TenneT

TenneT in Westland

In 1949 verenigden de energiebedrijven in Nederland zich voor productie en netbeheer in de N.V. Samenwerkende Elektriciteits-Produktiebedrijven, kortweg SEP. De samenwerking richtte zich in eerste instantie voornamelijk op de onderlinge koppeling. Hierdoor konden centrales op elkaar terugvallen bij storingen. SEP kreeg het landelijke koppelnet onder beheer en bepaalde de economisch optimale inzet van de centrales. SEP is, voor wat betreft het netbeheer, de voorloper van TenneT.

TenneT Transmission System Operator B.V. ontstond in 1998. De Elektriciteitswet uit 1998 wees TenneT aan als de onafhankelijke beheerder van het landelijk transportnet voor elektriciteitsverkeer in Nederland. In december 2003 nam TenneT regionaal netbeheerder B.V. Transportnet Zuid-Holland (TZH) over, die het 150 kV-net in Zuid-Holland beheerde en in eigendom had. Hiermee zette TenneT de eerste stap om alle transportnetten in Nederland in beheer en/of eigendom te krijgen.

Nederland kende lange tijd geïntegreerde nutsbedrijven; deze zijn actief in de hele keten van elektriciteitsproductie tot aflevering bij de klant. In 2006 werd de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON, ook wel de Splitsingswet genoemd) ingevoerd. Deze wet verplichtte de geïntegreerde nutsbedrijven de activiteiten te splitsen in drie aparte onderdelen, voor: productie, transmissie en distributie. Het belang van transmissie is zo groot dat de overheid TenneT verantwoordelijk maakte voor het beheer van het hoogspanningsnet, ofwel alle netten van 110 kV (kilovolt) en hoger.

Het opsplitsen van de nutsbedrijven kostte tijd. Het beheer van de netwerken ging eerder over naar TenneT dan de eigendom. In 2009 maakte TenneT de volgende kooptransacties bekend:

• in maart 2009 kocht TenneT van Enexis (voorheen Essent Netwerk) het regionale hoogspanningsnet van 150 en 110 kV. Dit netwerk heeft een lengte van 3000 kilometer in de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel, Flevoland, Noord-Brabant en Limburg.
• in juni 2009 werd het Zeeuwse hoogspanningsnet van 150 kV en 380 kV van Delta aangekocht en
• ook in juni 2009 het Liander-netwerk, dat 1800 kilometer telt.[3]
• het Stedin netwerk werd al wel door TenneT beheerd. In april 2011 sloot TenneT de integratie van de 150 kV-transportnetten af met de integratie van het Stedin-net. In 2015 kwam het Stedin netwerk 150 kV uiteindelijk volledig handen van TenneT.[4]

Overname Transpower

Het Duitse net van TenneT, 50Hertz, Amprion en TransnetBW

Windparken voor de Duitse kust

Op 10 november 2009 werd bekend dat TenneT voor 885 miljoen euro het elektriciteitsnet van het Duitse energiebedrijf E.ON (transpower stromübertragungs GmbH) over wil nemen. TenneT wordt hierdoor de eerste grensoverschrijdende netbeheerder in Europa. E.ON was door concurrentieregels van de mededingingsautoriteiten Europese Commissie genoodzaakt om het bedrijf in productie- en leveringstak op te splitsen. Het Transpower hoogspanningsnet van 220 kV en 380 kV heeft een lengte van 11.000 kilometer en er werken ongeveer 725 mensen. Op 4 februari 2010 heeft de onderneming goedkeuring gekregen van de Europese Commissie voor de overname; TenneT wordt met terugwerkende kracht per 1 januari 2010 eigenaar van Transpower. Met deze overname verdubbelde de bedrijfsomvang van TenneT.

In Nederland wordt het hoogspanningsnet, dat zijn alle kabels (ondergronds) en lijnen (bovengronds) van 110 kV en hoger, vanaf 1 januari 2008 door TenneT beheerd. Initieel heeft TenneT nog niet al deze netwerken in eigendom, maar in 2009 wordt een aantal belangrijke aankopen gedaan. De juridische eigendom van de 220 en 380 kV-net transportnetten berustte bij Saranne tot 16 januari 2007; na die datum heeft TenneT de aandelen van Saranne BV overgenomen van de Staat. Naast TenneT als landelijk netbeheerder, is er een aantal grote regionale beheerders actief voor het net onder de 150 kV. Dit zijn Enduris, Stedin, Enexis en Liander.

In Nederland is TenneT in 2004 begonnen met een aanzienlijke uitbreiding van het netwerk. Het project Randstad 380 kV beoogt een nieuwe ring in het landelijk koppelnet aan te brengen in de Randstad. In het zuiden, noorden en oosten van Nederland vinden soortgelijke projecten plaats: Zuid-West 380 kV, Noord-West 380 kV en Doetinchem-Wesel 380 kV. De 57 kilometer lange verbinding tussen Doetichem en Wesel kwam in 2018 in bedrijf.

Tegen de aanleg van nieuwe hoogspanningsmasten worden vaak bezwaren van omwonenden aangetekend. De bezwaren zijn in drie categorieën te verdelen, namelijk: (1) gezondheidsrisico's, zoals de omvang van de magneetveldzone; (2) aantasting van het landschap en natuur, waaronder het gevaar dat vogels botsen met lijnen of masten en (3) belemmering van de bedrijfsvoering.

TenneT is in Duitsland en Nederland ook verantwoordelijke voor het transport van elektriciteit van offshore windparken naar het vasteland. TenneT heeft hiervoor een tiental offshoreconversieplatforms geplaatst of in bestelling.[5]

In maart 2011, na de ramp met de kerncentrale Fukushima in Japan, besloot de Duitse regering de productie van kernenergie te staken, de zogenaamde Atomausstieg. Het verlies aan elektriciteit moet gecompenseerd worden door duurzame energiebronnen, waaronder windenergie op zee. TenneT, en andere Duitse netbeheerders, moeten hierop de netwerken aanpassen om voldoende elektriciteit te transporteren naar de gebieden waar de opwekking van kernenergie is stopgezet. TenneT is wettelijk verplicht om Duitse offshore windparken op het net aan te sluiten.

In 2009 kwam al het eerste platform, Alpha Ventus, in bedrijf met een maximale capaciteit van 60 megawatt (MW) wisselspanning.[5] Voor grotere vermogens en langere afstanden is gelijkspanning beter omdat de transmissieverliezen veel lager zijn.

HVDC-platform DolWin2 / DolWin beta nog op een schip van Dockwise

Deze hoogspanningsgelijkstroom-technologie (Engels: high voltage direct current (HVDC)) wordt al op grote schaal toegepast vooral bij zeekabels. De conversiestations staan dan op het vasteland, maar bij de aansluiting van offshore windparken staat een van de twee conversiestations in zee. In 2013 had TenneT twee HVDC-platforms in het Duitse deel van de Noordzee staan.[5] BorWin alpha heeft een capaciteit van 400 MW en is sinds 2010 in bedrijf. De tweede installatie, DolWin alpha, is in augustus 2013 geïnstalleerd.[5] Dit platform is 62 meter lang, 42 m breed en 42 m hoog en weegt 9300 ton. DolWin alpha heeft een maximale transmissiecapaciteit van 800 MW en was daarmee het grootste offshore-HVDC-platform ter wereld bij de installatie.[5] In augustus 2015 volgde platform DolWin2, met een capaciteit van 916 MW nam deze het record over van DolWin alpha. Met DolWin2 had TenneT een totaal vermogen om 4300 MW aan windenergie om te zetten in gelijkstroom.[6] In 2015 werden ook HelWin1 (576 MW) en SylWin1 (864 MW) met het hoogspanningsnet op het land verbonden.[7] SylWin1 is het grootste en wereldwijd het verst gelegen windpark op zee. Een zeekabel van 160 kilometer verbindt het SylWin1 windpark met het convertorstation in Büttel in de deelstaat Sleeswijk-Holstein.[7] Deze parken maken onderdeel uit van het Duitse plan om voor 2020 zo'n 6500 MW aan windenergie op te wekken.[7]

In 2014 maakte minister Henk Kamp bekend dat het beheer van de Nederlandse windparken op zee bij TenneT komt.[8] Volgens Kamp is dit efficiënter en levert het besluit over 15 jaar een besparing op van drie miljard euro.[8] Voor dit besluit waren de bouwers van windmolens nog verantwoordelijk voor het transport naar het land, maar Nederland past zich hiermee aan de rest van Europa.[8] Voor het Nederlandse Windpark Borssele bouwt TenneT al de eerste twee platforms elk met een capaciteit van 700 MW.

Internationaal heeft TenneT vier belangrijke projecten, waarvan er twee zijn afgerond. In mei 2008 is er een verbinding naar Noorwegen opgeleverd (de NorNed-kabel). De zeekabel naar Engeland (BritNed-kabel) is in april 2011 in gebruik genomen. Met de aanleg van deze 260 kilometer lange verbinding was in 2008 gestart. Met het Deense Energinet.dk wordt een vergelijkbare zeekabel naar Denemarken, de COBRA-kabel, aangelegd. In september 2014 viel het besluit en in 2019 zal door deze kabel de eerste elektriciteit stromen.

Sinds 2010 zijn TenneT en de Noorse netbeheerder Statnett in gesprek over de aanleg van een onderzeese elektriciteitsverbinding tussen Duitsland en Noorwegen.[9] Er ligt al een vergelijkbare kabel tussen Nederland en Noorwegen, NorNed. In december 2012 werd de overeenkomst getekend waarna de investeringsbeslissing voor de aanleg van de NorGer-kabel in 2014 genomen is.[10][11] Naar verwachting zal deze verbinding vanaf 2018 in gebruik kunnen worden genomen. TenneT zal een belang van 25% krijgen in dit project.

In 2008 hebben 42 netbeheerders uit Europa afgesproken de samenwerking te intensiveren. Een nieuwe organisatie is opgericht met de naam ENTSO-E (Europees netwerk van transmissiesysteembeheerders voor elektriciteit). De organisatie heeft als doel de integratie van de Europese elektriciteitsmarkt te bevorderen. TenneT neemt hier ook aan deel.

Bij de wet geregeld, is TenneT een monopolist; zij beheert als enige het Nederlandse net van 110 kV en hoger. Voor de vaststelling van haar tarieven, bestaat de Autoriteit Consument en Markt ofwel de ACM. Tussen toezichthouder en TenneT bestaat een spanningsveld. Voor de uitvoering van haar taak, wil TenneT een netwerk van hoge kwaliteit en met voldoende capaciteit. De ACM Energiekamer toetst, onder andere, de investeringsvoorstellen op noodzaak en de organisatie van TenneT op efficiency. Er is overleg tussen beide partijen, maar het is de toezichthouder die beslist over de tarieven die TenneT in rekening mag brengen. Deze structuur is in Europa niet uniek; onder andere Italië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk kennen vergelijkbare regelingen. Een belangrijk verschil met deze drie Europese landen is wel, dat de aandelen van de netbeheerders in private handen zijn; in Nederland is de Staat de enige aandeelhouder.

Voor de activiteiten van TenneT in Duitsland is de Bundesnetzagentur für Elektrizität, Gas, Telekommunikation, Post und Eisenbahnen (BNetzA) de toezichthouder die de concurrentie in de zogeheten netmarkten bewaakt en bevordert.

De overname van de Nederlandse netwerken in 2009 heeft een sterke stijging van de omzet, balanstotaal en circuitlengte 150 kV tot gevolg. Het overname effect werd verder versterkt in 2010 toen de Duitse activiteiten werden meegenomen in de cijfers. Duitsland is veruit de belangrijkste markt en het land had in 2018 een aandeel van 75% in de totale omzet van TenneT.[2]

Zie voor meer financiële en operationele gegevens van TenneT de onderstaande tabel.

In 2011 investeerde TenneT ruim € 900 miljoen in de netwerken. Gezien de grote investeringsuitgaven, met name in Duitsland, heeft de Nederlandse staat voor € 600 miljoen aandelen gekocht. De helft van deze nieuwe aandelen is in december 2011 geplaatst en de rest volgde in juni 2012. Tussen 2014 en 2016 investeerde TenneT gemiddeld zo'n € 1,7 miljard per jaar.[15]

In december 2016 stemde de regering in met een tweede grote kapitaalinjectie van in totaal € 1190 miljoen.[16] Het geld wordt ter beschikking gesteld in vier tranches verspreid over evenveel jaren.[16] De eerste tranche van € 150 miljoen zal in januari 2017 worden verstrekt en in 2019 zal de vierde tranche van € 410 miljoen worden verstrekt tenzij daar geen noodzaak voor bestaat.[16] TenneT verwacht tot 2026 maximaal € 7 miljard te moeten investeren in Nederland, waarvan ongeveer een derde bestemd is voor het aansluiten van windparken op zee.[16]

• CertiQ: Geeft certificaten uit voor duurzaam opgewekte elektriciteit
• NLink International: Deze organisatie is opgericht voor het ontwikkelen en bouwen van internationale zeekabelverbindingen. NLink heeft een aandeel van 50% in BritNed interconnector tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk
• TenneT Zuid-Holland: (voorheen B.V. Transportnet Zuid-Holland)
• TSO-Auction: voormalig veilingbureau, van grenscapaciteit.
• Amsterdam Power Exchange: Groep van internationale beurzen voor de handel in elektriciteit en gas
• NOVEC: Een uit de voormalige Nozema ontstaan bedrijf dat onafhankelijke aanbieder is van antenne-opstelpunten voor telecom-operators door heel Nederland.[17]

• Netbeheerder
• Meetcode elektriciteit
• Nederlandse elektriciteitsmarkt
• Regeling garanties van oorsprong voor duurzame elektriciteit
• Lijst van onderstations in het extrahoogspanningsnet van de Benelux-landen

• (nl) Officiële website
• (en) Website Samenwerkingsverband Europese netbeheerders - entsoe.eu