Gaswinningsproblematiek in Groningen

De bodemdaling wordt veroorzaakt door de daling van de druk in het zandsteen, waarin het gas is opgeslagen. Deze druk is in het Slochterenveld gezakt van oorspronkelijk 350 bar in 1960 tot 70 bar in 2018.[4] De door TNO en NAM voorspelde bodemdaling in 2050 als gevolg van de gaswinning, is maximaal 40 à 50 cm bij Loppersum,[5][6] in 2013 bedroeg de bodemdaling bij Loppersum 30 cm.[5]

Tot 1986 werden er in Noord-Nederland geen aardbevingen waargenomen. De eerste aardbeving vond plaats bij Assen, op 26 december 1986. Dit zou veroorzaakt zijn door aardgasveld Eleveld. Sindsdien zijn er door het KNMI in dit gebied een paar honderd aardbevingen geregistreerd, met een maximale magnitude van 3,5. 2013 was het zwaarste jaar, met 133 aardbevingen van 1,5 of hoger, waarvan 119 in de provincie Groningen.[7] De aardbevingen in Noord-Nederland worden veroorzaakt door de gaswinning. Een typisch kenmerk van deze door gaswinning geïnduceerde aardbevingen is de ondiepe ligging van het hypocentrum op ongeveer 3 kilometer beneden het maaiveld.[8]

De aardbevingen zijn over de jaren langzaamaan in sterkte toegenomen. De eerste 20 jaar van de gaswinning (vanaf 1970) uit het Slochterenveld zijn daar vrijwel geen bevingen geregistreerd. Hierbij moet wel bedacht worden dat de gasproductie vanaf 1965 zeer laag was en pas rond 1975 op volle sterkte van tegen de 100 miljard m³ per jaar kwam. Vanaf 1991 vinden er kleine bevingen plaats boven het Slochterenveld met magnitudes rond de 2,0 (Richter), als de beving in Assen (dat meer dan 20 km van het Slochterengasveld ligt, maar dicht bij aardgasveld Eleveld) in 1986 buiten beschouwing wordt gelaten. Zo is er bij Middelstum op 5 december 1991 een beving geregistreerd met kracht 2,4.[9] Er zijn 3 grote bevingen geweest met kracht 3,4 of meer, met tussenpozen van telkens ongeveer 6 jaar.

De "Klap bij Huizinge" in de Groningse gemeente Loppersum had een magnitude van 3,6, de sterkste ooit gemeten in Noord-Nederland. In het Groningenveld is een toename van het aantal bevingen te zien. Dit lijkt een samenhang te hebben met de toegenomen gasproductie. Op basis van de statistiek is het echter niet mogelijk gebleken om de maximaal mogelijke magnitude voor aardbevingen in het Groningenveld te schatten. Hier moet nog verder onderzoek naar worden gedaan met behulp van geologische data en geomechanische modellen.

Het aantal door het KNMI geregistreerde bevingen met kracht 1,5 of hoger bedroeg in 2016: 13 en in 2017: 18.[10] Het aantal bevingen met kracht 3 of meer is de laatste 6 jaar is afgenomen, maar het aantal kleine bevingen en daarmee ook het totaal aantal bevingen is toegenomen: gemiddeld 20 bevingen per jaar met kracht 1,5 of meer van 2012 tot en met 2017, en gemiddeld 15 bevingen per jaar met kracht 1,5 of hoger in de periode 2006 tot en met 2011.[11]

Op 24 oktober 2003, 40 jaar na het begin van de aardgaswinning, vindt er voor het eerst een beving plaats met kracht 3,0 bij Hoeksmeer, wat later herzien wordt tot Garrelsweer.[13] Daarna vinden bevingen met kracht 3 of meer plaats met tussenpozen van 1 à 3 jaar.

Op 10 november 2003 was er een beving met een kracht van 3,0 bij Stedum.[13]

Op 8 augustus 2006 was er een beving met een kracht van 3,5. Het epicentrum lag in de driehoek Middelstum, Westeremden en Loppersum. 414 mensen meldden schade.[14] De aardbeving mat 3,5 op de schaal van Richter.[13] Daarmee is het de op een na krachtigste aardbeving die ooit gemeten is in de provincie Groningen. Alleen de aardbeving bij Huizinge op 16 augustus 2012 was met 3,6 op de schaal van Richter krachtiger.

Op 30 oktober 2008 was er een beving met een kracht van 3,2 bij Westeremden, wat later door het KNMI bijgesteld wordt naar Loppersum.[13]

Op 8 mei 2009 was er een beving met een kracht van 3,0 bij Zeerijp.[13]

Op 27 juni 2011 was er een beving bij Garrelsweer, 3 kilometer ten zuidwesten van Appingedam. Aanvankelijk meldde het KNMI dat de beving een kracht had van 2,7, maar na een nieuwe berekening werd dat naar boven bijgesteld tot 3,2 op de schaal van Richter.[13]

De zwaarste aardbeving als gevolg van de gaswinning in Groningen vond op 16 augustus 2012 plaats bij Huizinge en had een kracht van 3,6 op de schaal van Richter.[13] Daarmee is dit de krachtigste aardbeving die ooit gemeten is in de provincie Groningen. Er kwamen na de aardbeving veel schademeldingen binnen uit een vrij groot gebied rondom het epicentrum.

De aardbeving wordt geweten aan de aardgaswinning door de NAM. De aardbeving vormde de opmaat voor een grote discussie over aardgaswinning in Nederland, waarbij onder andere een schaderegeling in het leven werd geroepen voor eigenaren van woningen die door bodemdaling als gevolg van aardgaswinning beschadigd geraakt waren.

Op 7 februari 2013 waren er twee bevingen in een uur tijd met respectievelijk een kracht van 2,7 en 3,2 bij Zandeweer.[13]

Op 13 februari 2013 vond er een beving plaats bij Leermens, wat later herzien wordt tot Het Zandt. De beving had een sterkte van 3,0.[13]

Op 13 juli 2013 was er een beving met een kracht van 3,0 bij Garrelsweer.[13]

Op 30 september 2015 was er een beving met een kracht van 3,1 bij Hellum.[13]

Op 8 januari 2018 was er een beving met kracht 3,4 op de schaal van Richter bij Zeerijp.[15]

Gelet op de magnitude was de beving iets lichter dan die bij Huizinge op 16 augustus 2012. Het Staatstoezicht op de Mijnen meldde echter dat de beving een grotere grondversnelling had dan die van Huizinge en dat deze daarom ook als zwaarder kon zijn ervaren in het getroffen gebied.[16]

Er raakten geen personen gewond. Bij het Centrum Veilig Wonen, het aanspreekpunt bij aardbevingsschade, werden na één dag ruim 600 schademeldingen geregistreerd.[17] Het aantal schademeldingen liep op tot bijna drieduizend.[18][19][20] Een van de getroffen gebouwen was de Jacobuskerk in Zeerijp.[21] Zelfs in het vijfentwintig kilometer van Zeerijp gelegen Universitair Medisch Centrum Groningen werd schade geconstateerd.[22]

In de vroege morgen van 22 mei 2019 was er ondanks genomen maatregelen toch weer een voor Nederlandse begrippen zware aardbeving met een kracht van 3,4 op de schaal van Richter, aldus het KNMI.[23] Volgens de meteorologische dienst lag het epicentrum van de beving in het Noord-Groningse dorp Westerwijtwerd (gemeente Loppersum). Dat ligt hemelsbreed ongeveer achttien kilometer ten noordoosten van de provinciehoofdstad Groningen. Groningers werden geschrokken wakker en er bleek weer nieuwe schade te zijn aangericht aan woningen en gebouwen. Boeren demonstreerden en zetten hun tractoren in een cirkel om het epicentrum te symboliseren. Premier Rutte sprak van "een nachtmerrie"[24] en commissaris van de Koning René Paas sprak van "een ramp die maar doorgaat".[25]. Op 22 mei alleen al waren er 593 schademeldingen tegen anders gemiddeld 30 p.d.; 19 daarvan betroffen acuut onveilige situaties, die directe actie vergen (Website Tijdelijke Commissie); 28 mei waren het er meer dan 2000.

De hulpdiensten, gemeenten, provincie, waterschappen, defensie en het openbaar ministerie hebben in 2014 gezamenlijk het Incident Bestrijdingsplan Aardbevingen' opgesteld om voorbereid te zijn op (zwaardere) aardbevingen.[28] De rol van defensie hierbij is het leveren van bijstand, waarbij kan worden gedacht aan:

• personele capaciteit - algemene ondersteuning;
• verbindingen bij uitval telefonie;
• hulpposten en noodhospitaal;
• ziekenauto’s;
• voeding, tenten, bad- en was gelegenheid;
• transport algemeen en personen;
• opvanglocaties;
• noodvoorzieningen voor infrastructuur;
• military trackers (onderdeel korps mariniers) / search-teams / Urban Search & Rescue;
• bewaken en beveiligen.[29]

Het RIVM schetst in het Nationaal Veiligheidsprofiel 2016 het worstcasescenario van een ernstige beving als gevolg van de gaswinning.[30] De kans dat dit tussen 2016 en 2021 gebeurt, wordt als zeer onwaarschijnlijk geacht en is vergelijkbaar met de kans op een chemisch ongeval of overstroming. Mocht zo'n beving zich voordoen, dan is het aanzienlijk gevolg dat het aardbevingsgebied (<100 km²) meerdere weken niet toegankelijk is. Men schat dat er tientallen tot meer dan 100 doden (105) kunnen vallen en enkele honderden ernstig gewonden en chronisch zieken, ook door psychische klachten. Het gebrek primaire levensbehoeften zal tijdelijk zijn, daar wordt snel in voorzien. De kosten van het herstel van 1100 woningen en infrastructuur (spoor, weg), plus de gezondheidskosten worden ruwweg geschat op een totaal meer dan een miljard euro. Het veiligheidsbelang op sociaal-politiek vlak zal mogelijk aanzienlijk tot ernstig aangetast worden. Denk aan:

• verstoring van het dagelijks leven van enkele duizenden mensen (<10.000) die meerdere weken/maand de gevolgen voor het dagelijks leven ondervinden;
• de aantasting democratische rechtsstaat doordat de getroffen bevolking in grote mate de nationale overheidsinstanties wantrouwt en zich op alle vlak genegeerd voelen. Bestuurlijke processen worden daardoor bemoeilijkt.
• Sociaal-maatschappelijke impact doordat er een ernstige mate van angst, woede en apathie binnen de getroffen bevolking is.

Hier volgt een tijdlijn m.b.t. het actief worden van de grote spelers

Aanvankelijk handelde de NAM zelf de schade af, maar liet dat later over aan de door hen opgerichte Centrum Veilig Wonen. Omdat de schade hierdoor niet onafhankelijk afgehandeld werd van de veroorzaker, werd onder politieke druk en druk uit de media (met name Zondag met Lubach[34]) de Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade opgericht.

Tot 2013 zijn de veiligheidsrisico's voor de inwoners van het gebied op of rond het Groningenveld niet erkend bij de besluitvorming over de winning van het aardgas uit Groningen. Men richtte zich bij de bij de gaswinning op een maximale opbrengst, het optimaal gebruik maken van de Nederlandse bodemschatten en continuïteit in de gasvoorziening, waarbij het schaderisico erkend werd maar het veiligheidsrisico niet. De onderzoeksraad voor de veiligheid publiceerde begin 2015 dan ook een vernietigend rapport onder de titel ‘Aardbevingsrisico’s in Groningen’[38] Hieruit blijkt dat het ook bij de toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen tot de beving bij Huizinge ontbrak aan een actief kritische houding.

Uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen (2018) blijkt dat woningen in het Groningse aardbevingsgebied tot 2015 gemiddeld 9,3% in waarde zijn gedaald: 3% in 2009, 5,2% in 2012 en 9,3% in 2014. De verschillen tussen gemeenten zijn groot: Loppersum kent een gemiddelde waardedaling van 22,23%, Veendam 5,01% en Leek 1,99%. Hierbij geldt dat hoe meer fysieke schades er in een gemeente gerapporteerd worden, des te groter de waardedaling is. In plaatsen met minder schademeldingen blijkt de woning ook makkelijker te verkopen. Uit het onderzoek blijkt ook dat het gebied waarin waardedaling plaatsvindt veel groter is dan wat het gebied waar men rekening mee hield in beleidsstudies en het door overheid vastgestelde aardbevingsgebied: de stad Groningen en enkele gemeenten in Drenthe kampen ook met waardedaling.[42]

Uit onderzoek van Gronings Perspectief (een samenwerking tussen de Rijksuniversiteit Groningen, GGD Groningen en Onderzoek en Statistiek van de Gemeente Groningen) blijkt dat met name mensen met meervoudige schade aan hun woning, stressgerelateerde gezondheidsklachten vertonen en psychisch ongezonder zijn. Uit de Gezondheidsmonitor van de GGD (2016) blijkt dat er een significante verhoging van is van het huisartsbezoek onder mensen met meervoudige schade en onder mensen die recent een beving hebben meegemaakt. Ook is er een significante verhoging van het bezoek aan GGZ, vrijgevestigd psycholoog of psychiater, maar kleiner dan die van het bezoek aan de huisarts. Uit het onderzoek blijkt dat het percentage mensen met een slechtere ervaren gezondheid 21% is verhoogd, het percentage met veel gezondheidsklachten zelfs met 80% is verhoogd en het percentage met een hoog risico op een angst- of depressiestoornis is 39% verhoogd.[43] Onderzoekers van de Rijksuniversiteit hebben in 2018 in de Tweede Kamer verklaard dat de gezondheidsklachten dermate ernstig zijn dat minimaal 5 doden per jaar te verwachten zijn. De onderzoekers stellen dat niet de aardbevingen en het directe gevaar voor mensenlevens zijn de belangrijkste oorzaak van de ramp in Groningen, maar dat het de inadequate reactie op veel schade en veel onrust is die heeft geleid tot de huidige maatschappelijke onrust.[44]