Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden

Het Nationaal Landschap strekt zich uit over een gebied van ca 20 x 15 km tussen Drachten en Dokkum in de gemeenten Dantumadeel, Noardeast-Fryslân (het deel van de voormalige gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland), Achtkarspelen, Tietjerksteradeel en Smallingerland. Dorpen in of aan de rand van het gebied zijn Bergum, Zwaagwesteinde, Kollum, Buitenpost, Surhuisterveen, Hardegarijp en Giekerk.

Het gebied is een uitloper van het Drents Plateau. Vanwege de grote hoeveelheid kavels die omzoomd worden door ruim 2000 km singelbeplanting heeft het landschap een kleinschalig karakter. Door het dichte netwerk van houtwallen, elzensingels en bomenrijen is een bijzonder landschap ontstaan dat zijn gelijke in Nederland niet kent. Het wordt wel het meest kleinschalige landschap van Nederland genoemd, hoewel het eigenlijk eerder besloten te noemen is. De soms zeer smalle langgerekte kavels zijn bij ontginning van veen in de Middeleeuwen ontstaan. Vrijwel elk perceel heeft een eigen kenmerkende verhouding tussen lengte en breedte, afhankelijk van de tijd van ontginning. Sommige percelen zijn drie keer zo lang als breed, soms vijf keer zo lang, en een enkele keer bijna vierkant. Op de perceelgrenzen werden bomen geplant, of deze kwamen spontaan op.

Kenmerkend zijn verder de ruim 300 dobben. Deze zijn voor een groot deel pingoruïnes die gedurende de ijstijd zijn gevormd. Pingo's zijn (waterhoudende) ondiepe kommen omgeven door een ringwal. Sommige hebben nog een ringwal. Tussen Zwaagwesteinde en Surhuisterveen liggen veel van deze aardkundige verschijnselen. Op de aarden ringwal rond deze pingoruïnes worden vaak prehistorische bewoningssporen aangetroffen. Er liggen verder twee meren in het landschap: Bergumermeer en De Leien.

Ongeveer 2% van het gebied is bebouwd. Enkele dorpen zijn - zoals Drogeham – afgeleid van de ligging op een hogere zandrug die bescherming bood tegen hoge waterstanden – en Twijzel met hun karakteristieke lintbebouwing. Eestrum en Eastermar kennen een typische esdorpenstructuur. Plaatselijk zijn landgoederen met stinsen of staten gesticht, zoals de Fogelsangh State bij Veenklooster, de stins bij Oudkerk en de verschillende staten bij Oenkerk.

Het nationale landschap is grotendeels in beheer van boeren.

Sinds 1996 bestaat er een gebiedscoöperatie Noordelijke Friese Wouden, waarin zes milieucoöperaties en agrarische verenigingen samenwerken. Doel van deze Vereniging Noardlike Fryske Wâlden (NFW) is om er voor te zorgen dat de boeren kunnen blijven boeren en tegelijk de landschapselementen te behouden met behulp van de vergoedingen voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer. De vereniging streeft naar de ontwikkeling van milieuvriendelijke streekproducten en kringlooplandbouw. Ook wil de vereniging boeren de kans geven hun bedrijf uit te breiden zonder dat dit het landschap aantast.

Om de streek een impuls te geven heeft de provincie besloten een vierbaansweg aan te leggen door het gebied, de zogenaamde Centrale As. Deze weg is omstreden omdat deze volgens de critici de kwaliteit van het landschap aantast.

Bij het nationale landschap zijn behalve de provincie en enkele ministeries (LNV, VROM) vijf gemeenten betrokken: Dantumadeel, Kollumerland en Nieuwkruisland, Achtkarspelen, Tietjerksteradeel en Smallingerland. Daarnaast probeert de vereniging Noordelijke Friese Wouden al langere tijd tot een vorm van zelfsturing voor het gebied te komen. Er bestaat voor het hele gebied van de Noordelijke Friese Wouden - dat vrijwel maar niet geheel samenvalt met het nationale landschap - een stuurgroep waarin overheden en streekgroepen deelnemen.

• noardlikefryskewalden.nl/
• Kernkwaliteiten landschap op kaart