Wereldtentoonstelling van 1883

De initiatiefnemer voor de wereldtentoonstelling van 1883 was de Franse ondernemer Edouard Agostini, die ook bij de wereldtentoonstelling van 1878 in Parijs was betrokken. Agostini presenteerde in 1880 zijn plan aan de stad en aan koning Willem III. De Nederlandse regering weigerde in eerste instantie het evenement te financieren, maar Agostini wist geld voor het project los te peuteren bij Belgische en Franse investeerders.

De wereldtentoonstelling vond plaats op een braakliggend veld achter het in aanbouw zijnde Rijksmuseum, tegenwoordig bekend als het Museumplein. Het hoofdgebouw in "Moorse" stijl, ontworpen door de Franse architect Paul Fouquiau, werd gebouwd van hout bedekt met gips en geschilderd doek om de indruk van marmer te geven. Tussen de twee grote torens hing een groot doek in "Indiase" stijl met gipsbeelden van olifantenhoofden en andere dieren. In het gebouw waren 28 landen vertegenwoordigd met paviljoens, waaronder Japan, de Verenigde Staten, China, Canada, Turkije, Siam (Thailand) en Transvaal. Te zien in het hoofdgebouw waren onder andere een telefoontoestel, hout- en metaalbewerkingsmachines en een brandkast waar wel acht mensen in pasten.

Er was ook een koloniale afdeling met producten als tabak en rubber en een Javaanse kampong met "inboorlingen". Het tentoonstellen van mensen werd in die tijd niet als mensonterend ervaren en werd een terugkerend fenomeen op latere wereldtentoonstellingen.

Andere gebouwen op het tentoonstellingsterrein waren onder meer een muziekpaviljoen, het paviljoen van de stad Amsterdam, het Nederlandse koloniale paviljoen, een Japanse bazaar, winkels en Nederlandse, Engelse en Duitse restaurants. Het terrein werd doorsneden door een gracht met een brug van bamboe en een Chinese jonk.

Voor het Nederlandse koloniale paviljoen stond een standbeeld van Jan Pieterszoon Coen die (als gouverneur-generaal van Nederlands-Indië) voor een belangrijk deel verantwoordelijk was geweest voor de verovering van de Indonesische archipel.

De wereldtentoonstelling, met meer dan een miljoen bezoekers uit de hele wereld, gaf Amsterdam een enorme economische impuls. Het toerisme, vandaag zo belangrijk voor de stad, kwam voor het eerst goed op gang.

Een aantal hotels in Amsterdam werd gebouwd of uitgebreid om te profiteren van de vele bezoekers, waaronder Hotel Americain, het Doelen Hotel en Hotel Krasnapolsky, waar speciaal voor de gelegenheid de chique Wintertuin-serre gebouwd werd en elektrische verlichting aangelegd werd, destijds een noviteit. De wereldtentoonstelling van 1883 was tevens aanleiding tot de bouw van de Parkschouwburg aan de Plantage Parklaan. Dit gebouw heeft van 1882 tot 1911 bestaan.

Wat nu nog in Amsterdam resteert van de wereldtentoonstelling is het toegangshek van het Vondelpark aan de Stadhouderskade en een collectie objecten in het Tropenmuseum die in het Nederlandse koloniale paviljoen te zien was geweest. Ook het Ethnographisch Museum Artis kreeg een deel dat later - na de opheffing van dit museum - eveneens in het Tropenmuseum terecht is gekomen. Het merendeel van de duizenden voorwerpen uit dit paviljoen werd echter geschonken aan het 's Rijks Ethnographisch Museum in Leiden, nu Museum Volkenkunde. Enkele delen van het Duitse restaurant zijn nu te zien in het Veenkoloniaal Museum in Veendam. De fontein op het Binnenhof in Den Haag was ook een element van de tentoonstelling.

Heineken gebruikt nog steeds het etiket Diplôme d'Honneur op zijn flesjes, een eer die op de wereldtentoonstelling van 1883 aan de bierbrouwer verleend werd.

In 1884 werd op het Museumplein een kleinschaligere Internationale Landbouw-Tentoonstelling georganiseerd. Later zouden nog twee wereldtentoonstellingen volgen: van juni tot en met september 1887 vond de Tentoonstelling van Voedingsmiddelen plaats, in 1895 volgde de Wereldtentoonstelling voor het Hotel- en Reiswezen.

• 
  Plattegrond van het tentoonstellingsterrein
• 
  Het Nederlandse koloniale paviljoen met standbeeld van Jan Pieterszoon Coen
• 
  Voor de wereldtentoonstelling werd Hotel Krasnapolsky uitgebreid met 125 kamers en de (hier getoonde) Wintertuin-serre

• Alberdingk Thijm, J.A., "De waereldtentoonstelling van 1883", in: De Gids 1883, III, pp. 292-310.
• Bloembergen, Marieke, De koloniale vertoning; Nederland en Indië op de wereldtentoonstellingen (1880-1931). Amsterdam: Wereldbibliotheek, z.j. ISBN 902841925X

• De Wereldtentoonstelling van 1883 op de Beeldbank Amsterdam

Zie de categorie Wereldtentoonstelling van 1883 van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.