Verwoestijning

Verwoestijning (of woestijnvorming) is een term die gebruikt wordt voor zowel het oprukken of zich uitbreiden van een woestijn, als het ontstaan van nieuwe woestijngebieden. Veelal ontstaat verwoestijning door klimaatverandering of door de overexploitatie van de grond door menselijk ondernemen. Verwoestijning is een significant milieuprobleem.

Verwoestijning van een dadelplantage in Marokko

De klimatologische oorzaak van verwoestijning ligt simpelweg in het feit dat gebieden kunnen verdrogen als er minder neerslag valt. Door de huidige klimaatverandering worden droge gebieden vaak nog droger, waardoor in landen als Spanje makkelijker woestijnen vormen. Als de ondergrens van 250 mm per jaar niet meer gehaald wordt, spreken we over een woestijngebied.

Wat menselijke oorzaken betreft zijn er meer mogelijkheden. Op verschillende manieren kan de mens voor verdroging van een gebied zorgen. Merk wel op dat verwoestijning alleen kan plaatsvinden als de klimatologische omstandigheden zich daar ook voor lenen. Het is makkelijker om een gebied in Tsjaad te laten verwoestijnen dan de Noordoostpolder bijvoorbeeld. Onderstaande oorzaken hebben vaak onbruikbaarheid van landbouwgrond als gevolg.

1. Begroeide gebieden worden platgebrand of gekapt, voor het hout en voor het aanmaken van nieuwe landbouwgrond.
2. Hellingen worden bewerkt met landbouwwerktuigen, wat versnelde erosie als gevolg heeft.
3. Grond op hellingen wordt in de verkeerde richting bewerkt, wat versnelde erosie als gevolg heeft.
4. Landbouwgrond raakt uitgeput als gevolg van het verbouwen van één enkel gewas: monocultuur.
5. Buitengewone exploitatie van grondwater. Hierdoor zakt de grondwaterspiegel en neemt de verzilting toe.
6. Irrigatie van landbouwgrond leidt ook tot verzilting en juist verhoging van de grondwaterstand, waardoor planten verdrinken.
7. Ontginning voor de landbouw van natuurlijk begroeid land.
8. Watererosie leidt tot het wegspoelen van landbouwgrond.
9. Bevolkingsgroei leidt tot intensief gebruik van, en verhoging van de druk op de landbouwgrond.
10. Zwakke vegetatie wordt begraasd door vee, waardoor een gebied kwetsbaarder wordt.

Men kan een groot aantal maatregelen nemen om verwoestijning tegen te gaan. Een daarvan is het herbeplanten van de randen van de woestijn. Vegetatie houdt water namelijk beter vast in de grond. In de Sahel wordt gebouwd aan de Grote Groene Muur om deze woestijn tegen te houden.[1] Om de grond te behouden neemt men ook maatregelen om de wind op grondhoogte te minderen.

De term 'verwoestijning' wordt soms ook gebruikt voor gebieden die wel voldoende neerslag hebben, maar waar door ontbossing de grond niet meer wordt vastgehouden door de vegetatie en zandstormen de aanwezige vegetatie 'zandstralen'. De grond wordt hierdoor zeer arm en er kan weinig meer groeien. Voorbeelden hiervan zijn IJsland[2] en de Dust Bowl in Amerika.