Antonio van Diemen

Van Diemen werd geboren als zoon van Bartolomeus van Diemen, burgemeester van Culemborg, en Elisabeth Hoevenaar. In 1616 werd hij koopman in Amsterdam. Hij had in handelszaken weinig succes en na een faillissement vertrok hij op 4 januari 1618[1] onder de naam Thonis Meeuwisz[2] als adelborst aan boord van de Mauritius naar Batavia, waar hij op 22 augustus 1618 in Bantam, Java, aankwam.

In 1619 werd hij door Jan Pieterszoon Coen aangesteld als klerk in dienst van de VOC. Inmiddels waren de Heren XVII achter de ware identiteit van Thonis Meeuwisz gekomen en waarschuwden Coen. Die onderkende echter de bijzondere kwaliteiten van Van Diemen en negeerde de waarschuwingen uit patria. Spoedig klom Van Diemen op tot boekhouder en opperkoopman. Van Diemen werd in 1622 benoemd om de verwarde boekhouding van Jacques Specx te ontrafelen,[3] waaruit privéhandel zou moeten blijken. In 1625 was hij Raad van Indië terwijl hij in 1626 werd benoemd op de een na hoogste post, directeur van de handel. Op 17 januari 1630 trad hij in het huwelijk met Maria van Aelst; het huwelijk bleef kinderloos.

In 1631 vertrok hij als admiraal van de retourvloot naar het vaderland en in 1632 keerde hij terug naar Indië. In 1633 ontdekte hij een eiland, dat hij Nieuw-Amsterdam noemde. Hij werd in zijn vorige betrekking (directeur van de handel) hersteld en het volgende jaar gekozen tot vervanger van gouverneur-generaal Hendrik Brouwer. Op 1 januari 1636 trad hij op als gouverneur-generaal. Hij was verantwoordelijk voor het neerslaan van de opstand in de Molukken (1636-1638). In Batavia werd door Van Diemen een Latijnse school opgericht (1642) en twee kerken, waaronder de Hollandse of Kruiskerk (1640). In 1642 voerde Van Diemen het eerste wetboek, de "Bataviasche Statuten", in waardoor de samenleving stabieler werd.

In 1642 kreeg Abel Tasman de opdracht ter verkenning van Australië. Tasman 'ontdekte' een groot deel van Australië, Nieuw-Zeeland en Van Diemensland (tegenwoordig Tasmanië). Van Diemen stuurde in 1643 Maarten Vries en Hendrick Cornelisz Schaep uit naar het noorden om de vermeende Goud- en Zilvereilanden te ontdekken, nadat een eerdere poging op initiatief van Willem Verstegen was mislukt.

Tijdens zijn bestuur werd Malakka aan de zuidwestkust van het latere Maleisië in 1641 op de Portugezen veroverd en werd er eveneens tegen de Portugezen oorlog gevoerd op Ceylon om er een strategische positie en het kaneelmonopolie in handen te krijgen. Hij werd in zijn strijd tegen de Portugezen gesteund door de koning van Kandy. Een wapenstilstand met de Portugezen werd volgens contract te Goa gesloten (10 november 1644).

In augustus 1644 werd er een mislukte aanslag op zijn leven gepleegd door Jan Cleyn, alias Pekel. In hetzelfde jaar stuurde Van Diemen een oorlogsvloot van vijf schepen naar Cambodja, die door de koning van Cambodja verslagen werd. Van Diemen wilde revanche nemen en in samenwerking met de koning van Siam de oorlog verklaren aan Cambodja en de koning aldaar verdrijven. Door Van Diemens overlijden in 1645 kwam daar niets meer van terecht. Zijn opvolger Cornelis van der Lijn vond de voorgenomen expeditie te kostbaar en te moeilijk uitvoerbaar. Ook was hij niet zeker van de uitkomst. Van Diemens weduwe ontving van de VOC een schenking van 20.000 gulden.

• Witteveen, Menno Antonio van Diemen: De opkomst van de VOC in Azië Amsterdam University Press (2011) ISBN 9789085550464

Er zijn twee romans geschreven over het leven van Van Diemen:

• Zee, Daniël van der (1944) Van Diemens roode vlucht: roman uit het Hollandsche koloniale verleden, uitg. Van Hoeve, Deventer
• Norel, Klaas (1942) Anthony van Diemen: van bankroetier tot landvoogd, uitg. Zomer & Keuning, Wageningen