Titulatuur in het Nederlands hoger onderwijs

In Nederland (en in het buitenland) worden titels altijd prenominaal[8] geplaatst, met andere woorden titels behaald in het hoger onderwijs worden altijd vóór de naam geplaatst.

In Nederland bestaat een historisch gegroeid gebruik dat bepaalt in welke volgorde academische titels voor de naam dienen te worden gezet en hoe om te gaan met meerdere titels. Dit gebruik is als volgt:

• prof. staat voorop, waarbij opgemerkt dient te worden dat deze titel eigenlijk een onbeschermde ambtelijke titel is (een beroep) en geen academische titel.
• mr. is (naast prof.) de enige titel die voor dr. kan staan.
• dr. staat voor alle overige titels,
• over de volgorde van drs. en ir. bestaat geen consensus: hoewel sommige stijlboeken 'drs.ir.' voorschrijven, zijn in de praktijk zowel ir.drs. als drs.ir. gebruikelijk.
• ing. komt als laatste.

Een mr.dr.ir. is dus

• afgestudeerd in het recht;
• gepromoveerd in het recht;
• afgestudeerd in een technische of landbouwkundige studierichting.

Een dr.mr.ir. is

• afgestudeerd in het recht;
• gepromoveerd, maar niet in het recht;
• afgestudeerd in een technische of landbouwkundige studierichting.

Een mr.ir. die promoveert in het recht, wordt dus mr.dr.ir. Promoveert hij echter in een technische richting, dan wordt hij dr.mr.ir. Een mr.drs.ir. wordt bij promotie echter ook mr.dr.ir. of dr.mr.ir. en verliest dus hoe dan ook zijn drs.-titel. Dit hangt samen met het volgende:

De combinatie dr. drs. is niet mogelijk. Doctorandus betekent letterlijk "hij die doctor moet worden" en is daarmee tegenwoordig de aanduiding dat de afgestudeerde is "toegelaten tot de promotie"; iemand die reeds doctor is kan daarom niet meer doctorandus heten. Van oudsher was een doctorandus namelijk iemand die wel het doctoraalexamen met goed gevolg had afgelegd, maar nog niet de kort daaropvolgende promotie had voltooid, die lang noodzakelijk is geweest om de voor bepaalde maatschappelijke functies vereiste doctorstitel te mogen voeren. Rond 1920 is die laatste eis komen te vervallen. Het doctoraalexamen werd toen het eind van de universitaire studie en de doctorsgraad werd een graad die voor bekwaamheid als zelfstandig wetenschappelijk onderzoeker stond.

Bij promotie vervangt de titel doctor dus de titel doctorandus. Later kwam daar de titel ingenieur bij, eveneens met mogelijkheid tot promotie, maar tussen die titels bestaat niet dezelfde taalkundig-historische relatie (evenmin als tussen meester (mr.) en doctor). Om die reden blijft de titel ingenieur (of meester) bij promotie behouden.

Wie meerdere malen is afgestudeerd als mr., drs. of ir. voert het type titel slechts eenmaal: "drs. ir. Hadinga" is bijvoorbeeld correct, echter "ir.ir. A.D. Philipsen" is onjuist, dit dient ir. A.D. Philipsen te zijn. Indien de titel of graad betrekking hebben op hetzelfde soort opleiding wordt veelal gekozen om de hoogste titel of graad te gebruiken. Heeft zo iemand bijvoorbeeld een ingenieursopleiding afgerond, eenmaal in de biotechnologie aan het hoger laboratorium onderwijs (ing.) en andermaal in de technische natuurkunde aan de technische universiteit (ir.), dan wordt toch alleen de hoogste ingenieurstitel vermeld. Dus ir. Boonstra, en niet ir.ing. Boonstra (ook al betreft het verschillende type studies, het zijn beide ingenieursopleidingen). In de praktijk worden personen nog weleens vermeld als ir.ing., alhoewel dit formeel gezien incorrect is.

Het voeren van meerdere doctorstitels (dr.dr., etc.) is wel mogelijk volgens de gebruiken, maar is hoogst zeldzaam. Bij meerdere doctorstitels wordt dan echter meestal de afkorting mult. (multiplex, meervoudig) gebruikt (wat vaak het geval is bij eredoctoraten): zo is een prof.dr.dr.h.c.mult. een gepromoveerd hoogleraar met meerdere eredoctoraten. In extreme gevallen kan men hierachter nog tussen haakjes de - waar nodig Latijnse - afkortingen plaatsen van de universiteiten die een eredoctoraat verleenden.

In Nederland is het ongebruikelijk onder juristen om hun juridische doctorstitel te voeren: zij beperken zich over het algemeen tot de aanduiding mr. of, indien hoogleraar, prof.mr.[9] Dit hangt ermee samen dat de meestertitel vóór het begin van de twintigste eeuw slechts aan een juridische doctor toekwam. Toen de meestertitel niet meer aan het doctoraat, maar aan het doctoraal verbonden werd, voerden juristen uit historische overwegingen niet de drs.- of dr.-titel; de meestertitel hield die immers al in en was dus historisch gezien hoger. Dat laatste is ook de reden dat de meestertitel aan andere titels voorafgaat. Zijn zij daarentegen gepromoveerd niet in het recht, dan voeren zij die doctorstitel wel (welke dan voorafgaat aan de meestertitel).

Hoogleraren die met emeritaat (pensioen) zijn, kunnen in plaats van prof. (welk ambt zij immers niet meer bekleden) de ambtstitel prof.em. (professor emeritus) voeren.

Bij militairen wordt de titel gebruikt na de militaire rang (“Kol Ir.”, waarbij bij de afkorting van de rang geen punt wordt gebruikt). Bij een gepensioneerde militair wordt “bd” voor buiten dienst toegevoegd “Kol bd Ir.”. Ook bij geestelijken wordt de kerkelijke titel of functie vooraan gezet (vb. Mgr. dr. J. de Jong).

Een graad uit de bachelor-masterstructuur wordt altijd postnominaal[10] geplaatst, met andere woorden graden behaald in het hoger onderwijs worden achter de naam geplaatst: "Kees Janssen, BA".

De bachelorgraad is equivalent met (oude) graden van hogescholen (bc., ing.); de mastergraad met het universitaire doctoraaldiploma (drs., ir., mr.). Op grond van art. 7.20 van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek mag een afgestudeerde naar keuze zijn eigen titel of de equivalente graad uit het andere systeem voeren. De in het buitenland gebruikte graad PhD komt overeen met de doctorsgraad, maar is niet beschermd door de Nederlandse wet.

Combinaties van titels met graden zijn niet toegestaan, met uitzondering van combinaties van Nederlandse titels met postinitiële graden.[11][12] Tekenen als drs. A. Jansen, MBA is dus toegestaan, maar de combinatie drs. A. Jansen, MSc niet.[12] Wat wel is toegestaan is het vertalen van een Nederlandse titel naar een internationale graad;[11] zie ook 'Plaatsing van graden'. Voor zover er sprake van verschillende internationale graden is, zijn combinaties daarvan toegestaan.