebben gevonden, het andere specifiek als herdenking aan de represaille-executies na de aanslag op Rauter.

Muurtje met op de achtergrond de bronzen kruisen in 2009

In 1949 is een muurtje toegevoegd met de tekst '1940–1945' ontworpen door de voormalige verzetsstrijder Marcus Marinus Oosenbrug. Voor de betonnen rand is in 1975 een plaquette aangebracht met de tekst:

'Hier brachten vele landgenoten het offer van hun leven voor uw vrijheid. Betreed deze plaats met gepaste eerbied.'

Bourdonklok in 2009

In 1959 is bij het monument een klokkenstoel, met één grote luidklok oftewel bourdon, geplaatst, die onder een rede van minister-president Gerbrandy als geschenk van de burgers van Den Haag op 30 april 1959 aan de gemeente werd geschonken. De klok is gegoten door de firma Petit en Fritsen in Aarle-Rixtel en werd meteen in gebruik genomen. Sindsdien vormt ze een belangrijk onderdeel van de Dodenherdenking en wordt daarnaast geluid bij uitvaarten van het Koninklijk Huis. Op de rand van de klok staat een tekst van prof. R.P. Cleveringa:

Ik luid tot roem en volging van hen die hun leven gaven tot wering van onrecht, tot winning der vrijheid en tot waring en verheffing van al Neerlands geestelijk goed.

Bloemen bij het monument in 2009

Jaarlijks wordt op de dag van de nationale dodenherdenking tegen de rand van het monument de Nederlandse vlag gevormd, vroeger met bloemen, tegenwoordig met geverfde dennenappels. Aan weerszijden van het monument worden fakkels geplaatst en er staat een erewacht van 6 personen.

Over de Waalsdorpervlakte wordt een stille tocht gelopen. De stoet vormt zich vanaf het verlengde van de Oude Waalsdorperweg. Het voorste deel van de stoet is gereserveerd voor nabestaanden van de gefusilleerde verzetsstrijders en genodigden. Daarachter volgen de belangstellenden.

Op de Waalsdorpervlakte luidt de Bourdonklok van 19:15 tot vlak voor 20:00 uur.[10] Na het taptoe-trompetsignaal volgen twee minuten stilte. Daarna klinkt het Wilhelmus. De klok wordt weer geluid door de luidploeg en de deelnemers aan de stille tocht lopen vervolgens langs het monument en kunnen bloemen en kransen neerleggen. Totdat de laatste belangstellende het monument heeft gepasseerd, wordt de klok geluid.

Aan de herdenking doen jaarlijks gemiddeld 3000 mensen mee.[11] De organisatie van deze herdenking is in handen van de leden van de Vereniging Erepeloton Waalsdorp waarvan zes man in tenue van de Binnenlandse Strijdkrachten een erewacht vormen bij het monument. De dodenherdenking op de Waalsdorpervlakte werd tot en met 1986 door de NOS uitgezonden op televisie. Sinds 1995 zendt RTL de herdenking uit.

In 2017 besloot de Vereniging Erepeloton Waalsdorp dat personen met een te fors postuur geen deel meer mochten uitmaken van het erepeloton. Volgens de vereniging waren er klachten binnengekomen dat het geen gezicht zou zijn. Het besluit werd landelijk nieuws toen de berichtgeving daarover in april 2018 naar buiten kwam.[12] Nadat er kritiek was gekomen op het verbod van onder meer gemeenteraadsfracties en burgemeester Pauline Krikke, werd het besluit op 8 april weer ingetrokken.[13]

Plattegrond van massagraven op de Waalsdorpervlakte. Tekening van 26 juli 1945 (Bron: NIOD)

• Hongaarse vluchtelingen: Op 15 maart 1957 vond er op de Waalsdorpervlakte een herdenking plaats van de Hongaarse Revolutie van 1848. Enkele honderden Hongaren die na de Hongaarse Opstand van 1956 naar Nederland waren gevlucht, woonden de herdenking bij en legden bloemen bij het Nederlandse oorlogsmonument.[14]
• Vliegramp MH 17: Op 23 juli 2014 werd de Bourdonklok tussen 15.00 uur en 15.55 uur geluid in het kader van de dag van nationale rouw, die werd afgekondigd vanwege de Vliegramp in Oekraïne op 17 juli.[15] Bij deze ramp waren veel Nederlanders omgekomen.

• Erepeloton Waalsdorp – waalsdorpervlakte.nl
• Beschrijving van het monument bij het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Zie de categorie Waalsdorpervlakte van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.