Martinikerkhof

Het Martinikerkhof is een van de drie grote pleinen in de binnenstad van Groningen, door de eeuwen heen vooral omgeven door gebouwen met een kerkelijke of bestuurlijke functie. De andere twee zijn de Grote Markt en de Vismarkt. Het plein is een oase van rust in de binnenstad en dat terwijl het tot in de zeventiger jaren van de twintigste eeuw gebruikt werd als parkeerplaats. Nu is het voormalig kerkhof bijna volledig autovrij en ademt het de sfeer van een klein parkje.

Martinikerkhof Groningen
Het Martinikerkhof (2009)
Geografische informatie
Locatie      Groningen (stad)
WijkBinnenstad
Algemene informatie
Opvallende gebouwenMartinitoren, Martinikerk, Provinciehuis en Prinsenhof.
Martinikerkhof (april 2010)

Prominent op het Martinikerkhof bevindt zich de Martinikerk met de Martinitoren. Ook de huizen aan de zuidkant van deze kerk (tussen de Sint Jansstraat en de Grote Markt) liggen aan het Martinikerkhof.

Geschiedenis

De oudste bewoning van het Martinikerkhof dateert uit de vierde eeuw voor het begin van de jaartelling. Op het plein stond van 1112 tot 1627 de Sint-Walburgkerk, een kerkburcht die diende als bolwerk van (de vertegenwoordiger van) de bisschop van Utrecht. De bisschop pretendeerde landsheer te zijn van Groningen, maar al in de 12e eeuw claimden de stadjers dat niet de bisschop maar zij zelf de Sint-Walburg hadden gebouwd. In hun strijd om zich te ontworstelen aan de heerschappij van de bisschop was de Walburg in de middeleeuwen een frequent strijdtoneel.

Op de plaats van de kerk bevonden zich eerder al een tweetal houten gebouwen (het eerste ± 650), met mogelijk ook al een religieuze functie.

Op de plaats waar ooit een waterput van de Sint-Walburgkerk was, staat sinds 1990 het kunstwerk 'Het Tiende Teken' (van het stadsmarkeringsproject ter gelegenheid van het 950-jarig bestaan van de stad), eveneens in de vorm van een put. De put, ontworpen door de Franse filosoof Paul Virilio, bedoelt 'uitzicht te geven op het middelpunt van de aardbol, waar verleden, heden en toekomst zich samenballen'. De hoekpunten van het kunstwerk verwijzen naar de negen andere stadmarkeringen.

Het Sint-Walburgkerkhof als begraafplaats is in de 17e eeuw vervangen door het Nieuwe Kerkhof. Het Martinikerkhof (en ook de Martinikerk: voor de 'rijke stinkerds') is in gebruik geweest tot 1828 toen wettelijk niet meer binnen de stadsmuren mocht worden begraven. De oudste graven in het eerdere heidense grafveld liggen tot onder de Grote Markt en dateren uit de vijfde eeuw, die van het Martinikerkhof uit de 9e eeuw.

Een gedenksteen (1810) herinnert aan Regnerus Praedinius (1510 - 1559), rector van de Sint-Maartenschool ter plaatse. Delen van de Sint-Maartensschool (1350) zijn nog herkenbaar in het Provinciehuis.
Op de hoek met de Sint Jansstraat een beeld (Norman Burkett, 1987) ter ere van dichter en Ploeglid Hendrik de Vries (1896-1960). De Vries was verbonden aan het Gemeentearchief dat was gevestigd in het tegenoverliggende pand. Van hem gaat het verhaal dat hij zijn lunchpauzes in de dakgoot van het gebouw doorbracht. Het beeld geeft een compositie van figuren uit het werk van de dichter weer en wordt bekroond door een portretkop van De Vries. Tegen de noordwand van de Martinikerk het provinciaal herinneringsmonument 1940-1945 'Sint-Joris en de draak' van Oswald Wenckebach (1959).
Op 30 april 2013 is op het Martinikerkhof een koningslinde geplant ter gelegenheid van de inhuldiging van koning Willem-Alexander.

Aan de oostzijde van het Martinikerkhof staat het provinciehuis, waarin een oude gevel ingebouwd is die vroeger in de Oude Kijk in 't Jatstraat stond. Het gebouw aan het Martinikerkhof dateert uit 1917, achter dat gebouw ligt de voormalige Sint-Maartenschool uit de 16e eeuw die nu dienstdoet als vergaderzaal voor Provinciale Staten.

Aan de noordzijde ligt de Prinsenhof met daarachter de Prinsentuin. Tot september 2005 was hier de regionale omroep RTV Noord gevestigd. Het gebouw is verbouwd en is nu een hotel. Direct rechts van de Prinsenhof ligt de Gardepoort die toegang geeft tot de Turfstraat. In die straat een gerestaureerd wooncomplex, de vroegere turfschuur van het Prinsenhof.

Op de hoek met de Sint Walburgstraat staat het gebouw van Kunstlievend Genootschap Pictura. Hier stond oorspronkelijk de oude weem van de Sint-Walburg.

Aan de westzijde is in de negentiger jaren van de twintigste eeuw een kantoren- en appartementencomplex gebouwd, genaamd de Prefectenhof. Op die plek stond voordien het politiebureau, dat na het vertrek van de politie jarenlang een van de bekendste kraakpanden was in Groningen. De nieuwbouw sluit aan bij het verder monumentale karakter van het Martinikerkhof. De naam 'Prefectenhof' herinnert aan het in de middeleeuwen ter plaatse gelegen steenhuis van de prefect van Groningen, de vertegenwoordiger van de landsheer, de bisschop van Utrecht. Bij de bouw van de nieuwe Prefectenhof is archeologisch onderzoek verricht waarbij de fundamenten van de oude Prefectenhof konden worden blootgelegd.

Monumenten

Aan het Martinikerkhof staan achttien bouwwerken die als rijksmonument worden beschermd. Drie gebouwen hebben de status van gemeentelijk monument.

Adres Bouwjaar Beschrijving Monument Afbeelding
Martinikerkhof 11469Het icoon van Groningen, de MartinitorenRM 18553
Martinikerkhof 2KosterijRM 18554
Martinikerkhof 313e - 15e
eeuw
MartinikerkRM 18555
Martinikerkhof 8-8a1913Garage met chauffeurswoning voor J,E, Scholten, ontwerp P.M.A. HuurmanRM 485871
Martinikerkhof 9RM 18556
Martinikerkhof 101729Het Feithhuis, gebouwd op de locatie van de oude weem van de Martinikerk. Later woonhuis van Franciscus Gomarus en van Johan Adriaan Feith.RM 18557
Martinikerkhof 11laat -
middeleeuws
RM 18558
Martinikerkhof 12-13circa 1550Voormalige Sint-Maartenschool, nu Statenzaal, en Huis Cardinal (conciërgewoning)RM 18559
Martinikerkhof 12-131917Provinciehuis, ontworpen door J.A. VrijmanGM 106770
Martinikerkhof 1419e eeuwWoonhuis uit twee verdiepingen met kroonlijst. Oudere kern (17e eeuw) waarschijnlijkRM 18560
Martinikerkhof 1916e eeuwWoonhuis met twee woonlagen en een steil zadeldak. In 1975-75 gerestaureerd door Stichting StadsherstelGM 102542
Martinikerkhof 21-22Dubbel woonhuis, twee verdiepingen met schilddakRM 18561
Martinikerkhof 2315e tot
20e eeuw
Prinsenhof, thans hotel. Deel gebouwd als klooster (Broeders des Gemenen Levens), later woning bisschop,stadhouderlijk hof, militair hospitaal en complex Radio NoordRM 18562
Martinikerkhof 24Eenvoudig pand, tweede verdieping van latere datumRM 18563
Martinikerkhof 251660
datering in tympaan
Karakteristiek pand onder dwars zadeldakRM 18564
Martinikerkhof 261768-69Pictura, vermoed wordt dat ter plekke de weem van de Sint-Walburgkerk heeft gestaan.RM 18733
Martinikerkhof 2719e eeuwHoekpand, hoek Martinikerkhof en Sint-Walburgstraat, drie verdiepingen onder afgeknot schilddakGM 102546
Martinikerkhof 28RM 18565
Martinikerkhof 29RM 18566
Martinikerkhof 30RM 18567
Martinikerkhof 31RM 18568
Panorama van het Martinikerkhof in november
Zie de categorie Martinikerkhof (Groningen) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.