Oost-Vlaanderen

• Hoogste punt: Hotondberg (150 m)

De Leie komt de provincie binnen vanuit Sint-Eloois-Vijve. Vervolgens meandert (omwille van de geringe bodemhelling) ze langs Olsene, Oeselgem, Gottem, Zulte, Baarle, Machelen, Deinze, Drongen, Astene, Sint-Martens-Leerne, Sint-Martens-Latem, Sint-Denijs-Westrem en ten slotte Gent alwaar ze eveneens in de Schelde afwatert.

De Zuidlede, een rivier die heden ten dage dienst doet als kanaal, vormt een verbinding tussen de Durme te Daknam (bij Lokeren) en de Moervaart te Mendonk. Ook de loop van die Durme (ook wel Kale genoemd) is door de geschiedenis sterk gewijzigd. Oorspronkelijk kwam ze vanuit Aalter de provincie binnen, stroomde vervolgens langs Zomergem en vervolgens oostwaarts tot in Vinderhoute. Daar voegde de Poekebeek, komende vanuit Tielt, zich bij de Durme. Vervolgens stroomde de rivier dan verder noordoostwaarts richting Wondelgem, Langerbrugge, Rodenhuize en Mendonk. Daarna opnieuw oostwaarts doorheen de Moervaartdepressie en zuidwaarts naar Lokeren om via de huidige loop van de Durme in de Schelde uit te monden te Temse. De Brugse Vaart, de Lieve, het Kanaal Gent-Terneuzen en het Schipdonkkanaal hebben de vroegere situatie onherkenbaar veranderd. Aan haar oevers liggen verder ook nog Tielrode en Waasmunster.

De Molenbeek, die ontspringt in Godveerdegem (bij Zottegem), stroomt vervolgens over het grondgebied van Grotenberge, Herzele, Sint-Lievens-Esse, Woubrechtegem, Ressegem, Heldergem, Kerksken, Haaltert, Aaigem, Mere, Erpe, Aalst en Hofstade alwaar ze uitmondt in de Dender. Ze heeft een lengte van ongeveer 25 kilometer. De Dender geeft haar naam aan de Denderstreek en komt vanuit Henegouwen de provincie binnen te Groten-Buisemont, passeert vervolgens de plaatsen Overboelare, Geraardsbergen, Schendelbeke, Idegem, Grimminge, Zandbergen, Hemelrijk, Appelterre-Eichem, Ninove, Okegem, Iddergem, Denderleeuw, Welle, Erembodegem, Aalst, Hofstade, Herdersem, Wieze, Mespelare, Denderbelle, Oudegem om ten slotte in Dendermonde (zoals het toponiem doet vermoeden) uit te monden in de Schelde. Buiten het provinciaal territorium voegt ook de Mark zich bij de Dender. Aan haar oevers ligt het Oost-Vlaamse dorp Viane (bij Geraardsbergen).

De Schelde zelf ten slotte komt de provincie binnen nabij Berchem om vervolgens doorheen gans de provincie te meanderen. Aan haar oevers liggen de plaatsen Melden, Oudenaarde, Ename, Welden, Nederzwalm, Zingem, Asper, Gavere, Eke, Semmerzake, Melsen, Schelderode, Zevergem, Merelbeke, Zwijnaarde en Gent. Hier wordt de Schelde afgeleid in de Ringvaart, waar ook de Leie in uitmondt. De Schelde verlaat Gent richting Melle en stroomt vervolgens langs Kwatrecht, Overschelde, Wetteren, Schellebelle, Bruinbeke, Uitbergen, Nederkouter, Wichelen, Schoonaarde, Appels en Dendermonde alwaar de Dender in haar uitmondt. Ze vervolgt haar pad langs Vlassenbroek, Moerzeke en Baasrode. Vanaf hier vormt de rivier de grens met de provincie Antwerpen. Aan Oost-Vlaamse zijde liggen de plaatsen Hamme en Tielrode alwaar nabij de gemeentegrens met Temse de Durme de Schelde vervoegt. De rivier vervolgt haar weg langs Steendorp en Rupelmonde. Aldaar vindt aan de overzijde van de oever (in de provincie Antwerpen) de monding van de Rupel plaats. Ten slotte liggen ook nog de dorpen Bazel en Kruibeke verder stroomafwaarts aan de oevers van de Schelde. In het laatstgenoemde dorp verlaat de rivier de provincie. Alle genoemde rivieren behoren tot het stroomgebied van de Schelde.

Het noorden van de provincie ligt bijna geheel in de geografische streek Zandig Vlaanderen en wordt vaak verder onderverdeeld in het Waasland (onder andere Sint-Niklaas), het Meetjesland (onder andere Eeklo), het Scheldeland (onder andere Gent en Dendermonde) en de Leiestreek (onder andere Nazareth en Gent). Het zuiden van de provincie is gelegen in Zandlemig Vlaanderen en het uiterste zuiden (onder andere Geraardsbergen, Zottegem, Brakel en Ronse) vormt de Vlaamse Ardennen. In het oosten bevindt zich de Denderstreek (onder andere Aalst, Denderleeuw, Ninove en Geraardsbergen). Oost-Vlaamse gemeenten in de nabijheid van de noordelijke Zeeschelde (onder andere Beveren en Sint-Gillis-Waas) ten slotte worden tot de Polders gerekend.

• 
  Aalst
• 
  Dendermonde
• 
  Eeklo

• 
  Gent
• 
  Oudenaarde
• 
  Sint-Niklaas

• 
  Oost-Vlaanderen

Met ingang vanaf 1 april 2014 valt de provinciegrens van Oost-Vlaanderen samen met de grens van het nieuwe gerechtelijk arrondissement Oost-Vlaanderen. De drie voormalige gerechtelijke arrondissementen van Oost-Vlaanderen (Dendermonde, Gent en Oudenaarde) zullen blijven verder bestaan in de vorm van gerechtelijke arrondissementsafdelingen.

Door het Kiesdecreet van 2011[3] werd vanaf de provincieraadsverkiezingen 2012 de provincie opgedeeld in 3 kiesarrondissementen en 8 provinciedistricten:

(*) Deze kantons zijn zetel van een gerechtelijk kanton.

Gemeenten met een stadstitel hebben "(stad)" achter de naam

Net zoals in de provincie West-Vlaanderen is de bevolking van Oost-Vlaanderen sedert de onafhankelijkheid van België zowat verdubbeld, en blijft de toename daarmee duidelijk onder het nationale gemiddelde. Deze stijging is vrij regelmatig verlopen. De gevolgen voor de bevolkingstoename van de hongersnood te wijten aan de Internationale Aardappelcrisis (periode 1846-1856) en de Eerste Wereldoorlog bleven in Oost-Vlaanderen beperkter dan in West-Vlaanderen. Vanaf 1960 is de groei minder sterk en deze valt zelfs stil in de jaren 80 van de vorige eeuw. Nadien neemt de bevolking weer toe, vooral als gevolg van immigratie uit het buitenland.

Inwoneraantal × 1000

• Bron:NIS - Opm:1806 t/m 1970=volkstellingen; vanaf 1980=inwoneraantal op 1 januari
• 1815: afscheiding van Zeeuws-Vlaanderen aan de provincie Zeeland

De gemiddelde bevolkingsdichtheid bedraagt 504 inwoners per km², 35% hoger dan het nationale gemiddelde en vrijwel gelijk (4% hoger) aan dit van Vlaanderen. De hoogste dichtheid is terug te vinden in de zone die deel uitmaakt van de Vlaamse Ruit. Het Meetjesland en de Vlaamse Ardennen kennen de laagste waarden. Enkel de gemeente Sint-Laureins telt minder dan 100 inw. per km².

De bevolkingsdichtheid van de provincie Oost-Vlaanderen op 1 januari 2017

In 1998 werden drie Oost-Vlaamse begijnhoven opgenomen op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Ze zijn opgenomen op deze lijst vanwege hun unieke karakter en inplanting. Daarnaast zijn ze een unieke getuige van de unieke (in die tijd) onafhankelijkheid van de religieuze vrouw (begijn) in de middeleeuwen in West-Europa. Een andere bepalende factor is het unieke en uitzonderlijke karakter van de combinatie aan stedelijke en landelijke planning enerzijds en de combinatie religieus en burgerlijke architectuur anderzijds. UNESCO maakt een onderscheid tussen begijnhoven van het stedelijk type (a), van het pleintype (b) en van het gemengde type (c).

Het betreft de begijnhoven van Gent (Klein Begijnhof) (c), en Sint-Amandsberg (Groot Begijnhof) (a) en Dendermonde (Alexiusbegijnhof) (b)

Het jaar daarop volgend (1999) nam de UNESCO ook 5 Oost-Vlaamse belforten op in haar lijst van beschermd erfgoed. Ze werden in de lijst opgenomen als erkenning van een architectonische manifestatie van een opkomende burgerlijke onafhankelijkheid van feodale en religieuze invloeden in onder andere het historisch Vlaanderen en het hertogdom Brabant, wat leidde tot een mate van lokale democratie die van groot belang is geweest in de geschiedenis van de mensheid. In vergelijking met de slottoren (symbool van de adel) en de kerktoren (symbool van de kerk) representeert het belfort, als derde toren in het stedelijk landschap, de macht van schout en schepenen. De belforten werden gebouwd tussen de 11e en 17e eeuw en lopen qua bouwstijl daarmee uiteen van romaans, gotisch en renaissance tot barok. Weinig torens zijn vrijstaand. De meeste belforten zijn gebouwd op of aan een stadhuis of lakenhal.

Het betreft de belforten van Aalst, Dendermonde, Eeklo, Gent en Oudenaarde.

Andere belangrijke bezienswaardigheden zijn onder andere:

• De historische middeleeuwse kern van Gent en de twee abdijen die aan de oorsprong van de stad liggen.
• De muur van Geraardsbergen met op de top de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Oudenberg.
• De Onze-Lieve-Vrouwekerk te Sint-Niklaas.
• De dorpskern en Sint-Martinuskerk van het schildersdorp Sint-Martens-Latem.
• Het Gravensteen te Gent.
• Het Slot van Laarne
• Het Belfort en de Borse van Amsterdam in Aalst

Bekende musea in Oost-Vlaanderen zijn onder andere:

• Het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst (SMAK) te Gent
• Het Design Museum Gent
• Het Museum voor Schone Kunsten te Gent
• Het Stadsmuseum Gent
• Het Museum van Deinze en de Leiestreek te Deinze
• Het Mercatormuseum te Sint-Niklaas.
• De Salons voor Schone Kunsten te Sint-Niklaas.
• Het Jenevermuseum van Eeklo.
• Het Centrum Ronde van Vlaanderen te Oudenaarde.
• Het Canada War Museum te Adegem.
• Het Museum Dhondt-Dhaenens te Deurle.
• Het Provinciaal Archeologisch Museum te Ename en het Provinciaal Archeocentrum Velzeke (AVE) te Velzeke.
• Het Schoenenmuseum SONS te Kruishoutem.

Zie ook lijst van musea in Oost-Vlaanderen.

Het grootste aaneengesloten bos van Oost-Vlaanderen is het Drongengoedbos in het Meetjesland, waar verder een bossengordel ligt (onder andere De Vaanders, Hooggoed, Het Leen, Keigatbos, Bellebargiebos, Lembeekse bossen, Vinderhoutse Bossen, Kloosterbos, Heidebos) die doorloopt tot het Stropersbos. Ook in de Vlaamse Ardennen ligt een bossengordel (met onder andere Kluisbos, Muziekbos, Hotond-Scherpenberg, Heynsdalebos, Bos Ter Eecken, Kuitholbos, Koppenbergbos, Spijkerbos, Feelbos, Beiaardbos, Fonteinbos en Ingelbos, Kalkovenbos, Bos t'Ename, Brakelbos, Kloosterbos, Steenbergse bossen, Cotthembos, Parkbos-Uilenbroek, Duivenbos, Hasseltbos, Everbeekse bossen, Bos Nieuwenhove, Raspaillebos). In de rest van de provincie liggen nog andere bosgebieden verspreid (onder andere Fondatie van Baudelo, Buggenhoutbos, Makegemse bossen, Aelmoeseneiebos, Kluizenbos, Liedekerkebos, Kravaalbos, Neigembos).

De provincie Oost-Vlaanderen beheert een aantal Recreatiedomeinen en centra voor milieu- en natuureducatie:[4]

• Bastion VIII[5] (Dendermonde)
• Den Blakken[6] (Wetteren) : Promotiecentrum voor sierteelt
• De Boerekreek[7] (Sint-Jan-in-Eremo): Sportcentrum aan de grootste Meetjeslandse kreek
• De Brielmeersen[8] (Deinze): recreatiedomein
• De Gavers[9] (Geraardsbergen): Recreatiedomein aan 20 hectare grote plas
• Het Gentbos[10] (Merelbeke): 22 ha natuurbos
• Hospicebossen[11] (Nazareth) : 58 ha groene omgeving
• De Huysmanhoeve[12] (Eeklo)
• De Kaaihoeve[13] (Zwalm)
• Kloosterbos[14] (Wachtebeke): 100 ha bos
• Het Leen[15] (Eeklo): 260 ha bos en arboretum
• Puyenbroeck[16] (Wachtebeke): recreatiedomein
• De Roomakker[17] (Tielrode): 12 ha natuurgebied met drie kleiputten
• De Ster[18] (Sint-Niklaas)

De officiële taal is het Nederlands. Tegen de taalgrens ligt echter de faciliteitengemeente Ronse, waar Franstaligen ook in hun eigen taal terechtkunnen.

De Oost-Vlaamse dialecten, vooral door de ouderen nog wel gesproken, vormen een overgangszone tussen het West-Vlaams en het Antwerps/Brabants waarbij de invloed van deze laatste twee op de plaatselijke Oost-Vlaamse dialecten soms heel sterk is. Het Gents heeft een speciale plek en wijkt redelijk sterk af van de andere dialecten.

• AVS richt op de regio's Eeklo, Gent en Oudenaarde en was de eerste regionale televisiezender in Vlaanderen. De zender werd opgericht omstreeks 1981 en heeft een zendlicentie sinds 1988. Er wordt voornamelijk regionaal nieuws uitgezonden.
• TV Oost richt zich, zoals de naam reeds doet vermoeden, op het oosten van de provincie Oost-Vlaanderen (onder andere Geraardsbergen, Dendermonde, Aalst en Sint-Niklaas) en is gevestigd te Sint-Niklaas. De zender behoort tot de mediagroep Concentra en brengt hoofdzakelijk regionaal nieuws. Tot 2 januari 2007 heette de zender Kanaal 3.
• Aalst.TV is de stadstelevisiezender van de regio Aalst. De zender werd opgericht in 2010 en brengt een combinatie van eigen programma's en nieuwsgaring. Sinds december 2012 is Aalst.TV ook elke donderdag te bekijken op TV Oost.
• De Gentenaar, de oudste Belgische krant die nu nog bestaat, behoort tot de mediagroep Corelio. Sinds 1959 verschijnt ze echter als dochterblad van Het Nieuwsblad.
• De stadskrant TiensTiens, die uitsluitend in de stad Gent verschijnt en wordt uitgegeven door de vzw Radar.

De provincie valt grotendeels samen met het Rooms-katholieke bisdom Gent. Daarnaast omvat dit bisdom ook nog de gemeente Zwijndrecht (provincie Antwerpen). De bisschopszetel is gelegen in Gent. Het bisdom telt 34 dekenaten.

In Oost-Vlaanderen bevindt zich de enige kern van oorspronkelijk protestantse gelovigen in Vlaanderen, namelijk in de Geuzenhoek te Sint-Maria-Horebeke (eigenaardige naam voor de plaats van een protestantse gemeente!). Daarnaast zijn er protestantse gemeenten in Aalst, Denderleeuw, Dendermonde, Gent (2), Geraardsbergen, Ronse en Zottegem. Alle behoren ze tot het District Oost- en West-Vlaanderen van de Verenigde Protestantse Kerk in België.

Er zijn twee anglicaanse gemeenten in de provincie die zich beide bevinden in de stad Gent en behoren tot het Aartsdekenaat Noordwest-Europa.

Er zijn verschillende moskeeën gevestigd in de provincie. De meeste hiervan liggen in de stad Gent. De eerste officieel erkende moskee in de provincie was de Yavuz Sultan Selim-moskee in Ledeberg die erkend werd in 2007. De meeste moskeeën zijn in de Turkse (19) en Marokkaanse (15) traditie. Daarnaast is er nog één moskee in Pakistaanse traditie. De overgrote meerderheid van de Oost-Vlaamse moslims is soenniet.

Het openbaar vervoer in de provincie Oost-Vlaanderen is vooral naar en vanuit de stad Gent georganiseerd. Zowel het busvervoer in de provincie en de steden als de Gentse tram worden geëxploiteerd door de Vlaamse Vervoermaatschappij De Lijn.

Het spoorwegvervoer wordt daarentegen op federaal niveau door de Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen (NMBS) georganiseerd. Veruit het grootste station is dat van Gent-Sint-Pieters, andere belangrijke stations zijn die van Denderleeuw, Sint-Niklaas, Aalst, Dendermonde, De Pinte, Oudenaarde, Zottegem en Geraardsbergen.

De belangrijkste autosnelwegen die de provincie doorkruisen zijn de E17, de E40, en de E34. Daarnaast hebben de steden Gent (R4), Aalst (R41), Sint-Niklaas (R42) en Eeklo (R43) elks een ringweg.

Het dagelijks bestuur is in handen van de deputatie. Die telt sinds 2019 vier leden en wordt voorgezeten door de gouverneur. De provincie wordt bestuurd door een coalitie van N-VA, CD&V en Groen.

De deputatie voor de periode 2019-2024 bestaat uit vier gedeputeerden (in volgorde van eerste naar vierde gedeputeerde):[19]

1. Kurt Moens (N-VA)
2. Leentje Grillaert (CD&V)
3. Riet Gillis (Groen)
4. Annemie Charlier (N-VA)

Deze lijst is zeer onvolledig.

• Marc De Buck, -2012
• Guido De Padt, 1994-2000
• Guillaume D'Hanens, 1947-1961
• Albert Van Pottelbergh, 1946-1952
• William Verleysen, 1952-

De deputatie voor de periode 2013-2018 bestaat uit zes gedeputeerden (in volgorde van eerste naar zesde gedeputeerde):[20]

• Alexander Vercamer (CD&V)
• Martine Verhoeve (Open Vld)
• Peter Hertog (sp.a)
• Jozef Dauwe (CD&V)
• Hilde Bruggeman (Open Vld)
• Eddy Couckuyt (CD&V)

De provincieraad van Oost-Vlaanderen telt 84 zetels tot eind 2012, vanaf 2013 slechts 72.

Per provincie wordt er een assisenhof georganiseerd. Het is een rechtscollege dat belast is met het vonnissen van misdaden, politieke delicten en drukpersdelicten (uitgezonderd diegene in verband met xenofobie en racisme). Een hof van assisen bestaat uit twee afzonderlijke organen, namelijk 'het hof', dat bestaat uit een voorzitter, raadsheer in het Hof van Beroep, en uit twee assessoren (bijzitters), rechters in de rechtbank van eerste aanleg en de jury. Deze volksjury van twaalf gezworenen wordt bij elk proces opnieuw samengesteld. Tegen de uitspraak of het arrest van een assisenhof kan men niet in beroep gaan. Wel kan men in geval van procedurefouten in cassatie gaan bij het Hof van Cassatie. Procureur-generaal is Erwin Dernicourt van het gerechtelijk gebied Gent.