Dom van Keulen

De huidige dom staat op de plek waar in de laatste jaren van het Romeinse Rijk christenen elkaar ontmoetten in Keulen. Verschillende kerken hebben sindsdien op die plek gestaan, maar de eerste waarvan men ongeveer weet hoe die eruit heeft gezien, de Hildebold-Dom, werd in de eerste helft van de 9e eeuw gebouwd en gewijd in 870. Deze kerk had aan beide kanten van het schip een koor, waarbij het oostelijke koor was gewijd aan de Heilige Maagd Maria en het westelijke koor aan de heilige Petrus.

In 1164 bracht aartsbisschop Rainald van Dassel relikwieën van de heilige Drie Koningen vanuit Italië naar Keulen. Deze waren een geschenk van keizer Frederik Barbarossa. Hierna was de kerk niet langer alleen de kathedraal van het bisdom Keulen, maar ook meteen een van de belangrijkste pelgrimskerken in Europa. Omdat men vond dat deze pelgrims naar een waardige kerk moesten kunnen komen, besloot men in 1225 om de oude dom te vervangen door een nieuw gebouw in de toen moderne Franse gotische stijl. Men heeft daarop in 1248 het oostkoor laten afbranden.

Op 15 augustus werd onder leiding van bouwmeester Gerhard von Rile begonnen met de bouw van de nieuwe dom. Men begon met het oostelijke deel naar voorbeeld van de kathedraal van Amiens. Bij de bouw werd vanaf het begin tot ca. 1560 bijna uitsluitend gebruikgemaakt van trachiet afkomstig van de Drachenfels in het Zevengebergte. Dit materiaal was eenvoudig aan te voeren. Nog aan het begin van de 19e eeuw bestond de dom grotendeels uit trachiet.[1] In 1322 was het gotische koor zover gevorderd dat het kon worden ingewijd. De relikwieën van de aartsbisschoppen Gero, Reinald van Dassel, Filips I van Heinsberg, Engelbert II van Berg en Koenraad van Hochstaden, die voorheen in de Hildeborg-Dom waren bewaard, werden nu in het nieuwe koor bijgezet. In 1333 deed de rondreizende Petrarca Keulen aan en sprak zijn bewondering uit over de in aanbouw zijnde dom.[2]

Vervolgens begon men met de bouw van een dwarsschip en twee westelijke torens. In 1388 was de bouw al zo ver gevorderd dat er op 7 januari een mis kon worden gehouden ter gelegenheid van de opening van de eerste universiteit van Keulen, de Universitas Studii Coloniensis. In 1410 reikte de zuidelijke toren van de dom tot aan de tweede geleding en werd in een houten klokkenstoel de eerste kerkklok (de Dreikönigenglocke) gehangen. Als bouwmeester werd inmiddels Nikolaus van Bueren aangesteld, onder wiens leiding in 1437 de klokken in de toen 59 meter hoge zuidtoren konden worden gehangen. In 1448-49 werden er nog twee andere klokken (de Pretiosa en de Speciosa) gegoten en in de zuidtoren gehangen.

Tegen het eind van de 15e eeuw stagneerde de bouw echter. Dit had waarschijnlijke verschillende oorzaken, waaronder een verminderde aflaathandel en een kleiner aantal pelgrims. Geldgebrek en desinteresse leidden uiteindelijk tot een algehele bouwstop in 1528. Op dat moment was er niet veel meer voltooid dan het koor en de onderste geledingen van de westelijke façade. Desondanks werd op 5 januari 1531 de latere keizer Ferdinand I in de dom tot koning uitgeroepen.

In de periode 1744-1770 vond er een herinrichting in barokke stijl plaats. Toen in 1794 de revolutionaire troepen Keulen binnenvielen, ten tijde van de Franse bezetting van Keulen, vluchtten de aartsbisschop en het personeel van de dom en raakte het gebouw beschadigd.

Bouw van de Dom in 1856

In 1801 werd een concordaat gesloten tussen Napoleon en paus Pius VII, en werd de dom weer als kerkgebouw ingewijd. In de jaren na deze inwijding groeide het enthousiasme voor de voltooiing van dit godshuis, niet in de laatste plaats omdat in 1814 en 1816 originele bouwplannen werden ontdekt uit de vroege veertiende eeuw.

Op 4 januari 1804 keerden de Relikwieën van de Drie Koningen terug in de Dom van Keulen, nadat deze tien jaar eerder vanwege de Franse invasie naar Westfalen waren gebracht. Bij een inbraak in 1820 werden delen hiervan gestolen.

Op 20 november 1814 verordende Joseph Görres dat de bouw hervat zou worden. In 1823 werd begonnen met restauratiewerkzaamheden. Architect Ernst Friedrich Zwirner ontwierp plannen om de bouw te voltooien. In 1842 zette men de bouw van de kathedraal daadwerkelijk voort. Ongeveer de helft van het geld kwam uit de Pruisische schatkist, de andere helft kwam van de Centrale Dombouw Stichting. Men hield zich precies aan de middeleeuwse plannen voor de dom, maar deze werden uitgevoerd met de voor die tijd moderne bouwtechnieken. In 1846 was het dwarsschip voltooid, ook het houten dakgeraamte was vervangen door een ijzeren dakgeraamte, iets dat bijzonder progressief was voor die tijd. Het koorwerk was een ontwerp van de Duits-Nederlandse Friedrich Wilhelm Mengelberg. Van 14 tot 16 augustus 1848 werd gevierd dat 600 jaar geleden de eerste steen was gelegd. Tot 1868 stond er op de zuidelijke toren een door een tredmolen aangedreven bouwkraan, die rond 1350 gemaakt moet zijn en een soort stadssymbool was geworden.[3] In 1863 was het interieur van de dom helemaal af.

In 1880 waren dan uiteindelijk de twee torens voltooid en daarmee ook de bouw van de gehele kathedraal, waarbij de bouwplannen uit de middeleeuwen waren gevolgd. Dit was reden voor een groots nationaal feest waar ook de keizer bij aanwezig was. De dom zou tot de voltooiing van het Munster van Ulm in 1890 de hoogste kerktoren en tot de voltooiing van het Washington Monument in 1884 zelfs het hoogste bouwwerk in de wereld zijn.

Aanzien van Keulen in 1945

Hoewel de dom in de Tweede Wereldoorlog door veertien zware luchtbommen werd geraakt, heeft hij de oorlog zonder desastreuze schade doorstaan. Een hoge muur, bekend als de Kölner Domplombe, voorkwam dat de noordelijke toren instortte. Amerikaanse vliegeniers gebruikten de dom als oriëntatiepunt; bijna 90% van Keulen was platgebombardeerd.

Vele jaren van restauratie volgden en pas in 1956 was de kathedraal grotendeels weer hersteld. Sommige beschadigingen als gevolg van de oorlog zijn nog niet gerepareerd en gerestaureerd. Alleen al het feit dat de dom een eeuwigdurende bouwput is waar constant aan wordt gewerkt, laat zien dat de kathedraal voor veel mensen een grote waarde heeft. De instandhouding van de dom kost circa 14 miljoen euro per jaar.

In de decennia na de Tweede Wereldoorlog had de dom tamelijk veel te lijden onder zure regen.

In de moderne tijd is het gebouw voor allerlei wereldlijke doelen gebruikt, onder andere als aandelenbeurs.

In 1996 kwam de Dom van Keulen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Op 5 juli 2004 heeft UNESCO de dom ook op de lijst van bedreigde Werelderfgoederen geplaatst. Allerhande bouwprojecten in de directe omgeving ervan zouden het gotische bouwwerk aantasten. In juli 2006 werd de dom weer van de Rode Lijst gehaald.[4] Elk jaar is er een Unescodag.

In 2005 bezocht paus Benedictus XVI de dom naar aanleiding van de Wereldjongerendag.[5]

Klokgelui van de Dom van Keulen (27 minuten), de eerste 9 minuten alleen de Sankt-Petersglocke.