Station Westhafen

In 1867 begon de aanleg van een nieuwe spoorlijn ten oosten van het Berlijnse stadscentrum, die een aantal reeds bestaande kopstations met elkaar moest verbinden. In 1871 kwam de halve ringlijn gereed tussen de stations Moabit (aansluiting op de Lehrter Bahn) en Schöneberg, waar een aansluiting richting het Potsdamer Bahnhof werd gecreëerd. Zes jaar later kwam ook het westelijke deel van de ringlijn gereed. De lijn werd zowel gebruikt voor goederenvervoer als door stadstreinen, alles uiteraard met stoomtractie. Op 1 oktober 1898 kwam aan het noordelijke deel van de Ringbahn, ter hoogte van de Putlitzbrücke, die een jaar eerder over de sporen was gebouwd[1], het station Putlitzstraße in dienst. Het minder dan een kilometer westelijker gelegen station Moabit was drie jaar daarvoor gesloten.

Station Putlitzstraße bestond uit twee eilandperrons. Aan het zuidelijke perron stopten treinen van de voorstadsdienst naar Nauen over de Lehrter Bahn, het noordelijke perron was bestemd voor de stadstreinen die hun rondjes over de ringlijn reden. Bij het station verrees een uit rode baksteen opgetrokken toegangsgebouw, ontworpen door Karl Cornelius, Alexander Rüdell en Fritz Klingholz.

In de jaren 1920 begon men de voorstadslijnen in en om Berlijn te elektrificeren. Op 1 februari 1929 stopte de eerste elektrische trein in station Putlitzstraße. Een jaar later ging de ringlijn samen met een aantal andere stads- en voorstadsspoorlijnen het S-Bahnnet vormen.

De in 1933 aan de macht gekomen nationaalsocialisten lieten een derde perron bij station Putlitzstraße bouwen, bestemd voor deportatietreinen. Tussen 1941 en 1945 werden hiervandaan meer dan 35.000 Joden en andere slachtoffers van het naziregime naar de vernietigingskampen getransporteerd. In 1987 werd op de Putlitzbrücke een door Volkmar Haase ontworpen monument ter nagedachtenis aan de deportatie van Joden geplaatst.[2]

Het stationsgebouw raakte tijdens de Tweede Wereldoorlog beschadigd en werd na de oorlog provisorisch hersteld. In 1966 werd het vervangen door een nieuw gebouw, dat aan het einde van de zeventiger jaren echter alweer afgebroken moest worden in verband met de reconstructie van de Putlitzbrücke. Het zuidelijke, voor de voorstadsdienst bestemde perron was al in 1951 buiten gebruik gesteld en werd tien jaar later afgebroken. Dit hield verband met de sluiting van het Lehrter Bahnhof, de Berlijnse terminus van de Lehrter Bahn. In het gedeelde Berlijn viel het doek voor alle kopstations in het westen van de stad, aangezien de aansluitende spoorlijnen zonder uitzondering naar de DDR leidden.

De deling van de stad zou ook voor het S-Bahnnet grote gevolgen hebben. De door de Oost-Duitse spoorwegen (Deutsche Reichsbahn) geëxploiteerde S-Bahn was in West-Berlijn impopulair geworden en werd na de bouw van de Berlijnse Muur in 1961 steeds meer geboycot. Het twee weken na de oprichting van de Muur geopende metrostation aan de Putlitzstraße had aanvankelijk dan ook geen rechtstreekse verbinding met het S-Bahnstation. In 1975 werd alsnog een directe overstapmogelijkheid, zonder omlopen, tussen metro en S-Bahn gecreëerd. Vijf jaar later kwam het echter tot een grote staking onder het West-Berlijnse S-Bahnpersoneel, waarna de DR flink sneed in de toch al schamele dienstregeling van de westelijke S-Bahn. Een van de lijnen die sneuvelden was de al jarenlang verwaarloosde Ringbahn. Op 18 september 1980 sloot station Putlitzstraße zijn deuren; het station en de sporen zouden snel ten prooi vallen aan verval.

In 1984 nam het stadsvervoerbedrijf BVG de exploitatie van het westelijke S-Bahnnet over van de DR. Men heropende een aantal verbindingen, maar de Ringbahn bleef ongebruikt. Pas vier jaar na de val van de muur, op 17 december 1993, kwam het zuidelijke deel van de S-Bahnring weer in dienst tot aan station Westend. Vier jaar later was ook de verbinding met Jungfernheide hersteld en op 19 december 1999 bereikte de Ringbahn de Putlitzbrücke. Hier was een geheel nieuw station ontstaan, dat in navolging van het ondertussen hernoemde metrostation de naam Westhafen kreeg. Het station werd zoals voorheen van een eilandperron voorzien en kreeg wederom een rechtstreekse verbinding, via trappen en een lift, met het metrostation. Twee en een half jaar lang was station Westhafen het eindpunt van de inmiddels over meer dan driekwart van zijn lengte berijdbare ringlijn. Met de opening van het traject Westhafen - Gesundbrunnen - Schönhauser Allee op 16 juli 2002 werd het laatste gat in de ring gedicht.

Sinds de herinvoering van de zogenaamde Vollring-dienst in 2006 wordt station Westhafen bediend door de lijnen S41 (ring met de klok mee) en S42 (tegen de klok in).

Westhafen
Perron van metrostation Westhafen
Algemeen
Lijnen	U9
Opening	28 augustus 1961
Route
Lijn Richting	Volgend station
Osloer Straße	Amrumer Straße
Rathaus Steglitz	Birkenstraße
Ligging
Stadsdeel	Moabit
Coördinaten	52° 32′ NB, 13° 21′ OL
Locatie van het metrostation Westhafen
Portaal    Openbaar vervoer

Het metrostation Westhafen, voorheen Putlitzstraße, ligt iets ten noorden van de S-Bahnring en ten westen van de Putlitzbrücke, in een hoofdzakelijk industrieel gebied. Het station heeft een eilandperron met uitgangen aan beide uiteinden; de noordelijke uitgang leidt naar de Westhafenstraße, de zuidelijke geeft toegang tot het S-Bahnstation en is tevens voorzien van een lift. Zijn huidige naam kreeg station Westhafen in mei 1992.

De bouw van lijn G, de huidige U9, was een direct gevolg van de deling van de Berlijn na de Tweede Wereldoorlog. De historische binnenstad was in Oost-Berlijn komen te ligen en in het westen van de stad ontstond een nieuw centrum rond Bahnhof Zoo en de Kurfürstendamm. Om het nieuwe centrum met de dichtbevolkte buitenwijken te verbinden besloot men een nieuwe noord-zuidlijn te bouwen die de oude binnenstad ontweek. Deze lijn zou tevens de tot het West-Berlijnse net behorende, maar deels over Oost-Berlijns grondgebied verlopende U6 en U8 versterken. Eind augustus 1961, slechts twee weken nadat de Muur de stad fysiek spleet, kwam het eerste deel van lijn G in gebruik. Putlitzstraße was een van de negen eerste stations van deze lijn. Ondanks de nabijheid van het gelijknamige S-Bahnstation moesten overstappende reizigers aanvankelijk een flinke omweg via de straat maken. Pas in 1975 werd een voetgangerstunnel tussen metro en S-Bahn aangelegd.

Zoals alle Berlijnse metrostations uit deze periode werd station Westhafen ontworpen door Bruno Grimmek. Typerend voor Grimmeks stijl zijn met name de zeshoekige zuilen op het perron. In tegenstelling tot de andere stations op het oudste deel van de U9, ontworpen door dezelfde architect, heeft het station geen geknikt, maar een vlak dak. Oorspronkelijk waren de wanden bekleed met beige tegels, terwijl de zuilen in een lichtgroene kleur waren uitgevoerd.

Detail van een van de wanden met een citaat (in het Frans) van Heinrich Heine

Tijdens een renovatie in 2000 werd het uiterlijk van het station echter volledig veranderd. Station Westhafen werd naar een ontwerp van Françoise Schein en Barbara Reiter in samenwerking met de Europese mensenrechtenorganisatie Inscrire ingericht als station van de mensenrechten. De wanden worden sindsdien gesierd door diverse citaten uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en van de Duitse dichter Heinrich Heine.[3] De letters van de citaten nemen steeds een hele tegel in beslag en vormen zowel rechthoekige als diagonale blokken, waardoor de werken niet alleen tekstueel, maar ook grafisch van aard zijn. De zuilen werden bekleed met citroengele tegels, waarop leestekens te herkennen zijn.

Gelijkaardige projecten werden eerder gerealiseerd in de metro van Brussel (station Sint-Gillis Voorplein), Parijs (station Concorde), Lissabon en Stockholm. In Berlijn koos men voor station Westhafen vanwege de deportatietreinen die er tijdens de Tweede Wereldoorlog vertrokken.

• (de) Omgevingsplattegrond op de site van stadsvervoerbedrijf BVG (31 KB)
• (de) Stationsinformatie op de site van S-Bahn Berlin
• (de) S-Bahnstation Westhafen op Stadtschnellbahn-Berlin.de
• (de) Foto's van het metrostation op Untergrundbahn.de^{[dode link]}
• (de) Berlins U-Bahnhöfe: Westhafen

Stations van lijn U9 van de metro van Berlijn
Osloer Straße  · Nauener Platz · Leopoldplatz  · Amrumer Straße · Westhafen  · Birkenstraße · Turmstraße · Hansaplatz · Zoologischer Garten      · Kurfürstendamm  · Spichernstraße  · Güntzelstraße · Berliner Straße  · Bundesplatz  · Friedrich-Wilhelm-Platz · Walther-Schreiber-Platz · Schloßstraße · Rathaus Steglitz