Zurenborg

De hoofdstraat van de wijk Zurenborg is de Cogels-Osylei, in het Berchemse gedeelte, dat als geheel bekend is voor zijn architectuur. Een ander belangrijk centrum van de wijk ligt in het district Antwerpen: de Dageraadplaats, bijna volledig omzoomd door restaurants en op zonnige dagen één groot terras.

In 2015 werd een lichtkunstwerk onthuld waarbij de drie middelste bogen van de spoorbrug op de Draakplaats elke avond in regenboogkleuren verlicht worden, als teken van diversiteit en monument voor holebi's en transgenders. In de nabijheid van de brug bevindt zich Het Roze Huis.[1]

De wijk Zurenborg ontstond aan het einde van de negentiende eeuw, op de gronden van de baron Osy de Wichem en werd genoemd naar de hoeve Zurenborg die op de grens lag tussen Berchem en de Antwerpse buurtschap Haringrode. De hoeve werd op haar beurt genoemd naar de omliggende destijds waterzieke verzuurde bodem waar ze als borg op stond. Het ontstaan van de wijk werd gestimuleerd door de bouw van het station Borgerhout (huidige station Antwerpen-Oost) in 1873.

Oorspronkelijk was het de bedoeling om vooral magazijnen, handel en horeca in de buurt van het station in te richten, maar bij gebrek aan belangstelling van handel werd de wijk voornamelijk als residentiële woonwijk ontwikkeld. De wijkontwikkeling werd uitgevoerd door de Société Anonyme pour la Construction de Maisons Bourgeoises.

Zoals de naam van de ontwikkelingsmaatschappij het zelf zegt, was de wijk vooral bedoeld voor de (gegoede) burgerij. Daardoor was er veel aandacht voor verkavelingswijze, schoonheid van gebouwen, bestrating en wijkverfraaiing in het algemeen.[2] Voor Antwerpen is de wijk uniek daar het een van de weinige wijken in deze ontwikkelingsperiode was, die met een coherent stedenbouwkundig plan met een consistent stelsel van straten en pleinen tot stand is gekomen.

Zurenborg kende in de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog door de massale stadsvlucht, een periode van verval. Daarin kwam vanaf de jaren zestig en vooral zeventig een kentering toen de wijk kunstenaars, intellectuelen, politieke hemelbestormers en andere "alternatievelingen" begon aan te trekken. Inmiddels geldt de wijk Zurenborg als een goed voorbeeld in Antwerpen waar mensen van verschillende achtergrond goed met elkaar samenleven.

De ontwikkeling van de Cogels-Osylei (1881–1914) liep parallel met de hoogdagen van bouwstijlen als jugendstil, art nouveau, eclectische stijl en neoclassicisme. Naar deze periode wordt nostalgisch verwezen met de Franse term belle époque (het mooie tijdperk). Architecten als Jacques de Weert, Jules Hofman, Frans Van Dijk en Joseph Bascourt hebben hier fraaie woningen ontworpen voor de gegoede burgerij. Met name bij huizen als 'De Roos' (nr 46) en 'De Zonnebloem' (nr 50), ontworpen door architect Jules Hofman, en 'De Iris' (nr 44) door architect Van Den Bossche en 'Quinten Matsijs' (nr 80) door architect Jacques De Weerdt zijn fraaie art nouveau elementen verwerkt in de façades. Alle huizen hebben een voortuintje en een wandeling door deze straat is een architecturale belevenis. Ook in de nabijgelegen straten als Transvaalstraat en de Waterloostraat zijn veel fraaie huizen te bewonderen. Met name het ensemble huizen 'De vier Jaargetijden' ontworpen door architect Joseph Bascourt is bijzonder. Ook de façades van onder meer 'Les Mouettes', 'Napoleon', en 'Waterloo' in de Waterloostraat hebben veel fraaie details in de façades. Onder de spoorwegbrug bevindt zich een gedenkplaat met daarop het gedicht ‘Thuis’ van Herman De Coninck, de bekende schrijver/dichter die in deze straat woonde, en die de wijk ook woordspelerig 'Burenzorg' noemde.

In de jaren zestig stonden de Cogels Osylei en de naburige straten op de nominatie om te worden gesloopt en plaats te maken voor een groot kantoren en appartementencomplex. Deze plannen zijn uiteindelijk niet doorgegaan en de wijk is sedert 1984 beschermd als stadsgezicht en de meeste huizen zijn geklasseerd als monument. Met steun van subsidies hebben veel eigenaren hun huizen in de loop van de tijd kunnen renoveren.

De Cogels Osylei en ook enkele straten in het noordelijk deel van Zurenborg hebben ondanks protest in de wijk echter reeds lang te lijden van het intensieve zware stadsbusverkeer. Door de vele trillingen en de zware diesel- en fijnstofvervuiling worden veel architectonische details aangetast.

In 1885 vertrokken vanaf de remise "Zurenborg" (station en eindpunt van de Antwerpse buurtspoorweg) de eerste buurtspoorwegtreinen. Deze stelplaats lag naast het Antwerpse Ringspoor van de "Belgische Spoorwegen" en had er een aansluiting mee. Nadat het eindpunt van de reizigerstrams verlegd werd naar de Rooseveltplaats, bleef het buurtspoorwegstation "Zurenborg" toch nog belangrijk voor het goederenvervoer per tram. Na de sluiting in 1960 voor het goederentramverkeer werd het emplacement omgebouwd tot stelplaats voor autobussen. Deze is nog steeds in dienst.

• vanaf station Antwerpen-Berchem: te voet, langs stationsplein (Burgemeester Edgard Ryckaertsplein)
• vanaf station Antwerpen-Centraal: tram 11 richting Berchem Station
• vanaf station Antwerpen-Oost: te voet, langs Plantin en Moretuslei, Dolfijnstraat en Lange Altaarstraat
• vanaf de Groenplaats: zowel tram 4 richting Silsburg als tram 9 richting Eksterlaar

• Officiële wijksite Zurenborg
• Gazet van Zurenborg

Zie de categorie Zurenborg van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.