NCS-rijtuigen voor de Zuiderzeestoomtram

In 1903 bestelde de NCS bij de fabrieken Hohenzollern in Düsseldorf (machine-installatie en onderstel) en Waggonfabrik Herbrand in Köln-Deutz (bovenbouw) een vuurloos stoomtramrijtuig met het nummer 6 voor de paardentramlijn tussen Utrecht (stad) en Zeist. Tot 1908 is er veel met dit stoomrijtuig geëxperimenteerd, echter met matig succes. Het stoomrijtuig is nimmer in de reizigersdienst ingezet. In 1908 werd het onderstel van een nieuwe ketel en een nieuwe bovenbouw voorzien. De oude bovenbouw werd op een tweeassig rijtuigonderstel geplaatst, waarna dit rijtuig als B 1 in dienst kwam op de Zuiderzeestoomtramlijn tussen Nunspeet en Hattem. In 1909 werd het rijtuig verkocht aan de Nederlandsche Buurtspoorweg-Maatschappij (NBM) waar het als rijtuig 42 heeft dienstgedaan op de tramlijn Utrecht – Zeist. Nadat deze tramlijn in 1949 werd opgeheven ging het rijtuig naar het Nederlands Tram Museum in Weert, maar werd later toch gesloopt.

SHM rijtuig AB 21 van de Gooise Tramweg Maatschappij, te Wognum-Nibbixwoud; 17 juni 2012.

In 1908 stelde de NCS voor de exploitatie op de Zuiderzeestoomtramlijn vier vierassige rijtuigen met eerste en tweede klas in dienst met de nummers BC 1-4, gebouwd door de firma De Groot. Voor de opening van zijtak naar Kampen Zuid werden in 1914 nog twee rijtuigen BC 5-6 door Allan geleverd. Na de fusie tussen de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS), waartoe de NCS inmiddels behoorde, en de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM) tot Nederlandse Spoorwegen (NS) werden deze rijtuigen in BCt 211-216 vernummerd. Na de sluiting van de Zuiderzeestoomtramlijnen in 1931 werden de rijtuigen overgeplaatst naar de tramlijn Kwadijk – Edam – Volendam. Nadat ook deze lijn in 1933 werd gesloten werden drie rijtuigen verkocht aan de Gooische Tramweg-Maatschappij (GoTM), waar de BCt 215 als 19, de BCt 211 als 20 en de BCt 216 als 21 in 1934 in dienst werden gesteld. De andere drie rijtuigen werden in 1931 gesloopt. Na het inkrimpen van GoTM keerden de drie rijtuigen terug naar de NS, die ze vervolgens overdeed aan de Noord-Zuid-Hollandsche Stoomtramweg-Maatschappij (NZHTM). Bij de NZHTM werden de rijtuigen, genummerd als B24-B26, gebruikt als bijwagen achter de elektrische trams tussen Haarlem en Leiden. Met het opheffen van deze verbinding in 1949 werden de rijtuigen doorgeschoven naar de verbinding Scheveningen – Den Haag – Leiden – Katwijk / Noordwijk. De B24 en B25 werden hierbij voorzien van gesloten balkons. Bij de B26 werd deze verbouwing niet uitgevoerd, in 1950 werd de B26 uit dienst genomen en als magazijnwagen in Leiden gebruikt. Na de opheffing van de NZHTM in 1961 werd de B26 van dusdanige historische waarde bevonden dat deze aan de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS) werd geschonken. In 1965 schonk de NVBS het rijtuig aan de Tramweg-Stichting, die het rijtuig tussen 1965 en 1971 liet opknappen en restaureren in de staat van de GoTM. In 1971 werd het rijtuig als GoTM 21 bij de Museumstoomtram Hoorn – Medemblik (SHM) in gebruik genomen in historische museumtrams tussen Hoorn en Medemblik. De B24 en B25 werden in 1961 gesloopt.

Voor de derdeklasreizigers stelde de NCS in 1908 vijf tweeassige door Van der Zypen & Charlier gebouwde rijtuigen C 1-5 in dienst. In 1913 werd de C 5 verbouwd tot tweede klas en kreeg het nummer B 1. De C 3 volgde in 1915 als B 2. In dat laatste jaar werd de C 4 gedeeltelijk voorzien van tweede klas en als BC 10 in gebruik genomen. Bij de NS kregen de rijtuigen de NS-nummers Ct 201-202, Bt 201-202 en BCt 201. In 1923 werden de rijtuigen verkocht aan de NBM, waar ze met de nummers 70-74 op de tramlijn tussen Utrecht en Zeist werden ingezet. Een drietal hiervan is in 1943 door de Duitsers weggevoerd naar Beuthen (thans Bytom geheten), waar ze tot in de jaren 1980 hebben dienstgedaan. De 74 is in 1949 in Nederland gesloopt.

Naast de vijf tweeassige derdeklasrijtuigen, bouwde Van der Zypen & Charlier in 1908 ook drie vierassige derdeklasrijtuigen voor de Zuiderzeetramlijnen van de NCS. Bij de NS werden deze rijtuigen in Ct 211-213 vernummerd. Na de sluiting van de Zuiderzeestoomtramlijnen in 1931 werden de rijtuigen overgeplaatst naar de tramlijn Kwadijk – Edam – Volendam. Nadat ook deze lijn in 1933 werd gesloten werden drie rijtuigen verkocht aan de Gooische Tramweg-Maatschappij (GoTM), waar ze als 16-18 in 1934 in dienst werden gesteld. Na het inkrimpen van GoTM keerden de drie rijtuigen terug naar de NS, die ze vervolgens overdeed aan de Noord-Zuid-Hollandsche Stoomtramweg-Maatschappij (NZHTM). Bij de NZHTM werden de rijtuigen, genummerd als B21-B23, gebruikt als bijwagen achter de elektrische trams tussen Haarlem en Leiden. Met het opheffen van deze verbinding in 1949 werden de rijtuigen doorgeschoven naar de verbinding Scheveningen – Den Haag – Leiden – Katwijk / Noordwijk. Na de opheffing van de NZHTM in 1961 werden de rijtuigen gesloopt.

In 1908 stelde de NCS voor de exploitatie op de Zuiderzeestoomtramlijn vier tweeassige lokaalspoorpostbagagewagens in dienst met de nummers LD 1-4, gebouwd door de firma De Groot. Met de opening van de zijtak van Kamperstraatweg naar Kampen Zuid in 1914 volgden nog twee postbagagewagens LD 5-6, gebouwd door Allan. In de jaren 1920 werden deze postbagagewagens in de NS-nummering opgenomen als PDt 201-206.

Met de sluiting van de Zuiderzeestoomtramlijnen in 1931 werd een deel van het materieel, waaronder in ieder geval de PDt 205, overgeplaatst naar de tramlijn Kwadijk – Edam – Volendam. Nadat ook deze lijn in 1933 werd gesloten werd het materieel afgevoerd en verkocht voor sloopt. Niet al het materieel kwam uiteindelijk op de sloop terecht. Enkele exemplaren wisten aan de sloper te ontkomen door als tuinhuis of schuur te worden gebruikt.

In 2004 werd bij een boerderij in Middelie de wagenbak van de voormalige NCS LD 5 ontdekt, welke vervolgens door de Museumstoomtram Hoorn – Medemblik werd verworven en in afwachting tot herstel in Hoorn is opgeborgen.