Vliegveld Ursel

Midden 1939 begon het Belgische Regiment Luchtvaarttroepen in het Meetjesland met het aanleggen van drie vliegvelden voor de Belgische militaire luchtvaart. Deze hulpvliegvelden kwamen in Aalter, Maldegem en Ursel. Aalter kreeg het codenummer 26 toegwezen, Maldegem werd aangeduid met 32 en Ursel droeg nummer 33. In Ursel had het 4de Bataljon op gras een piste aangelegd met een lengte van 900 meter. De baan liep van het noordwesten naar het zuidoosten. Begin 1940 was het veld afgewerkt. Voor de vliegtuigen waren er parkeerplaatsen voorzien in de vorm van uitgespaarde openingen in de bossen. Alhoewel de meeste vliegbewegingen plaatsvonden in Aalter werd Ursel vanaf 18 mei 1940 gebruikt voor het uitvoeren van dagelijkse verkenningsvluchten met vliegtuigen van het type Renard R.31, SV.5-Tornado en Fairey Fox.

Op 20 mei 1940 werd het vliegveld voor het eerst gebombardeerd door de Duitse Luftwaffe. Op 23 mei 1940 gaven de Belgen de basis op en maakten ze de landingsbaan onbruikbaar.[1]

Op 27 mei 1940 namen de Duitsers de drie hulpvliegvelden over. In Ursel kwamen er wachthokjes en barakken. In de buurt eiste de bezetter woningen, een klooster en een school op. Deze gebouwen werden gebruikt voor het inrichten van een ziekenzaal, een verblijf voor soldaten van de Luftwaffe en een ziekenhuis. Op het vliegveld voerden de Duitsers drainagewerken uit en ze verbeterden het waterleidingsnet.[1]

Van 19 oktober 1940 tot 10 januari 1941 werd het vliegveld ingenomen door het Corpo Aero Italiano, de Italiaanse luchtmacht, die zich aangesloten had bij de Duitse. Het vliegveld kreeg de codenaam Saturno en de Italianen gebruikten het als uitvalbasis voor de deelname aan de Slag om Engeland.[2] Er werden vliegtuigen van het type Fiat CR.42 gestationeerd.

Erprobungsgruppe 210 nam begin 1941 haar intrek in Ursel. Deze groep kreeg de opdracht om de toen nieuwe vliegtuigen van het type Messerschmitt Bf 210 uit te proberen, alhoewel zij vooral met de types Bf 109 en Bf 110 vloog. Ze verliet Ursel op 20 maart 1941 en verplaatste haar activiteiten naar Wevelgem. Ondertussen werden vliegveld en omgeving verder gemoderniseerd. Er werd een betonnen start- en landingsbaan van 900 meter met bijhorende taxiweg en parkeerplaatsen aangelegd. Het vliegveld werd ook voorzien van bakstenen loodsen en torens voor luchtafweer. Hangars, parkeerplaatsen en overige gebouwen werden gecamoufleerd met netten, struiken en andere beplanting.[1]

Restant van de start- en landingsbaan van het vliegveld B-67

In september 1944 werd het vliegveld door de geallieerden bevrijd. De 217de Airfield Construction Company begon in oktober 1944 met het verlengen en verstevigen van de landingsbaan. Dit verlengen was nodig om de zware toestellen van het type Hawker Typhoon te laten landen. De bovenlaag van de baan werd verwijderd en op de vrijgekomen plaats werd puin gestort. Op dit puin werd stro aangebracht. Het geheel werd afgewerkt met bitumenmatten. Het veld kreeg de codenaam B-67. De "B" in de code gaf aan dat het vliegveld was toegewezen aan de Britse Royal Air Force.

Omdat in september 1944 de Scheldemonding nog steeds in Duitse handen was, besloten de geallieerden om B-67 te gebruiken als thuisbasis voor de 123ste Wing. Deze wing bestond uit vier smaldelen. De eerste Hawker Typhoons werden op het vliegveld ontvangen op 29 oktober 1944. Een honderdtal Typhoons zouden uiteindelijk van het vliegveld gebruikmaken. De meesten namen deel aan de operatie Infatuate. Ze ondersteunden hiermee de Canadezen die met landingsvaartuigen de Scheldemonding wilden bevrijden. Op 8 november 1944 staakten de Duitsers de strijd om de Scheldemonding en kon Antwerpen opnieuw met schepen bevoorraad worden.

Op 26 november 1944 verliet de 123ste Wing het vliegveld voorgoed.[1]

Omdat tegen het einde van 1944 het front zich dieper in Duitsland terugtrok, besliste de Royal Air Force om B-67 in te richten als een forward airfield (vooruitgeschoven vliegveld). De basis werd dus niet langer gebruikt om vliegtuigen te stationeren, maar fungeerde als tussenstop voor jagers die vanuit Engeland vertrokken waren en die omwille van hun beperkte actieradius in Ursel moesten herbevoorraad worden met brandstof en munitie. Bovendien deed het vliegveld ook vaak dienst als noodlandingsplaats.[1]

Op 1 januari 1945 werd het vliegveld voor een laatste keer aangevallen door de Duitsers in het kader van Operatie Bodenplatte. Deze operatie was een poging om de vooruitgeschoven vliegvelden van de geallieerden in België, Nederland en Frankrijk uit te schakelen. Omdat er in Ursel geen luchtafweer aanwezig was op het moment van de aanval, moest het vliegveldpersoneel vluchten en kreeg de Luftwaffe de kans om een aantal vliegtuigen die aan de grond stonden te vernietigen en andere zwaar te beschadigen.[1]

Monument, opgericht ter nagedachtenis aan het oorlogsvliegveld B-67

Na de capitulatie van Duitsland op 8 mei 1945 bleef het vliegveld een rol spelen als tussenstop voor vliegtuigen die bevrijde geallieerde krijgsgevangen aan boord hadden. Hiervoor werden vooral toestellen van het type Douglas DC-3 gebruikt, door de Engelsen ook Dakota genoemd. Het vliegveld werd intussen onderhouden door Airfield Construction Squadrons die tevens 240 buurtbewoners tewerkstelden.

Rond 1955 werd het vliegveld opgebroken. De betonplaten werden gedeeltelijk hergebruikt voor het aanleggen van het huidige reservevliegveld aan de noordzijde van de weg tussen Knesselare en Ursel. Een deel van het beton werd ook gebruikt voor de bouw van de Mariagrot te Kleit.[1]

Op 27 juni 2014 werd een monument ingehuldigd aan het restant van de start- en landingsbaan. In een metalen boog, die een vliegtuighangar voorstelt, werden met kettingen de uitgewerkte silhouetten van een vliegtuig en een groep zwaluwen opgehangen. Het vliegtuig, een Typhoon, symboliseert de bevrijding. De twee zwaluwen stellen de bewoners van de velden in vredestijd voor.[3]

Het huidige vliegveld staat gecategoriseerd als reservevliegveld van de Belgische luchtcomponent. Het werd tussen 1952 en 1955 aangelegd op verzoek van SHAPE (Supreme Headquarters Allied Powers Europe, het centrale commandocentrum van de NAVO). Ook de reservevliegvelden van Bertrix-Jehonville, Saint-Hubert, Weelde, Zoersel-Oostmalle en Zutendaal werden als gevolg van deze NAVO-verordening rond dezelfde tijd ingericht.[4] Voor de aanleg van de baan werd een deel van de betonplaten van het oorlogsvliegveld B-67 gebruikt. Als gevolg van de val van het IJzeren Gordijn en de verminderde dreiging van het Warschaupact werd de vliegbasis in 1993 door de NAVO vrijgegeven.[2]

Het vliegveld heeft één grote start- en landingsbaan van 2980 meter lengte, waarvan voor civiele activiteiten 742 meter kan worden gebruikt. Dit bruikbare gedeelte wordt aangegeven met markeringen. Deze baan is georiënteerd in de 07/25-richting en bevindt zich op een hoogte van 29 m (95 ft).[5] De door SHAPE voorgeschreven taxiweg loopt parallel aan de landingsbaan en kon oorspronkelijk ook als reservelandingsbaan gebruikt worden.

Het vliegveld is in gebruik bij eigenaren van privévliegtuigen en ultralight vliegtuigen en is ook de thuisbasis van de vliegverenigingen Aero Club Brugge en de Vliegclub Ursel die actief zijn tijdens weekeinden en feestdagen. Het domein, buiten de landingsbaan zelf, is vrij toegankelijk voor voetgangers en fietsers. Jaarlijks vindt er een militariabeurs plaats, Wings and Wheels genaamd.[6]

Tijdens de militariabeurs op 7 augustus 2004 reed een dubbeldekvliegtuig van het type Pitts S2B tijdens het taxiën een stilstaand toestel aan. Een piloot liep hierdoor zware verwondingen op aan de hand en het aangezicht. Nadat hij door de brandweer uit het toestel bevrijd was, werd hij afgevoerd naar het ziekenhuis in Gent. Hij verkeerde niet in levensgevaar.[7]

Op 2 januari 2010 stortte een Cessna 172P Skyhawk neer in het beboste gebied in de onmiddellijke omgeving van het vliegveld. Hierbij kwamen de vrouwelijke piloot en haar mannelijke passagier om het leven. Tien minuten na het opstijgen van het toestel woedde boven het vliegveld een hevige sneeuwbui. Vermoedelijk werd het ongeluk veroorzaakt door slechte zichtbaarheid.[8][9]

Op 14 april 2012 viel de motor van een Socata MS880B uit tijdens het simuleren van een landing met motorpech. De piloot probeerde een noodlanding te maken. Hierbij kwam de rechtervleugel van zijn toestel in aanraking met een boom. Het vliegtuig stortte neer op een weiland in de nabijheid van het vliegveld. De piloot werd met lichte verwondingen aan het hoofd afgevoerd naar een ziekenhuis.[10][11]

Het vliegveld is gelegen aan de rand van het natuurgebied het Drongengoed. Tijdens de week beheert het Agentschap voor Natuur en Bos samen met Natuurpunt het domein. Volgens deze verenigingen is de omgeving van de vliegbasis uiterst waardevol omdat zij bestaat uit heide en heideschraal grasland. Op deze natte heide groeit onder andere de zeldzame ronde zonnedauw, een vleesetend plantje. Verder komen er nog een aantal zeldzame diersoorten voor zoals het groentje (een dagvlindersoort), een aantal nachtvlinders, de levendbarende hagedis en de boompieper. Om het heideherstel mogelijk te maken rooide het Agentschap voor Natuur en Bos de naaldbomen tussen de taxiweg en de start- en landingsbaan. Vervolgens werd de toplaag afgeschraapt zodat oorspronkelijke heidebegroeiing zich opnieuw kon ontwikkelen.[12]

Het college van burgemeester en schepenen van Knesselare verleende op 25 mei 2011 milieuvergunningen aan de drie vzw's die van het vliegveld gebruikmaken. Op 27 januari 2012 werd door de stichting Natuurpunt en Partners Meetjesland beroep aangetekend tegen deze vergunningen. Deze vereniging merkte op dat het gebied een hoge ecologische en recreatieve waarde bezit en formuleerde onder meer het bezwaar dat de vele vliegbewegingen de omgeving zouden verstoren. De Raad van State oordeelde dat het niet voldoende aangetoond was dat de vliegactiviteiten inderdaad een storende werking hadden op het milieu en verklaarde het aangetekende beroep niet ontvankelijk.[13]

Vliegvelden in België

Internationaal: Antwerpen · Brussel · Charleroi · Liège · Oostende-Brugge Overig: Balen · Brasschaat · Genk · Grimbergen · Hasselt · Hoevenen · Kortrijk-Wevelgem · Namur · Saint-Ghislain · Saint-Hubert · Spa · Verviers Militaire vliegbases: Bevekom · Beverlo · Bierset · Chièvres · Florennes · Goetsenhoven · Jehonville · Koksijde · Kleine-Brogel · Melsbroek · Moorsele · Oostmalle · Saint-Hubert · Ursel · Weelde · Zutendaal