Sint-Michielsabdij (Antwerpen)
De Sint-Michielsabdij was een norbertijnerabdij in Antwerpen die door de Heilige Norbertus zelf in 1124 gesticht werd aan de oevers van de Schelde. In 1831, tijdens de Belgische Revolutie, werd de abdij volledig verwoest, nadat ze al gedeeltelijk gesloopt was tijdens de Franse bezetting.
| Deel van de serie over kloosters en het christelijke monastieke leven | ||
 | ||
Geschiedenis
In de VIIe eeuw, omstreeks 652, was de heilige Amandus te Antwerpen geweest en had hier enkele jaren verbleven. Hij had er het christendom gepredikt op een plaats genaamd Chanelaus of Caloes (Kiel), een eiland of hoogland ten zuiden van de burcht.
Verschillende geschiedkundigen, zoals Jean-Baptiste Gramaye, Lodewijck van Caukercken, Mertens en Torfs vermelden dat op deze plaats oorspronkelijk een Romeinse Mars-tempel zou hebben gestaan. Dit wordt herhaald door Jan Lampo in zijn "Zwarte Gids voor Antwerpen", 1989 - hfst 1.
Floris Prims vermoedt dat dit ook de plaats was waar later de Kapittelkerk, gewijd aan Sint-Michiel, werd gebouwd: op de rechter Scheldeoever te Antwerpen tussen de huidige Kloosterstraat en de Sint-Michielskaai nabij de Sint-Jansvliet. Deze St.-Michielskerk was de enige parochiekerk te Antwerpen tot 1124. Toen werd een tweede kapittel gesticht op de plaats waar later de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal zou verrijzen. De St.-Michielskerk werd aanvankelijk bediend door een kapittel van 12 seculiere kanunniken. Dat zou erop kunnen wijzen dat dit kapittel de kloosterregel van Chrodegang volgde. De toenmalige bisschop van Kamerijk, waar Antwerpen als onderdeel van het bisdom der Nerviërs (dioecesis nerviorum) ten tijde van Chrodegang onder viel, was een aanhanger van Chrodegang.
De heilige Norbertus was door de paus naar Antwerpen gezonden om dit kapittel te hervormen en om het antisacerdotalisme van Tanchelm, dat zelfs na zijn dood in 1115 nog veel succes kende, te bestrijden. Hieruit ontstond in 1124 de Sint-Michielsabdij, onder het bestuur van de bisschop van Kamerijk Burchard. Ze had uitgebreide gronden zowel in als rond Antwerpen, zoals de heerlijkheid van het Kiel en Beerschot, de gronden van Haringrode en Zurenborg en sinds 1674 de heerlijkheden Berendrecht en Zandvliet.
Zowel de abdijen van Averbode en het nabijgelegen Tongerlo zijn een dochterstichting van de Antwerpse Sint-Michielsabdij.
Isabella van Bourbon de tweede echtgenote van Karel de Stoute en moeder van Maria van Bourgondië stierf in 1465 terwijl ze in de abdij verbleef en werd er begraven. Haar praalgraf, omgeven door 24 pleuranten, was een hoogtepunt van gotische bronssculptuur.
Omstreeks 1624 voltooide Rubens het altaarstuk Aanbidding door de koningen voor het hoogkoor van de abdijkerk. Bij dit schilderij leverde Rubens ook een portret van de opdrachtgever, abt Matheus Irsselius, ter compensatie van de hoge kosten. Het altaarstuk werd tijdens de Franse Revolutie geroofd en naar het Parijse Louvre getransporteerd. Na de slag bij Waterloo kwam het werk in 1815 terecht in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen.
Vernieling
De abdij ging teloor door de Franse bezetting in 1796. De gebouwen werden gedeeltelijk gesloopt om op de terreinen een militair domein in te richten. Omdat Napoleon van Antwerpen een grote op Engeland gerichte oorlogshaven wilde maken, moest er in de plaats van de abdij een marinearsenaal komen met scheepshellingen om oorlogsschepen te bouwen en kazernes voor de militairen.
De toren van de abdij werd in 1807 uitgerust met een semafoor.
In 1831 ontstonden schermutselingen tussen Belgische revolutionairen in de stad en Nederlandse troepen gelegerd in het voormalige Zuidkasteel (de Antwerpse citadel). Vanwege de militaire functie van de abdij richtte de Nederlandse commandant David Hendrik Chassé er zijn artillerie op waarbij de laatste resten werden verwoest.
De Sint-Norbertusparochie in de Antwerpse wijk Zurenborg werd in de 19e eeuw onder de hoede gesteld van de Heilige Norbertus ter nagedachtenis van dit teloor gegaan cultureel en religieus erfgoed.
Heden
De vloer met de vele grafstenen werd overgebracht naar de Antwerpse kathedraal, die haar oorspronkelijke bevloering verloren had tijdens de Franse bezetting. De 18de-eeuwse eikenhouten communiebank en biechtstoel bevinden zich hedendaags in de Sint-Gertrudiskerk van Bergen op Zoom. Het schilderij van het hoofdaltaar is nu in het bezit van het Antwerpse museum voor Schone Kunsten.