moeten

Nederlands
Uitspraak
  • Geluid:  moeten    (hulp, bestand)
  • IPA: / ˈmutən /
Woordafbreking
  • moe·ten
Woordherkomst en -opbouw
  • In de betekenis van ‘verplicht zijn, behoren’ voor het eerst aangetroffen in 1201 [1]
  • afkomstig van:
Middelnederlands: moeten
Oudnederlands: muotan
Germaans: *mōtanan
  • Verwant in Germaans:
West: Engels: must, mote (Angelsaksisch: mōtan), Duits: müssen, (Oudhoogduits: muozan), Fries: mette (Oudfries: meta)
Noord: Zweeds: måste, Deens/Noors: måtte
Oost: Gotisch: gamotan
stamtijd
onbepaalde
wijs		 verleden
tijd		 voltooid
deelwoord
moeten
moest
gemoeten
onregelmatig volledig

Werkwoord

moeten

  1. modaal werkwoord: gedwongen zijn
    • Ik moet naar de wc. 
    • Hij moest nog drie jaar brommen. 
Hyponiemen
Afgeleide begrippen
  • moethond
Uitdrukkingen en gezegden
   
  • Moeten is dwang, en huilen is kindergezang.
tussen twee kwaden moeten kiezen, je lot nemen
  • Moeten kiezen of delen
Een (vervelende) keus moeten maken
  • Als het getij verloopt, moet men zijn bakens verzetten of verzet men de bakens.
als de omstandigheden veranderen neemt men andere nieuwe maatregelen, en stelt men andere uitgangspunten en doelen
  • Barbertje moet hangen
ongeacht of iemand schuldig is moet die gestraft worden
  • De jongste ezel moet het pak dragen
de jongste moet de vervelende klusjes opknappen
  • Door een hennepen venster moeten kijken
opgehangen worden
  • Een veer (moeten) laten
met minder genoegen moeten nemen
  • Eraan moeten geloven
of iemand wil of niet, het moet toch gebeuren
  • Het moet buigen of barsten
het ergens op wagen
  • Het moet uit de lengte of uit de breedte komen.
het moet op een of andere manier gebeuren
  • Het hoge woord moet er uit.
het moeilijke onderwerp waar iemand mee zit wordt uitgesproken
  • Het loodje (moeten) leggen
verliezen ofwel: dood gaan
  • Je moet de huid van de beer niet verkopen voor hij geschoten is.
men viert best de overwinning niet alvorens er gewonnen is
  • Je moet een gegeven paard niet in de mond kijken.
je moet niet te kritisch zijn over cadeaus, of koopjes
  • Je moet geen slapende honden wakker maken.
beter niet over een bepaald onderwerp beginnen; je moet aan mensen die ergens niets van weten en het er wellicht niet mee eens zijn, niets erover vertellen
  • Je moet het ijzer smeden als het heet is
  • Je moet roeien met de riemen die je hebt.
je moet gebruikmaken van de middelen die je ter beschikking staan
  • Je zal ze de kost moeten geven
  • Men moet de boom buigen als die jong is.
goede gewoonten kunnen het beste al jong worden aangeleerd
  • Men moet de dag niet prijzen voor het avond is.
pas als alles gedaan is kun je zeggen of het goed ging
  • Men moet de huid niet verkopen voordat de beer geschoten is.
je moet niet geld uitgeven voordat je het hebt verdiend
  • Men moet een gegeven paard niet in de bek zien/kijken.
met een cadeau moet je blij zijn en er niet te kritisch naar kijken
  • Men moet een paard de rug niet stuk rijden.
men moet niet te veel eisen van een ander
  • Men moet geen oude bomen verpoten/verplaatsen.
je moet geen oude mensen uit hun vertrouwde omgeving halen
  • Men moet geen oude schoenen wegwerpen voordat men nieuwe heeft.
je moet niet iets al afdanken zonder dat er een vervanger voor is
  • Men moet het ijzer smeden als het heet is.
je moet op het juiste moment de kansen grijpen en dingen doen
  • Men moet vossen met vossen vangen.
je moet een slimme persoon vangen door slim te zijn
  • Onder het juk moeten doorgaan
zich aan andermans macht moeten onderwerpen
  • Op een oude fiets moet je het leren
Het is niet nodig om iets te oefenen of een vaardigheid aan te leren door gebruik te maken van het allernieuwste materiaal
  • Op het matje moeten komen
  • Voor iets moeten bloeden
de gevolgen moeten dragen
  • Waar het paard aangebonden is, moet het vreten.
men moet zich naar de omstandigheden schikken
  • Wat het zwaarst is moet het zwaarst wegen.
wat het belangrijkste is moet de doorslag geven
  • Wie 's nachts uit vissen gaat, moet overdag zijn netten drogen.
als je teveel gedronken hebt, ben je de volgende dag niets waard
  • Wie a zegt moet ook b zeggen.
als iemand eenmaal ergens aan begonnen bent, moet die er ook mee doorgaan
  • Wie boter op zijn hoofd heeft moet niet in de zon gaan lopen.
als je zelf iets gedaan hebt wat verkeerd is, moet je een ander niet van beschuldigen als die hetzelfde gedaan heeft
  • Wie in het schuitje zit moet meevaren.
wie ergens mee begonnen is moet dit ook afmaken
  • Wie mooi wil wezen, moet pijn lijden.
voor schoonheid moet je wat over hebben
  • Wie niet horen wil, moet maar voelen.
wie niet luistert naar wijze raad, of wie ongehoorzaam is, zal de gevolgen wel aan den lijve ondervinden
  • Wie niet sterk is moet slim zijn.
wie geen macht of invloed heeft moet zijn slimheid gebruiken om je doel te behalen
  • Wie op billen brandt, moet op de blaren zitten.
  • Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.
als je iets doms doet, moet je de gevolgen dragen (liefst zonder klagen)
  • Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten.
als je iets doms doet moet je er ook de gevolgen van dragen
  • Zijn haan moet altijd koning kraaien.
een bepaald iemand moet altijd z'n gelijk krijgen of zin krijgen
  • de woning uit moeten
uit de woning gezet worden
  • het moeten ontgelden
te grazen genomen worden
«Zo is het Auschwitz-monument in het Amsterdamse Wertheimpark zeker drie keer stukgeslagen, en ook een beeld in Almere moest het ontgelden.»
Vertalingen
    1. gedwongen zijn   
    de woning uit moeten   
    het moeten ontgelden   
  • Duits: dran glauben müssen
    zou moeten   

Gangbaarheid
  • Het woord moeten staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.
100 %van de Nederlanders;
100 %van de Vlamingen.

Verwijzingen
  1. "moeten" in: Sijs, N. van der Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen. 2e druk (2002) Veen, Amsterdam / Antwerpen; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.