Hagia Sophia

Het gebouw werd aanvankelijk opgetrokken als kathedraal van Constantinopel onder het Byzantijnse Rijk, nadat er op dezelfde plaats al twee eerdere kerken hadden gestaan. De eerste genaamd Megale Ekklesia ("Grote Kerk") werd in 360 gebouwd in opdracht van keizer Constantius II. Na beschadiging door brand en rellen in 404 liet keizer Theodosius II in 415 de tweede kerk bouwen, die in 532 bij het Nika-oproer werd verwoest. Keizer Justinianus I gaf hetzelfde jaar opdracht tot de bouw van het huidige gebouw, dat centraalbouw combineert met axiaalbouw.

Het werd in slechts vijf jaar geconstrueerd onder leiding van de architecten Isidorus van Milete en Anthemios van Tralles. Ze hadden geen bouwervaring. De keizer die de opdracht gaf had twee eisen: het moest zo snel mogelijk worden gebouwd en uniek zijn. Tien van de circa 18 meter hoge donkergroene pilaren van het huidige gebouw zijn aan de tempel van Artemis in Efeze onttrokken, die volledig afgebroken is nadat dit wereldwonder eerst nog zelf een tijd had dienstgedaan als prestigieuze kerk, maar door brand was verwoest. In 537 werd de kerk van de Heilige Wijsheid ingewijd.

Op 7 mei 558 stortte de koepel van de Hagia Sophia in, waarschijnlijk ten gevolge van een aardbeving het jaar voordien.
Daarna is de koepel met iets kleinere diameter herbouwd. De diameter bedraagt 33 meter.

Vier zware bogen, die door contreforten of steunberen worden gesteund, dragen de gemetselde koepel. De druk van de koepel wordt door pendentieven (hoekzwik) op de gehele boog overgebracht. Deze bouwwijze, een koepel op pendentieven, is later vele malen herhaald.

De bouw was van grote betekenis voor de orthodoxe Kerk en het Byzantijnse Rijk en is het eerste voorbeeld van Byzantijnse architectuur. De Hagia Sophia was eeuwenlang de grootste kathedraal ter wereld. De kathedraal was zo rijk en kunstig versierd met iconen, dat keizer Justinianus zou hebben uitgeroepen "Salomo, ik heb je overtroffen!"

Nadat de kruisvaarders Constantinopel hadden ingenomen en hun leider Enrico Dandolo de keizerskroon had afgeslagen, kozen ze op 9 mei 1204 voor Boudewijn IX van Vlaanderen. Op 16 mei werd hij in de Hagia Sophia tot Latijnse keizer van Constantinopel gekroond. Dandolo overleed kort nadien en werd in de kerk begraven. Bij de herovering in 1261 maakte de Byzantijnen - de kruisvaardersgruwel indachtig - het graf leeg en gooiden ze zijn gebeente voor de honden.[1] De Ottomanen lieten het graf definitief verwijderen, maar in de 19e eeuw brachten Italiaanse restauratoren terug een merksteen aan in de vloer van de waarschijnlijke locatie (oostgalerij).[2]

Na de verovering van Constantinopel door het Ottomaanse Rijk onder Mehmet II in 1453 werd de Hagia Sophia een moskee en ging Aya Sofia heten. Hiervoor werd het gebouw voorzien van minaretten en werd het kruis op de centrale koepel vervangen door een halve maan. Binnenin werden zes platen met de namen van Allah, Mohammed en de vier rechtgeleide kaliefen aangebracht. De Byzantijnse muurschilderingen en mozaïeken werden met een witte pleisterlaag bedekt.

In 1934 werd de moskee door Mustafa Kemal Atatürk tot een seculier gebouw gemaakt en werd het een museum. Oude mozaïeken werden opnieuw zichtbaar gemaakt.

In 1985 werd het gebouw door de UNESCO tot werelderfgoed verklaard, samen met andere gebouwen in Istanboel.

De Hagia Sophia is de basis geweest voor alle moskeeën die na de verovering van Constantinopel werden gebouwd in het Ottomaanse Rijk. Zo zijn de Turkse moskeeën in Nederland gebouwd naar het voorbeeld van de Hagia Sophia met de koepelvorm dominant aanwezig. Een goed voorbeeld is de Mevlana Moskee in Rotterdam en de gelijknamige in Konya, Turkije.

De afgelopen jaren is de roep om de Hagia Sophia opnieuw tot moskee te bestemmen toegenomen. Eerder werden eveneens de Hagia Sophiakerk van Trabzon en de Hagia Sophiakerk van Iznik tot moskeeën omgedoopt. De regerende AKP van Recep Tayyip Erdoğan is een warm pleitbezorger van het idee. Ook de extreemrechtse MHP is verklaard voorstander: in november 2013 diende de MHP-politicus Yusuf Halaçoğlu een wetsvoorstel met die strekking in.[3][4] Tegenstanders zien in de plannen een verdere poging tot islamisering van het land.[5] Uitlatingen van de Turkse vicepremier Bülent Arınç in november 2013 om van de voormalige kathedraal weer een moskee te maken hebben geleid tot woordenwisselingen tussen Turkije en Griekenland.[6]

• 
  Hagia Sophia in de huidige tijd
• 
  Binnenzicht
• 
  Mozaïek van de Heilige Johannes Chrysostomus
• 
  Principe: koepel op pendentieven

• (en) Website van het Hagia Sophia Museum
• (en) beschrijving door Procopius, Gebouwen (De Aedificiis), uit 561.
• (en) 100 foto's van Dick Osseman
• (en) beschrijving met plattegronden

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Hagia Sophia op Wikimedia Commons.

	Werelderfgoed in Turkije
Nationaal park Göreme en de rotsen van Cappadocië · Grote Moskee en Hospitaal van Divrigi · Historische gebieden van Istanboel · Hattusha, hoofdstad van de Hittieten · Nemrut Dağı · Hierapolis Pamukkale · Xanthos-Letoon · Safranbolu · Archeologisch Troje · Selimiye-moskee en zijn sociaal complex · Site van Çatal Hüyük · Bursa en Cumalıkızık: de geboorte van het Ottomaanse Rijk · Pergamon en zijn veelgelaagde cultuurlandschap · Cultuurlandschap van het Fort van Diyarbakır en de tuinen van Hevsel · Efeze · Archeologische site van Ani· Aphrodisias · Göbekli Tepe