Joodse gemeenschap in Nederland

Synagoge Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, Rotterdam Blijdorp

De Portugees-Israëlietische Esnoga aan het Mr. Visserplein in Amsterdam

Het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap is veruit de grootste organisatie in het Nederlandse jodendom; het is ruim twee keer zo groot als het Liberale Verbond en dertien keer zo groot als het Portugese Israëlitisch Kerkgenootschap. Het NIK beheert meer dan 40 functionerende synagogen in heel Nederland (waarvan dertien in groot-Amsterdam) en ruim 350 begraafplaatsen. De rabbijnen leiden in samenwerking met hun bestuursleden de Nederlandse joodse gemeenschap.

Het NIK is de grootste en belangrijkste vertegenwoordiger van het Nederlandse jodendom en om die reden is deze organisatie ook opgericht. Koning Willem I vond in 1814 (naar Frans voorbeeld) dat de joodse gemeenten zich moesten verenigen in één organisatie. Tot die tijd had iedere joodse gemeente nog een grote bestuurlijke autonomie, maar dit veranderde in de loop van de negentiende eeuw als gevolg van de Verlichting. In plaats van vreemdelingen werden joden Nederlandse burgers die voor de wet gelijk waren aan christelijke medeburgers. Vandaar dat het NIK ook 'Israëlitisch' werd genoemd. De zittende macht beschouwde joden officieel niet langer als een apart volk ('de Joodsche Natie'), maar als burgers van de Israëlitische godsdienst. Het chique begrip Israëlitisch moest ook iets verhullen. 'Joden' was toentertijd zo'n gangbaar scheldwoord dat sommige mensen tot op de dag van vandaag van 'joodse mensen' spreken om te benadrukken dat het hier echt om mensen gaat. Dat de staat in die tijd nog vanzelfsprekend een christelijke macht was blijkt uit de term 'kerkgenootschap', een term die uiteraard niet van joodse oorsprong is.

Op zijn hoogtepunt in 1877 vertegenwoordigde het NIK 176 Gemeenten. Steeds meer joden migreerden echter naar de hoofdstad. Voor de Tweede Wereldoorlog was het aantal joodse gemeenten daardoor al teruggelopen tot 139.

Op het moment zijn er 40 joodse gemeenten aangesloten bij het NIK. De joodse Gemeenten staan bekend als Nederlands Israëlitische Gemeente (plaatsnaam) of NIG (plaatsnaam), met uitzondering van enkele gemeenten, zoals die van Amsterdam en Maastricht. Zij staan bekend als Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge of NIHS. Zij delen een gezamenlijk hoofdkantoor in de Amsterdamse wijk Buitenveldert, nabij de Vrije Universiteit en het VU Medisch Centrum.

De Portugees-Israëlietische Gemeente Kahal Kados Talmud Torah (PIG) vertegenwoordigt de Sefardische joden in Nederland. De PIG is de oudste Joodse gemeente van Nederland. Zij beschikt over twee synagoges: de immense eeuwenoude Esnoga aan het Mr. Visserplein, nabij het Waterlooplein, en de in 1995 geopende Snoge te Amstelveen.[1] Daarnaast beheert ze ook enkele Portugese begraafplaatsen waaronder de begraafplaats Beth Haim (Huis des Levens) in Ouderkerk aan de Amstel. Het is Nederlands oudste joodse begraafplaats.

Masorti jodendom heeft als onderscheidend kenmerk dat men de Halacha weliswaar centraal stelt, maar qua interpretatie van wat de Halacha is, kan verschillen van de Orthodoxie. Grote verschillen liggen in het feit dat bij het Masorti-jodendom, dat in Amerika bekendstaat als 'Conservative' en zich tussen Orthodox en Reform in bevindt, mannen en vrouwen gelijke taken kunnen hebben in de gebedsdiensten en dat zij meestal gemengd zitten. Er zijn echter grote verschillen tussen lokale gemeenten. Zo heeft de Gemeente Masorti Almere-Weesp de traditionele rolverdeling tussen man en vrouw in de eredienst, maar heeft de Masorti Joodse Gemeente Beth Shoshanna Deventer een zogenaamd egalitair minjan, waarbij vrouwen en mannen gelijkwaardig zijn. Aan de gemeenten van Masorti Nederland (MN), die nog in opbouw zijn, is rabbijn David Soetendorp, jongere broer van zijn collega-rabbijn Awraham Soetendorp, verbonden; zij maken daarnaast gebruik van de diensten van buitenlandse rabbijnen, die geregeld Nederland bezoeken.[2]

Het Liberaal Jodendom (internationaal: 'Reform'-jodendom) is grotendeels georganiseerd in het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom, de landelijke koepel van de Liberaal Joodse Gemeenten (LJG) en Progressief Joodse Gemeenten (PJG), het is de progressieve tegenhanger van het NIK. Deze organisatie bestaat uit acht gemeenten. De LJG beheert vier begraafplaatsen (Hoofddorp, Amstelveen, Rijswijk en Enschede). De LJG heeft verschillende synagoges door Nederland verspreid, te weten in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Den Haag, Tilburg, Haaksbergen, Dieren en Zuidlaren. Zowel de landelijke overkoepelende organisatie als de afzonderlijke gemeenten staan bekend als 'LJG'.[3] Onder dezelfde koepel ressorteren het studiecentrum Rimon en de uitgeverij Sja'ar, het Robert Levisson Instituut voor de opleiding van rabbijnen, voorgangers en overig kader, en is men geaffilieerd met de Progressief Joodse jongerenbeweging Netzer. Ook werkt men samen met de Progressief Joodse Zionistische organisatie ARZA. Internationaal opereert men onder de koepel van de World Union for Progressive Judaism, de WUPJ.

Beit Ha'Chidush (BHC) bestaat sinds 1995 uit een gemeente in Amsterdam, die drie keer per maand een dienst heeft. De gemeente heeft sinds 1 juni 2015 als rabbijn Tamarah Benima. BHC houdt zijn activiteiten in de Uilenburger Synagoge. BHC, internationaal verbonden met Liberal Judaism UK, valt onder het Reformjodendom. [4]

Klal Israël of voluit de Open Joodse Gemeente Klal Israël, bestaat sinds 2005 en is een progressief-joodse gemeente in Delft (synagoge Koornmarkt 12), die tweewekelijks samenkomt voor sjoeldiensten en lernbijeenkomsten (studiebijeenkomsten), en daarnaast op Joodse feest- & treurdagen. Klal Israël is een egalitaire gemeente, behorend tot het Reconstructionistisch jodendom, waarin alle leden, ongeacht hun geslacht of seksuele geaardheid, gelijkwaardig zijn. Ook staat Klal Israël opener voor mensen die niet halachisch Joods zijn, maar wel via bijvoorbeeld een Joodse vader of grootouder sterk verbonden zijn met het jodendom, en wie een Joodse vader heeft én een Joodse opvoeding genoot, is voor Klal Israël volledig Joods. Klal Israël is internationaal verbonden met de Joodse Reconstructionistische Beweging ('Reconstructing Judaism').[5][6] Rabbijn is Hannah Nathans die haar smicha ontving van Aleph, en lid is van de Reconstructionist Rabbinical Association (RRA). Klal Israël maakt, zoals ook de LJG-gemeenten, deel uit van de World Union for Progressive Judaism, de WUPJ.

Minyan HaMakor is aangesloten bij Aleph Alliance for Jewish Renewal. De focus is Joodse spiritualiteit. Minyan HaMakor staat open voor ieder met een Joodse achtergrond of giur en hun partners, en voor hen wier hart hen drijft te onderzoeken of Jodendom hun pad is en voor wie dit een sterk verlangen is. Rabbijn is Hannah Nathans die haar smicha ontving van Aleph.[7]

Rosj Pina en Maimonides zijn onderdeel van het Joods Bijzonder Onderwijs. Rosj Pina verzorgt basisonderwijs vanuit een orthodox oogpunt maar met respect voor een niet-orthodoxe leefwijze van kind en ouders. Er wordt gemengd onderwezen. De school is geaffilieerd met het NIK en de NIHS en PIG Amsterdam, de voornaamste orthodoxe organisaties.[9]

De Joodse Scholengemeenschap Maimonides verzorgt voortgezet onderwijs vanuit een vergelijkbaar oogpunt. Het onderwijs is op seculier gebied identiek aan het onderwijs op iedere andere school. In aanvulling wordt er ook onderwijs gegeven op verschillende niveaus in het jodendom, joodse geschiedenis en Ivriet (Hebreeuws). De school staat open voor zowel seculiere als traditioneel-gelovige joden. Zo is er een dagelijkse (niet-verplichte) ochtenddienst en heeft men vrij met de joodse feestdagen. Wie niet in Amsterdam woont kan op vrijdagmiddag eerder vrij krijgen, zodat men voor het begin van de sjabbat thuis kan zijn.[10]

Het Cheider verzorgt onderwijs op alle niveaus: peuterspeelzaal, kleuterschool, basisschool, en voortgezet onderwijs (VMBO, havo, vwo), alsmede speciaal onderwijs. Dit alles is gevestigd in één enkel gebouw, met in totaal ongeveer 300 leerlingen.

De school heeft een streng religieus (charedisch) uitgangspunt. Jongens en meisjes zijn na de kleuterklassen gescheiden, tijdens alle lessen en pauzes, en hebben ook eigen schoolpleinen en ingangen; binnen het gebouw loopt een scheiding waar alleen personeel doorheen mag. Er zijn ook ouders van minder orthodoxen huize die hun kinderen hiernaartoe sturen.[11]

Het Kollel Chacham Zwi verzorgt onderwijs aan getrouwde (jonge)mannen die tot de charedische, ofwel strikt-orthodoxe wereld behoren. Circa 5 mannen studeren in het Kollel. Het Kollel is gevestigd in de Beth hamedrosh ets chaim "בית המדרש עץ חיים" Hoofd van het kollel, ofwel Rosj Kollel, is de Britse rabbijn Ball.

Het Nederlands Israëlitisch Seminarium (NIS) verzorgt formeel deeltijd volwassenenonderwijs in joodse onderwerpen zoals Talmoed en Halacha, alsmede Bijbels en Modern Hebreeuws, Thora-commentaren en andere onderwerpen. Rector van het Seminarium is rabbijn Raphael Evers.[12]

Het Beth Hamidrash Ets Chajiem geeft ruimte aan mensen om samen te leren.

Joods Educatief Centrum Crescas is een onafhankelijk instituut voor joodse educatie aan volwassenen. Crescas heeft geen formele binding met een van de joodse kerkgenootschappen. Door het geven van cursussen en lezingen op diverse joodse gebieden probeert Crescas de joodse identiteit binnen de Nederlands-joodse gemeenschap te versterken. Het Crescas-programma bestrijkt een breed scala aan joodse onderwerpen.

• Opperrabbijn Aryeh Ralbag, opperrabbijn van de NIHS Amsterdam, Den Haag en Rotterdam.
• Opperrabbijn Binyomin Jacobs, opperrabbijn Inter Provinciaal Opper Rabbinaat (IPOR).[14]
• Rabbijn Raphael Evers, NIK-rabbijn (media, Nederlands Israelitisch Semenarium)
• Rabbijn Huisman, Hoofdrabbijn gevangenis (Amsterdam)
• Rabbijn E.M. Maarsen, NIK rabbijn (kashroet)
• Rabbijn Ing. Jitschak Vorst, em. van Amstelveen.
• Rabbijn Z. Spiero (Amsterdam)
• Rabbijn Yehoedah Vorst (Rotterdam)
• Rabbijn A.L Heintz (Utrecht)
• Rabbijn Wolff (Amsterdam)
• Rabbijn S. Spiero (Haarlem)
• Rabbijn S. Evers (Amersfoort)
• Rabbijn Stiefel (Flevoland)
• Rabbijn Schapiro (Limburg)
• Rabbijn Levine (Nijmegen)
• Rabbijn Katzman (Den Haag)
• Rabbijn Groenewoudt (Amstelveen)
• Rabbijn S.Steinberg (Brabant)

Rabbijn Sebbag

Rabbijn Padwa

Rabbijn Boll

• Chacham emeritus dr. Pinchas Toledano
• Rabbijn Joseph B. Serfaty

Rabbijn Awraham Soetendorp

• Rabbijn Awraham Soetendorp, em. rabbijn van LJG Den Haag.
• Rabbijn Menno ten Brink, eerste rabbijn van LJG Amsterdam en van de Joodse Gemeente Paramaribo, decaan van het Levisson Instituut.
• rabbijn Ira Goldberg, tweede rabbijn van de LJG Amsterdam.
• rabbijn Marianne van Praag, rabbijn van de LJG Den Haag, LJG Gelderland en LJG Flevoland en hoofd van de BeroepsVoorbereidende Vorming van het Levisson Instituut.
• rabbijn Albert Ringer, rabbijn van de LJG Rotterdam en LJG Twente.
• rabbijn Tamarah Benima, rabbijn van de PJG Noord-Nederland en voormalig hoofdredacteur van het NIW, sinds 1 juni 2015 rabbijn van Beit ha'Chidush
• rabbijn Navah-Tehila Livingstone, rabbijn van de LJG Utrecht.
• rabbijn Corrie Zeidler, rabbijn van de LJG Brabant.
• rabbijn Kineret Sittig, freelance rabbijn en lid van het College van Rabbijnen.
• rabbijn Hetty Groeneveld, freelance rabbijn en lid van het College van Rabbijnen.
• rabbijn David Lilienthal, em. rabbijn van LJG Amsterdam, em. decaan van het Levisson Instituut.
• rabbijn Joram Rookmaaker, tweede rabbijn van LJG Amsterdam en legerrabbijn

• Rabbijn Elisa Klapheck, voormalig rabbijn van Beit ha'Chidush, thans rabbijn in Frankfurt
• Rabbijn Hannah Nathans, voormalig rabbijn van Beit ha'Chidush, thans rabbijn van de Reconstructionistische Open Joodse Gemeente Klal Israël in Delft en HaMakor, Centrum voor Joodse Spiritualiteit
• Rabbijn Issachar Tal