Nicoline van der Sijs

Zij deed in 1979 haar doctoraalexamen slavistiek aan de Universiteit Utrecht, waar zij als universitair docent werkzaam was totdat de vakgroep omstreeks 1985 werd opgeheven. Vervolgens schakelde ze over op Nederlandse historische taalkunde, het vakgebied waarin ze in 2001 promoveerde aan de Universiteit Leiden.

Zij publiceert vooral over de geschiedenis van het Nederlands en de etymologie van de Nederlandse woordenschat. Van der Sijs heeft als zelfstandig onderzoeker een aantal boeken over taalhistorische onderwerpen gepubliceerd, die zich onderscheiden doordat de materie op wetenschappelijk niveau maar in begrijpelijke taal wordt gepresenteerd. Zij was verantwoordelijk voor de etymologie in de 12e, 13e en 14e editie van de Grote Van Dale. Ze trad in april 2006 toe tot de hoofdredactie van het Etymologisch woordenboek van het Nederlands en was coauteur van het Van Dale Etymologisch woordenboek (zie hieronder). Daarnaast heeft zij een groot aantal artikelen gepubliceerd in het tijdschrift Onze Taal, en bijdragen geleverd aan diverse jaargangen van de Onze Taal Taalkalender.

Begin 2010 nam Van der Sijs het initiatief tot de oprichting van de website etymologiebank.nl,[1] die in november van dat jaar online ging als vervolg op het Etymologisch woordenboek van het Nederlands. Op deze site worden zo veel mogelijk etymologische naslagwerken bijeengebracht, waardoor belangstellenden en onderzoekers eenvoudig een overzicht kunnen krijgen van de stand van kennis over een woord of uitdrukking. Bovendien zullen op de etymologiebank nieuwe etymologische bevindingen worden gepubliceerd. De woordenboeken zijn onder leiding van Van der Sijs gescand en gecorrigeerd door vrijwilligers. De website is ontwikkeld in samenwerking met het Meertens Instituut, het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Kiliaanstichting.

Vanaf 1 januari 2013 is zij projectleider van Nederlab, ‘een laboratorium voor onderzoek naar de veranderingspatronen in de Nederlandse taal en cultuur’, waarvoor zij in opdracht van het Meertens Instituut (penvoerder) een aanvraag heeft geschreven bij het programma Investeringen NWO-groot. Nederlab zal onderzoekers de mogelijkheid bieden langetermijnveranderingen in de Nederlandse taal, letterkunde, cultuur en maatschappij te traceren. Alle Nederlandstalige teksten van de 8ste eeuw tot nu zullen via de Nederlab-website doorzocht kunnen worden met binnen Nederlab ontwikkelde tekstanalysesoftware. In het project werkt het Meertens Instituut samen met het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, alle geesteswetenschappelijke faculteiten, en grote dataleveranciers: Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, Koninklijke Bibliotheek (Nederland) en een aantal universiteitsbibliotheken.

Per 1 januari 2013 is Nicoline van der Sijs aangesteld als hoogleraar historische Nederlandse taalkunde in de digitale wereld aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Daarnaast was ze tot febr 2020 als senior onderzoeker verbonden aan het Meertens Instituut.[2] Vanaf februari 2020 is ze overgestapt naar het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) in Leiden.

In juni 2007 nam Van der Sijs het initiatief om de oorspronkelijke editie van de protestantse Statenvertaling van de Bijbel (1637) te digitaliseren. Binnen een jaar waren alle ruim 2,5 miljoen woorden uit deze tekst overgetypt en gecorrigeerd door een team van 135 vrijwilligers. Daarmee is dit het grootste letterkundige vrijwilligersproject dat tot nu toe in Nederland heeft plaatsgevonden. Op 22 mei 2008 werden de websites met de digitale Statenvertaling[3] officieel geopend door Frits van Oostrom.

Inmiddels hebben de vrijwilligers (georganiseerd in de Stichting Vrijwilligersnetwerk Nederlandse Taal) een groot aantal digitale edities vervaardigd. Zij zijn te vinden op de website van de dbnl, de bijbels tevens op de websites van het NBG en het INL. Alle teksten zijn gedeponeerd bij DANS. De volgende digitale uitgaven zijn voltooid of worden binnenkort voltooid:

• Bijbels uit de 15e-17e eeuw: de Delftse Bijbel uit 1477, de Vorstermanbijbel (1528), de Leuvense bijbel uit 1548, de Liesveltbijbel (editie 1542), het Nieuwe Testament van Jan Utenhove (1556), de Biestkensbijbel (1560), de Deux-Aesbijbel uit 1562, de Lutherse bijbel uit 1648, de tweede druk van de Statenvertaling uit 1657. Andere projecten zijn de Friese Bijbelvertaling van dr. Geert Aeilco Wumkes uit 1943, waarvan de gedigitaliseerde versie te vinden is op de website van de Digitale Historische Bibliotheek Friesland, en de Nije Fryske bibeloersetting.
• Vijf kerkboeken: de Psalmberijming van Petrus Dathenus (1566), de Psalmberijming van Willem van Haecht (1583), Het Boeck der Psalmen van Philips van Marnix (1591), Davids psalmen van Johan de Brune de Oude (1644) en Het boek der psalmen (1773).
• Non-fictieteksten: de spreekwoordenverzameling Nievwe Wyn in Oude Le’er-Zacken van Johan de Brune de Oude (1636), Het Groot VVoordenboeck: Gestelt in ’t Neder-duytsch, ende in ’t Engelsch van Hendrick Hexham (1648), Barbarologia ofte boeren-latyn van Salomon van Rusting (1733), het Huishoudelyk woordboek, vervattende vele middelen om zyn goed te vermeerderen, en zyne gezondheid te behouden, ... door M. Noel Chomel, twee delen (1743), De oorsprong en uitlegging van dagelijks ge­bruikte Neder­duit­sche spree­kwoor­den (1726) en Oorsprong en uytlegging van dagelyks gebruikte Nederduit­sche spre­ekwoor­den (1727) van Carolus Tuinman, en Handleiding tot de kennis van onze Vaderlandsche Spreekwoorden en Spreekwoordelijke zegswijzen van J.P. Sprenger van Eyk (1844).

Vanaf november 2011 is Nicoline van der Sijs als projectleider verbonden aan het Meertens Instituut, waar zij het project Gekaapte brieven coördineert. Hierbij worden ongeveer 10.000 Nederlandstalige, zeventiende- en achttiende-eeuwse brieven ontsloten. De brieven maken deel uit van de Collectie Nederlandse Scheepspost (Admiralty Court) die zich bevindt in het archief van de High Court of Admiralty (onderdeel van The National Archives in Kew, Londen). De totale collectie beslaat ongeveer 38.000 brieven en documenten. Aan het project werken ruim 140 vrijwilligers mee. Op 8 oktober 2012 is de bijbehorende website gelanceerd.

• In 2001 kende het Algemeen-Nederlands Verbond Van der Sijs de ANV-Visser Neerlandia-prijs toe voor haar verdiensten bij het toegankelijk maken van historische teksten. In 2005 verscheen ter gelegenheid van haar 50e verjaardag Taal als levenswerk. Aspecten van de Nederlandse taalkunde, een gevarieerde bundel artikelen met o.a. een vrijwel volledig overzicht van haar publicaties.[4]
• Op 6 november 2006 heeft Van der Sijs de Prijs voor de Geesteswetenschappen van het Prins Bernhard Cultuurfonds ontvangen.[5][6] Ter gelegenheid daarvan schreef zij het Calendarium van de Nederlandse taal, waarin de geschiedenis van het Nederlands wordt gepresenteerd in vele duizenden, chronologisch geordende feiten.
• Op 26 januari 2011 werd Nicoline van der Sijs Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Bij de uitreiking op een bijeenkomst van de Nederlandse Taalunie en het Genootschap Onze Taal noemde staatssecretaris Halbe Zijlstra van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap haar "een van onze meest prominente taalwetenschappers die haar kennis over etymologie en historische taalkunde heeft neergeschreven in een indrukwekkende serie boeken".[7]

• Biografieën, werken en teksten bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)