Lijst van kapitelen in het westwerk van de Sint-Servaasbasiliek

De Maastrichtse operarii aan het werk (kapiteel 26)

De romaanse bouwsculptuur van het westwerk van de Sint-Servaaskerk is ontstaan tussen circa 1140 en 1150. In deze periode maakte de kerk en het daaraan verbonden kapittel van Sint-Servaas een bloeitijd door. Verschillende Maastrichtse proosten stonden als kanselier van het Heilige Roomse Rijk nauw in contact met de Rooms-Duitse keizers. Onder proost Arnold van Wied (1138-1151) werden grote delen van de kerk vernieuwd en werd het westwerk voorzien van rijkversierde kapitelen, waarbij overeenkomsten zijn vastgesteld met de door Arnold en zijn zuster Hedwig gebouwde Sint-Clemenskerk in Schwarzrheindorf (bij Bonn) en de stiftskerk van Essen, tegenwoordig Dom van Essen.[1][2]

De kunsthistorica Elizabeth den Hartog geldt als expert op het gebied van de Maaslandse sculptuur in het algemeen, en die te Maastricht in het bijzonder. In een reeks wetenschappelijke publicaties toonde zij aan dat een groot aantal 12e-eeuwse sculpturen in onder andere Maastricht, Luik, Hoei, Tongeren, Borgloon, Sint Odiliënberg, Rolduc, Aken-Burtscheid, Bonn, Essen, Eisenach en Utrecht nauw met elkaar verwant zijn en vervaardigd zijn door één of meerdere met elkaar verwante beeldhouwateliers, mogelijk uit Noord-Italië afkomstig. Tussen 1140 tot 1170 was een dergelijk atelier van 'steenmetsen' waarschijnlijk permanent in Maastricht gevestigd. Deze groep steenbeeldhouwers, die ook de Sint-Servaaskerk van beeldhouwwerk voorzag, wordt aangeduid als het Heimo-atelier, naar een kapiteel in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek waarop deze naam voorkomt. Het atelier is mogelijk ook afgebeeld op kapiteel 26 in het westwerk van de Sint-Servaas.[3]

Nog steeds is van enkele voorstellingen de betekenis onduidelijk, maar Den Hartog slaagde erin om van de meeste kapitelen de filosofische achtergrond te achterhalen. Veel voorstellingen zijn geïnspireerd door middeleeuwse boeken als De mirabilibus mundi, het Liber floridus en bestiaria.[4] Het 'lezen' van de kapitelen vergt veel kennis van de twaalfde-eeuwse denkwereld, zoals die via de Parijse scholen verspreiding vond over de christelijke wereld. Voor het Maasland waren met name de geschriften van Wibald van Stavelot en de neo-Augustijnse leer van Hugo van Sint-Victor van grote invloed. In verschillende voorstellingen op de westwerkkapitelen is de invloed van Augustinus' De civitate Dei aanwijsbaar.[5]

Vier romaanse kapitelen die ooit deel uitmaakten van de westwerkarcade bevinden zich thans elders in de kerk. Deze arcade bevond zich boven de triomfboog en bood vanuit de Keizerzaal zicht op de kerk en het priesterkoor. De arcade bestond wellicht uit vijf rondbogen en daartussen vier zuilen met kapitelen. De arcade werd waarschijnlijk rond het midden van de 15e eeuw dichtgemetseld, toen het vlakke romaanse plafond werd vervangen door het huidige gotische gewelf. Drie kapitelen kregen een plaats elders in de kerk; het vierde bevindt zich thans in het lapidarium in de oostcrypte van de kerk.

• 
  Dichtgemetselde arcade in oostmuur Keizerzaal
• 
  Zuiderbeuk en kapel met links een westwerkkapiteel
• 
  Hergebruikt westwerkkapiteel in het noordertransept
• 
  Westwerkkapiteel in het lapidarium (oostcrypte)

• Westwerk van de Sint-Servaasbasiliek
• Westwerkaltaar van de Sint-Servaasbasiliek
• Lijst van schilderijen, beelden en monumenten in de Sint-Servaasbasiliek
• Lijst van kapitelen in de kooromgang van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek
• Lijst van beelden in Maastricht
• Iconisch kapiteel

Zie de categorie Romanesque capitals in the Westwork of Sint-Servaasbasiliek van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.