Italiaanse gemeenschap in België

De eerste Italianen arriveerden reeds in de renaissance in België. Dit waren voornamelijk kooplieden en Toscaanse bankiers. In het begin van de negentiende eeuw vestigden zich een deel Italianen uit het noorden van het land zich in Wallonië en Brussel. Zij hielden zich voornamelijk bezig met de kolenmijnen in Wallonië. Een grote immigratiegolf was er eigenlijk niet.

Al in de 19de eeuw kwamen al kleine groepen Italiaanse arbeiders, handelaars en vluchtelingen naar België. Het stereotype beeld van een Italiaan in die tijd was dat van de orgeldraaier, een soort rondtrekkende muzikant. Deze migratie bleef echter in grenzen. In 1910 woonden slechts 4490 Italianen in België.

Ze werden pas een grote groep vanaf de jaren '20 en vooral na de Tweede Wereldoorlog, toen velen als gastarbeiders in de mijn- en staalindustrie kwamen werken.[1] Deze industrieën hadden toen een hoge nood aan arbeidskrachten, die door de binnenlandse markt niet gedekt kon worden. Vanaf 1922 begonnen Belgische mijnen officieel arbeiders te rekruteren in Italië; anderen kwamen spontaan naar het land. Zo groeide de Italiaanse gemeenschap aan tot ongeveer 30.000 personen.[1] De Italianen waren toen echter niet de grootste groep gastarbeiders. Tijdens het interbellum waren dit de Oost-Europeanen. Na 1945 kwamen veel Oost-Europese landen echter onder communistisch bewind. Deze nieuwe staten dwongen hun burgers in het buitenland te kiezen tussen blijven en hun nationaliteit verliezen, of terugkeren. Veel Oost-Europeanen kozen om terug te keren. De Belgische bedrijven moesten dus elders gastarbeiders gaan zoeken.[2] Dit deden zij nu voornamelijk in Italië.

Na de Tweede Wereldoorlog werden er verdragen getekend tussen België en Italië om gastarbeiders te sturen om in de steenkoolmijnen te werken. Voor de Kolenslag was een een absolute noodzaak om arbeidskrachten te vinden die het ongezonde en laagbetaalde werk wilden doen. Onder impuls van werkgeversorganisatie Fedechar sloot de Belgische regering op 20 juni 1946 het Accord du Charbon af met Italië, dat voortaan 200 kg steenkool kreeg voor elke werkdag van een Italiaan in een Belgische mijn. De gastarbeiders werden gelokt met beloftes van hoge lonen en pensioenen.[2] Het aantal Italianen in België groeide hierdoor aanzienlijk. In 1947 waren er 81.134 in België. In 1961 was dit 200.086.[3] De omstandigheden van de arbeiders waren echter niet zoals beloofd. Het werk was zwaar en onveilig. De immigranten kregen vaak te maken met racisme. Na de mijnramp van Marcinelle, waarbij meer dan de helft (136) van de 262 slachtoffers Italianen waren, en nadat de Belgische regering weigerde extra veiligheidsmaatregelen te nemen, zegde de Italiaanse regering het immigratieverdrag op. De industrie begon dan vooral arbeiders te werven in Spanje, Marokko en Turkije.[2]

In 1946 kwamen er zo'n 24.000 en in 1948 46.000, de overgrote meerderheid kwam uit het zuiden van Italië en Sicilië. Tegen 1961 waren er zo'n 200.000 Italianen in het land en maakten zij 44% uit van de niet-Belgische bevolking. Na de mijnramp van Marcinelle in 1956 nam de Italiaanse instroom echter drastisch af.

Italianen bleven echter immigreren, in de vorm van spontane migratie en door gezinshereniging. In 1970 bereikte het aantal Italianen in België daarom een recordhoogte van 250.000, de grootste groep niet-Belgen die België ooit herbergde. In 1968 kregen de Italianen, als EEG-burgers, het recht zich vrij doorheen de EEG te beweging. Het aantal Italianen in België nam echter af; de verbeterde Italiaanse economie maakte een eind aan de emigratie en veel in België wonende Italianen keerden ofwel naar huis, of lieten zich inburgeren.[1]

Na de crisis van 2008 kwam een nieuwe migratiestroom op gang. Deze keer van voornamelijk jonge, hoogopgeleide mensen, die in België werk komen zoeken.[1]

De Italiaanse gemeenschap integreerde zich goed in de Belgische samenleving, ook al omdat zij dezelfde godsdienst hadden. Volgens statistieken waren er in 2007 zo'n 235.763 Italo-Belgen, met inbegrip van Belgen met een dubbel paspoort.[4] Meer dan 25.000 is van Siciliaanse afkomst. Ongeveer 2,5 % van de Belgische bevolking is van op zijn minst gedeeltelijk Italiaanse afkomst.

De Italo-Belgen concentreren zich voornamelijk in de voormalige mijnstreken in de provincies Henegouwen, Luik en Limburg. Het gebruik van het Italiaans is miniem vergeleken met vijftig jaar geleden en de Italo-Belgen spreken meestal Frans of Nederlands.

Ook de Italiaanse keuken is wijdverspreid in België. Spaghetti is een gerecht dat zo goed als onbekend was voor de komst van de Italiaanse mijnwerkers, maar is nu niet meer weg te denken uit de Belgische keukens, ook bij de gewone Belgische gezinnen.

Deze kaart toont per gemeente welke groep buitenlanders (mensen zonder Belgisch paspoort) het grootst is. Gemeenten waar dit de Italianen zijn, zijn in het paars ingekleurd. Klik op de afbeelding voor meer details.

Omdat België (in tegenstelling tot bv. Nederland) geen etnische statistieken verzamelt, is het exact aantal Italianen in België niet bekend. In 2014 verbleven 156.584 personen in België die de Italiaanse, maar niet de Belgische nationaliteit hadden.[5] Dit cijfer houdt echter geen rekening met nieuwe Belgen en hun nakomelingen. In 2006 leefden 277.128 mensen in België die, ongeacht hun nationaliteit in dat jaar, met de Italiaanse nationaliteit geboren waren. Dit cijfer geeft een betere benadering van de grootte van de Italiaanse gemeenschap, maar blijft nog altijd onvolledig. Het is immers mogelijk dat iemand met Italiaanse roots met de Belgische nationaliteit geboren wordt, bijvoorbeeld kinderen van genaturaliseerde Italianen, of kinderen uit gemengde huwelijken.[6]