Sint-Katharinakerk (Hoogstraten)

Op het einde van de Tweede Wereldoorlog (23 oktober 1944) werd de toren opgeblazen door het Duitse leger. De Duitsers vreesden dat de toren dienst kon doen als uitkijkpost voor de geallieerden. De toren vernielde in zijn val de middenbeuk en het stadhuis naast de kerk. Alleen de koorpartij, een gedeelte van de kruisbeuk, de zuilen en de bogen van de middenbeuk bleven toen overeind. Alle aanwezige glaswerken werden vernield. De meeste glas-in-loodramen waren echter sinds 1941 opgeborgen in de grafkelder van rijksvorst Nikolaas-Leopold van Salm-Salm en in 1952 herplaatst. Op 29 maart 1945 werd de kerk een tweede maal getroffen door een V1-bom, waardoor het hoogkoor werd beschadigd.

De toren en de kerk werden naar origineel plan heropgebouwd onder de leiding van de architecten Jozef-Louis Stynen en Pol Berger.[2] Er werd echter voor een betonnen dakgebinte gekozen. Op 1 juni 1958 was de laatste fase van de werken voltooid.

Eind juni 2009 ontdekte men dat de toren stilaan begon scheef te zakken, weg van de middenbeuk. Dit is zowel binnen als buiten goed te zien door scheuren in de muur. Er vallen ook regelmatig stukken zandsteen naar beneden, zodat men gedwongen was een net te spannen. Volgens sommigen is het scheefzakken te wijten aan de mindere kwaliteit van het materiaal dat na de Tweede Wereldoorlog gebruikt werd om de kerk herop te bouwen. Er werd ook betonrot vastgesteld en de leien op de "ui" zijn aan vervanging toe.

De kerk bevat een klein gestoelte uit de 15e eeuw en een groot laatgotisch gestoelte, vervaardigd door Albrecht Gelmers in de periode 1532-1548. In de koorbanken vindt men de afbeeldingen van de apostelen en van heiligen terug. Daarnaast beeldde Gelmers ook heidense taferelen uit en moraliserende volksspreuken. Het is een van de laatste gestoeltes waarin de figuratieve verbeelding zich mocht uitleven, dit werd in 1563 door het Concilie van Trente verboden.

De bouw van de kerk startte in 1525 en het eerste glasraam van "Karel de Lalaing en Jacoba van Luxemburg" dateert van 1528. De glasramen werden bij de bouw reeds in een vroeg stadium ingebouwd. Boven het hoofdaltaar bevinden zich zeven hoge ramen die de zeven sacramenten uitbeelden (1531-1533): doopsel, vormsel, priesterschap, biecht, eucharistie, huwelijk en ziekenzalving. Ze zijn van de hand van glasschilder Antonis Eversoen uit Culemborg. In de noordelijke zijbeuk bevindt zich een groot glasraam dat wordt toegeschreven aan Pieter Coecke van Aelst, leermeester van Pieter Bruegel de Oude: "Het Laatste Avondmaal met de acht Staten van Holland" (1535). Boven het koorgedeelte bevinden zich nog zes ramen van Claes Matthijs.

In 1837 werd de hulp ingeroepen van Leopold I van België en zijn in 1835 opgerichte Koninklijke Commissie voor Monumenten voor het achterstallig onderhoud van de glasramen. De glasramen van de Sint-Goedele basiliek waren immers ook met gelden uit dit fonds gerestaureerd. In 1839 kwam een storm over Hoogstraten die onnoemelijk veel schade veroorzaakte aan de glasramen. Hoogstraten kreeg nu een prioriteit van nationaal belang. Francois Capronnier werd aangesteld als restaurateur. Even later nam zijn zoon Jean-Baptiste Capronnier de zaak over.

Omwille van de oorlog werden in 1941 vijftien historische glasramen uitgehaald en in de grafkelders gestopt. Hierdoor werden deze ramen gered van vernieling. Vier historische, daterend van 1533 tot 1548, en twaalf neogotische glasramen waren tijdens de oorlog niet uitgehaald en hebben de oorlog niet overleefd. Ook het groot glasraam in de zuidelijke zijbeuk werd vernield: "De Besnijdenis van Jezus en de aanbidding der Wijzen". Dit werd opnieuw gemaakt in 1968 door Marc De Groot.

Na de heropbouw van de kerk in de jaren vijftig werden in 1963 kandidaat-glazeniers aangeschreven om de lege plaatsen terug op te vullen. Jan Huet en Marc De Groot sturen hun ontwerpen in. Jan Huet krijgt in 1974 acht nieuwe glasramen toegewezen in het voorste gedeelte van de kerk, terwijl Marc De Groot twaalf glasramen, de parabels en de mirakels, mag plaatsen in de zijbeuken. Helaas stierf op 2 april 1976 Jan Huet, waarna zijn leerling Jan Willemen uit het Nederlandse Dongen de werken kreeg toegewezen. Ook het groot glasraam boven het portaal, "Het Lam Gods", is van zijn hand. De toenmalige kerkfabriek wenste een verwijzing naar het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck, dat eveneens een verwijzing was naar de Heilig-Bloedverering. Wanneer de priester opkeek tijdens de rite van de eucharistie, keek hij in het glasraam dat verwijst naar de tekst: "Zie het Lam Gods, dat wegneemt de zonden ter wereld" (Johannes, I, 29-36). [4]

Het meest recente glasraam, "Laat de Engelen zingen", werd in 2004 ontworpen en in de zuidelijke kruisbeuk geplaatst door Raph Huet, neef van Jan Huet.

De kerk herbergt vijf wandtapijten uit de jaren 1540. Ze stellen de patroonheiligen voor van de graaf en de gravin die de kerk lieten bouwen.

Het oudste document dat betrekking heeft op de aanschaf van klokken voor de toenmalige Sint-Catharinakerk dateert van 12 juli 1430. Hierin is sprake van een lening om "die clocken mede op te helpen in den Torre". We spreken hier nog van de oude romaanse kerktoren. Wegens de grote rekening vermoedt men dat het om verscheidene klokken moest gaan van een vrij groot gewicht. In die tijd hing er ook een reeks van drie voorslagklokjes in de kerktoren. Aan het einde van de 15e eeuw klom hun aantal op tot 7 of 8 klokken, zodanig dat er een muzikaal voorspel uitgevoerd kon worden.[5] Toen de kerk herbouwd werd werden de klokken in de nieuwe toren opgehangen. Ook het originele uurwerk werd teruggehangen op de nieuwe toren.

Begin 16e eeuw werden diverse klokken gegoten voor de kerk van Hoogstraten. Volgens bronnen werd in 1521 een beiaard-meester benoemd wat laat vermoeden dat er toen reeds een beiaard aanwezig was. De beiaard telde in de 18e eeuw 40 klokken. De twee bekendste beiaardiers die deze beiaard bespeelden, waren vader Johannes en zoon Amandus de Gruytters. Deze laatste was de beiaardier tijdens de Franse revolutie. Zijn muziekspel werd ongetwijfeld beïnvloed door richtlijnen van de toenmalige Franse overheersers. Aangenomen wordt dat er op bevel Franse patriottische liederen werden gespeeld.

De historische klokken werden vernield in de Tweede Wereldoorlog.

De huidige klokken dateren van uit de periode van de heropbouw van de toren. In 1957 kwamen 24 Hemonyklokken (1654-1655) van de onbruik geraakte kapittelbeiaard van de Antwerpse kathedraal naar Hoogstraten. Om tot een beiaard met 50 klokken te komen dienden er 26 klokken aangekocht te worden. De firma Michiels in Doornik stond in voor deze levering en voor het herstemmen en opkuisen van de 24 16de-eeuwse klokken. De vernieuwde beiaard werd feestelijk ingespeeld op zondag 1 mei 1960.

De beiaard is uitgerust met een automatisch speelwerk. De klokken werden in de periode 2005-2010 grondig gerestaureerd. In 2018 kwamen er vier nieuwe basklokken bij: Franciscus, Elisabeth, Rombout en Leonardus. Deze werden gemaakt door klokkengieterij Eijsbouts in Asten. Tevens werden alle klokken gestemd. [6]

Het marmeren grafmonument van de eerste graven van Hoogstraten, Antoon van Lalaing en Elisabeth van Culemborg, dateert van 1527-1529 en is van de hand van Jehan Mone. Een barok praalgraf met de afbeelding van de militair Karel Florentijn van Salm (1638-1676) werd gemaakt door de Vlaamse beeldhouwer Pieter Scheemaeckers. Van zijn kleinzoon Nikolaas Leopold van Salm-Salm (1701-1770) is eveneens een marmeren grafmonument in de kerk aanwezig.