Pontus (gebied)

Veel van deze vroege Griekse koloniën stonden bloot aan continue invallen van Perzische volkeren. Alexander de Grote maakte hier een eind aan door het Perzische Rijk te veroveren. Toch bleven veel Perzische dynastieën bestaan zoals de Mithridatische dynastie van Kios, die het koninkrijk Pontus oprichtte in 281 v.Chr. vanuit de westelijke stad Sinope. Van dan af breidde Pontus zich territoriaal uit tot het volledige oostelijke deel van de kust.

Uit de bloeitijd van het koninkrijk Pontus zijn munten bewaard gebleven met prachtig gekarakteriseerde portretkoppen van enkele koningen. De beeltenissen van Mithridates III en Pharnaces I (grootvader van Mithridates VI) zijn hoogtepunten in de hellenistische muntkunst. Op deze munten komt men ook geïdealiseerde koppen tegen.

Pontus in het Romeinse Rijk

Na de overwinning van de Romein Pompejus in de Derde Mithridatische Oorlog deelde deze vrijwel geheel Pontus op onder de heersers van de omliggende rijken, terwijl hij veel steden zelfstandig maakte. Op den duur werd de streek echter samen met Bithynia in het Romeinse provinciale stelsel geïncorporeerd en werd het in 63 v.Chr. omgevormd tot de provincia Pontus et Bithynia.

Na de val van het Romeinse Rijk ging het gebied op in het Byzantijnse Rijk, als het thema Chaldië. Gedurende de middeleeuwen blijft het grootste deel van de bevolking Griekstalig. De grote Joodse bevolking werd vanaf de 7e eeuw uit de Pontus verjaagd. De voorouders van zo'n 90% van alle Asjkenazische Joden kwamen uit Griekse of Perzische gemeenschappen in de Pontus. Zij vertrokken richting het religieus tolerante Turkse Rijk der Chazaren[1].

Vanaf de 11e eeuw arriveren met name in het centrale deel van Pontus grote aantallen Turkse volkeren zoals de Turkmeense Danishmenden, die er hun machtsbasis vestigen. Na de slag bij Manzikert in 1071 hebben de Seltsjoekse Turken vrij spel in Anatolië, de meeste Griekse steden in het binnenland vallen in hun handen. De kuststeden bleven grotendeels buiten schot en onder Byzantijns bestuur. Pas enkele eeuwen later, als de Seltsjoeken en andere Turkmeense stammen zijn verslagen door de Ottomanen zouden zij in gevaar komen. De Ottomanen deelden het Byzantijnse Rijk in tweeën met de verovering van Sinope en scheidde zo Pontus van de rest van het rijk.

Het keizerrijk Trebizonde in het paars (1214)

Nadat de Vierde Kruistocht Constantinopel hadden geruïneerd verhuisde de Byzantijnse Keizerlijke familie naar Trabzon. In april 1204 veroverden Alexius en David Comnenus, kleinzonen van Andronicus I, met hulp van koningin Thamar van Georgië aan wier hof zij in ballingschap waren, de stad. Zij stichtten zo het Keizerrijk Trebizonde dat nog tot 1461 door de Comnenen geregeerd zou worden. Hiermee werd de stad in feite de derde en laatste, hoewel in omvang zeer bescheiden, incarnatie van Rome.

Het Trabzon Vilayet in 1900

In 1461 valt Trabzon, de belangrijkste Pontische stad, in handen van de Turkse Ottomanen. Het zou nog tot 1470 duren voordat de volledige Pontus in bezit was van de Turken, met de inname van Rize. Vanaf dit moment gaan moslims een groot deel van de bevolking uitmaken. Gedurende de 15e en 16e eeuw gaat vervolgens een groot deel van de bevolking over op de Islam. In de 18e en 19e eeuw openden veel Griekse scholen en kloosters waar in het Nieuwgrieks werd onderwezen. Ook arriveren in deze periode veel Islamitische vluchtelingen uit de Krim en de Kaukasus in het gebied, zij zijn uit hun woongebied gejaagd door de Russen.

Het geclaimde grondgebied van de Republiek Pontos

Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren er enkele opstanden van christelijke Grieken in de Pontus, zoals in 1917 in Trabzon, geleid door de lokale bisschop Chrysanthus. Vanuit Samsun bestond tussen 1917 en 1921 een klein regionaal bestuur, onder de naam Dimokratía tou Pontou (Republiek van Pontus). In feite heeft deze organisatie nooit het volledig bestuur gehad over de regio, en de onafhankelijkheid werd ook niet uitgeroepen. Met name de Griekse bevolking van Trabzon en Giresun bood verzet tegen de onafhankelijkheidsbeweging in het westelijke deel van de Pontus. Tijdens de Vredesconferentie van Parijs (1919) werd een onafhankelijke Pontische staat voorgesteld, maar geen van de deelnemers, inclusief Griekenland, steunde het voorstel.

Na de Turkse onafhankelijkheidsoorlog werden de Griekse Christenen met Griekenland uitgewisseld tegen Turkse moslims uit Griekenland. Het betrof met name inwoners van de omgeving van Samsun. Rond Trabzon bleef nog een grote Griekse Islamitische bevolkingsgroep aanwezig, sprekers van het Romeyka. Na de Tweede Wereldoorlog werd er voor het eerst thee verbouwd in de oostelijke regio (rond Rize) van de Pontus. Deze plant was uit de Kaukasus geïmporteerd en het gebied zou de belangrijkste producent van het land worden.

De Turkse Zwarte Zee-regio

Tijdens de 2e helft van de twintigste eeuw vond er nog een volksverhuizing plaats in het gebied. Veel jonge mannen verlieten hun gezin om elders in Turkije of Europa geld te gaan verdienen. In enkele decennia stroomden de bergdorpjes vrijwel geheel leeg. Tegelijkertijd kwamen er in de havensteden veel economische en politieke vluchtelingen uit de Sovjet-Unie te wonen, die er hun eigen markten en buurtwinkels begonnen.

Sinds de jaren 80 is het gebied economisch versterkt, met enkele grote nieuwe universiteiten, vliegvelden, fabrieken en betere infrastructuur. Sindsdien is de bevolkingskrimp ook weer langzaam omgebogen in een groei.

Peter Paul Rubens (1619): Slag der Amazonen. De Amazonen waren volgens de Griekse oudheid een vrouwelijk krijgersvolk dat woonde in Themiscyra, het huidige stadje Terme.

De Hagia Sophia in Trabzon