Monnickendam

Op 25 februari 1355 – de dag na Sint Matthijsdag – verkreeg Monnickendam van de graaf van Holland, Willem V, handvesten en privileges, ook wel stadsrechten genaamd. Monnickendam vielen belangrijke voorrechten ten deel, waardoor de stad samen met andere steden (van Holland) goed op de kaart kwam te staan. De stad Monnickendam vormde een eigen rechtskring met een eigen wetgeving, een eigen rechtspraak en een eigen bestuur. Dit betekende het begin van verdere groei. Een kerk werd gebouwd op de driesprong Kerkstraat, Noordeinde, Middendam. Tegenwoordig resteert alleen hiervan de Speeltoren.

In 1356 werd ook begonnen met de uitbreiding van de stad en omstreeks 1400 werd nabij de huidige Grote of Sint-Nicolaaskerk een klooster gebouwd met de naam Mariëngaarde. De Grote Kerk of Sint-Nicolaaskerk is na 1400 gebouwd.

In 1575 werd de ommuring van de stad vervangen door een omwalling met vier poorten en vier bastions. Op het bastion voor de Zuiderpoort werd later de joodse begraafplaats ingericht; daar is een restant van de muur nog aanwezig. Van de rest van de omwalling getuigt alleen de vesting, een wandelpad om het grootste gedeelte van de historische stad.

Het is niet zo eenvoudig een volledig beeld te vormen van Monnickendam in de veertiende eeuw, omdat er geen afbeeldingen van bewaard zijn gebleven. Wel weten we dat Monnickendam in die tijd een duidelijke bestuurlijke of economische centrumfunctie en een bevolkingsomvang had, die rechtvaardigden dat het stadsrechten kreeg.

Er zijn twee mogelijke verklaringen voor de naam:

1. Op dammen in een vestinggracht werden weleens stenen torentjes geplaatst om het (illegaal) oversteken van dam te bemoeilijken. Omdat die torentjes ook wel monniken werden genoemd zou Monnickendam daarom zo genoemd kunnen zijn.
2. Tot in de dertiende eeuw stond het gebied onder invloed van het Friese Norbertijner klooster Mariëngaarde. Monniken uit dit klooster bezorgden Monnickendam mogelijk zijn naam.

Na 1575 maakte de stad een periode van bloei door. Nu nog herinneren gebouwen en straatnamen aan de bedrijvigheid van deze periode. In de binnenstad van het stadje staan tientallen monumentale panden. Het gebouw De Waag doet denken aan de kaasmakerijen en verschillende straatnamen aan onderdelen uit een bepaalde bedrijfsuitoefening. De huidige scheepswerven en de rokerijen zijn vanaf deze periode blijvend in Monnickendam aanwezig geweest.

Door de voortdurende stroming van het water vanuit de voormalige Zuiderzee naar de rivier de Purmer Ee (deze rivier stond in rechtstreekse verbinding met de achterliggende meren zoals Purmer, Beemster, Schermer tot aan Alkmaar) konden grote zeeschepen Monnickendam aandoen.

Het gevolg was dat Monnickendam een bloeiende handel met de Oostzeelanden onderhield. Ook hiervan zijn nog kenmerken aanwezig. Na het afsluiten van de Purmer Ee met de Nieuwendam kwam Monnickendam in verval. Wel kwam er via een nieuw gegraven trekvaart handel met Amsterdam. In Waterland kwam toen onder andere een uitgesproken stadsgerichte veeteelt op gang.

In de jaren 1499 en 1513 werd de stad door twee zware stadsbranden getroffen. Na de eerste brand bleven niet meer dan honderd huizen en de Grote kerk behouden. Bij de tweede brand werden, evenals bij de eerste brand alleen de kerk, en verder een vrouwenklooster en enkele huizen daar in de buurt behouden. Op de speeltoren na, die ook nog verschillende keren is verbouwd en aangepast, is er momenteel in Monnickendam geen gebouw meer uit 1355.

De pest woedde in 1451 en in 1513. In 1513 was er een pestepidemie die van Pinksteren tot oktober in Monnickendam huishield.

Tot 1940 werden delen van de stad gerenoveerd en vond er verdere nieuwbouw in de oude binnenstad plaats. Na 1959 werd de stad naar het zuiden uitgebreid. Monnickendam is uitgebreid met de volgende wijken: Oranjewijk, Markgouw, Ringshemmen, Ooster Ee, Binnengouw en Buitengouw (in volgorde van bouw). Monnickendam heeft ongeveer 9.555 inwoners.[1] De gemeente Monnickendam is in 1991 opgegaan in de gemeente Waterland, waarin ook andere plaatsen als Marken en Broek in Waterland zijn opgenomen. Het gemeentehuis, ontworpen door Alberts en Van Huut, staat aan de Pierebaan.

De gemeente Waterland bestaat naast Monnickendam uit de plaatsen (kernen):

• Marken
• Broek in Waterland
• Ilpendam
• Katwoude
• Overleek
• Watergang
• Uitdam
• Zuiderwoude
• Purmer